Hidroelektrana Dabar
Hidroelektrana Dabar jedna je od hidroelektrana u hidrosistemu reke Trebišnjica u Republici Srpskoj, Bosna i Hercegovina. Zasnovana je na višenamenskom iskorišćavanju voda kraških polja Istočne Hercegovine, kao osnovnom resursu na ovom području. Izgradnja HE Dabar koja je u toku jedna je od najvećih kapitalnih investicija u Srpskoj, čija trenutna vrednost iznosi preko 600 miliona maraka.[1] Izgradnja HE "Dabar", najveći je i nasloženiji projekat u Republici Srpskoj, u proteklih trideset godina. Kada bude završena, osim vlastite proizvodnje, elektrana će omogućiti dodatnih 500 gigavatčasova struje sistemu, na nizvodnim elektranama iz sistema Hidroelektrana na Trebišnjici. [1] Ugovor o izgradnji HE „Dabar“ po sistemu ključ u ruke početkom maja 2020. godine potpisali su „Elektroprivreda RS“ i preduzeće China Energy Gezhouba Group koje će finansirati 85% projekta.[2]
| Hidroelektrana Dabar | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Država |  Republika Srpska
|
| Reka | Trebišnjica |
| Početak izgradnje | 2020. u izgradnji |
| Podaci o jezeru | |
| Zapremina | 61,80 miliona m3 km³ |
| Podaci o elektrani | |
| Broj turbina | 3 |
| Tip | protočna |
| Instalisana snaga | 159,15 MW MW |
| Tip turbine | Fransis, sa vertikalnim vratilom |
HE Dabar je sastavni deo projekta „Gornji horizonti reke Trebišnjice“, koji predviđa prebacivanje voda iz Gatačkog i Nevesinjskog polja, preko Dabarskog i Fatničkog polja u akumulaciju Bilećkog jezera. Pored izgradnje HE Dabar ovim projektom predviđena je gradnja i HE Nevesinje i HE Bileća.[3]
Akumulacioni bazen za HE Dabar formira brana Pošćenje u donjem delu Nevesinjskog polja u kome se završava nadzemni tok Kolješke rijeke (Zalomke). Na ovom mestu, zbog ograničene propusne moći ponora Biograd, svake godine u vlažnom periodu formira se prirodna akumulacija. Ukupna zapremina akumulacionog bazena do normalne kote uspora 836,00 m.n.m. iznosiće 61,80 miliona m3. Korisna zapremina će biti 52,80 miliona m3, a površina vodnog lica na koti normalnog uspora će biti 904 ha. Brana će biti betonska, gravitacionog tipa, maksimalne visine 40 m i sa dužinom na kruni od 288 m. Za evakuaciju velikih voda na brani će biti slobodni preliv.[3]
Iz akumulacije Nevesinje voda će do agregata HE Dabar ići dovodnim tunelom i cevovodom, koji počinje ulaznom građevinom, koja je na levoj obali reke Zovidolke, oko 3 km udaljena od brane Pošćenje, a završava se vodostanom u brdu na severnoj strani Dabarskog polja.[3]
Geografske karakteristike područja HE Dabar uredi
- Dabarsko polje
Dabar je naziv za područje Dabarskog polja i okoline. Pod pojmom Dabar se označava područje opštine Berkovići i predeo do Fatnice u opštini Bileća. Ovo područje je u srednjem veku činilo župu Dabar.
Dabarsko polje je kraško polje u Istočnoj Hercegovini, u opštini Berkovići i delom u opštini Bileća.
Zahvata površinu od oko 29,8 km², sa dužinom od 21 km i širinom od 2,2 km. Pruža se pravcem severozapad—jugoistok, a okružuju ga planine — Trusina planina, Hrgud, Kubaš planina i Crno Osoje. Nalazi se na nadmorskoj visini od 470 — 560 metara, a dno je prekriveno kvartarnim naslagama.
Najveće naselje u polju je Berkovići. Ovuda protiču dve rečice — Opačica i Vrijeka. Poljem prolazi i put Stolac—Fatnica. Plavno područje obuhvata oko 12 km², tj. skoro polovinu ukupne površine, a poplave traju od novembra do maja. U južnom delu Dabarskog polja nalaze se brojni ponori.
- Nevesinjsko polje
Nevesinjsko polje je kraško polje u Istočnoj Hercegovini, u opštini Nevesinje. Zahvata površinu od 180 km², pravcem severozapad-jugoistok na dužini od 24 kilometra i širinom od 8,5 kilometara. Polje se sastoji iz tri manja Lakatsko i Mačipolje na zapadu, Kljunsko polje i Kruševo polje na istoku i Zovidolsko polje na jugu. Okruženo je planinama Velež, Sniježnica, Glog, Nekudina, Mala ruda, Orlovica i Kruške na nadmorskoj visini 820-1110 metara. Dno je izgrađeno od naslaga šljunka, peska, gline, kao i od fluvijalnih i fluvioglacijalnih nanosa. Nevesinjskim poljem teče jedna veća reka Zalomka, sa pritokama Zovidolska reka, Bukovik, Vučine i dr. Plavni period traje od novembra do maja.
Fatničko polje
Fatničko polje je kraško polje u Istočnoj Hercegovini, u opštini Bileća, oko 3 kilometra jugositočno od Dabarskog polja. Zahvata povšinu od oko 9,6 km² i nalazi se na nadmorskoj visini od 460-500 metara između planina Kosmatuše, Brusnika, Vranjevića, Kuka, Oblog Brda i Grube Glave. Prečaga Humac (510 m) deli polje na Gornje i Donje. Izgrađeno je od krečnjaka gornje krede.[4]
U severoistočnom obodu Gornjeg polja nalazi se veći broj izvora, dok su na jugoistoku Donjeg ponori Pasmica. U dnu je usečeno suvo korito Fatničke reke, koje se za vreme obilnijih jesenih kiša ispuni vodom. Kako ponori ne mogu da prime svu vodu, polje se plavi od novembra do maja.[4]
- Sliv reke Trebišnjice
Reka Trebišnjica ponornica duga 96,5 km koja izvire blizu Bileće ispod strmog odseka planine Vlajinja (492 metara) na nadmorskoj visini od 398 metara. Površina sliva iznosi 2.250 km² Trebišnjica je deo kompleksa podzemnih i nadzemnih reka čije je krajnje ishodište Jadransko more, odnosno reka Ombla (poznata i pod imenom Rijeka Dubrovačka) koja se uliva u more kod Dubrovnika.
Na Trebišnjici je planirana izgradnja sedam hidrocentrala od kojih su do sada izgrađene četiri: Trebinje I, Trebinje II, Dubrovnik i Čapljina. Kod hidrocentrala Trebinje I i Trebinje II napravljena su dva vještačka jezera: Bilećko jezero i Goričko jezero.
Prije izgradnji ovih hidrocentrala, Trebišnjica je važila za najdužu prirodnu rijeku ponornicu u svijetu.
Preduslovi uredi
Istraživanjem i studiranjem područja u slivu reke Trebišnjice došlo se do saznanja da je čitavo područje neophodno tretirati kao jedinstvenu vodoprivrednu celinu, jer se jedino tako mogu obezbediti maksimalni efekti višenamenskog korišćenja voda...a...gradnjom objekata i postrojenja, može se obezbediti jedinstvenost korišćenja voda u čitavom sistemu. Na tom principu zasnovana je dinamika izgradnje u zavisnosti od potreba elektroenergetskog sistema i raspoloživih finansijskih sredstava.
Sadašnja koncepcija HE Dabar usvojena je Vodoprivrednom osnovom kraških polja Istočne Hercegovine, a u osnovi potpuno odgovara zahtevu višenamenskog korišćenja voda, kao i činjenici da je ovo područje među najbogatijim sa padavinama na području bivše Jugoslavije.
Prema poslednjoj koncepcija, sa 7 planiranih hidroelektrana i 6 akumulacionih bazena u ovom sistemu, sačinjen je Osnovni projekat 1976. godine. Deo hidrosistema nazvan "Gornji horizonti", obuhvata u konačnoj etapi korišćenje voda na pravcu Gatačko polje-reka Zalomka-Nevesinjsko polje-Dabarsko polje-Fatničko polje-akumulacija Bileća. U ovaj sistem se u konačnoj etapi uvodi deo voda severozapadnog dela Nevesinjskog polja.
Sve vode sistema dovedene u akumulacioni bazen "Bileća", mogu se na daljem padu od 402 m energetski koristiti do mora, preko već izgrađenih hidroelektrana:
- Hidroelektrana Trebinje 1,
- Hidroelektrana Trebinje 1,
- Hidroelektrana Dubrovnik,
- PHE Čapljina.
Ove hitroelektrane su sukcesivno ulazile u pogon počevši od 1965. (HE Dubrovnik) do 1981. (HE Trebinje II). Preostale tri hidroelektrane koje pripadaju podsistemu Gornji horizonti su:
- Hidroelektrana Nevesinje (61 MW),
- HidroelektranaDabar (160 MW),
- Hidroelektrana Bileća (30 MW).
Izgradnjom sistema stvaraju se i povoljni hidrološki uslovi na gornjim kraškim poljima, odnosno odvođenje viška vode sa kraških polja u vlažnom periodu godine i dovođenje potrebnih količina vode za navodnjavanje.
Položaj i razmeštaj uredi
Hidrograđevinski objekti Akumulacioni bazen Akumulacioni bazen za HE Dabar je smešteni su u donjem delu Nevesinjskog polja u kome se završava nadzemni tok Kolješke reke (Zalomke) u kome se u prirodnim uslovima, zbog ograničene propusne moći ponora Biograd, svake godine u vlažnom periodu formira prirodna akumulacija.
Sliv reke Zalomke čini samo jedan deo šireg karstnog područja Hercegovine. Topografske karte i obimne geološke i hidrogeološke istrage i studije pomogle su pri određivanju granica sliva Zalomke od 512 km² do Pošćenja, odnosno 544 km² do Biograda. Ove granice sliva treba shvatiti kao uslovne, jer ovaj sliv nije ni topografski ni hidrogeološki budući da postoje dva sistema oticanja i to površinski i podzemni koji su uglavnom nezavisni.[5]
Brana i akumulacioni sistem uredi
Ukupna zapremina akumulacionog bazena do normalne kote uspora 836,00 m.n.m. je 61,80 miliona m3.
Korisna zapremina akumulacije je 52,80 miliona m3, a površina vodnog lica na koti normalnog uspora je 904 ha.
Maksimalna poplava sa verovatnoćom pojave 0,1% dolazi do kote 844,31 m.n.m u uslovima rada HE Dabar, što je uslovilo izgradnju zaštitnog nasipa iza ponora Vranjača na prirodnom prevoju sa kotom 838,00 m.n.m.
Kako ne bi došlo do prelivanja velikih voda i oticanja dolinom Kruševačkog potoka prema Bregavi, kruna zaštitnog nasipa je na koti 846,00 m.n.m Brana "Pošćenje"
Za formiranje akumulacionog bazena predviđena je izgradnja brane na oko 3 km uzvodno od ponorske zone. Brana je betonska, gravitacionog tipa, maksimalne visine 40 m i sa dužinom na kruni od 288 m.
Za evakuaciju velikih voda na brani je slobodni preliv sa dva nivoa prelivne krune (836,00 i 838,00 m.n.m.). Karakteristika ove brane je da ne postoje uslovi slobodnog oticanja u nizvodnom toku, zbog zatvorene doline i ograničene propusne moći ponora. Ova prirodna okolnost uslovljava mogućnost plavljenja nizvodnog prostora, a u slučajevima većih dotoka velikih voda i njeno potpuno plavljenje.
Odvodni kanal i nasip uredi
Prerađene vode iz HE Dabar prebacivaće se dalje kanalom (trapezastog oblika) dužine 6.750 m kroz Dabarsko polje u tunel Dabar-Fatnica ka akumulaciji Bilećkog jezera.[3]
Nasipi Grebak i Varnjača imaju funkciju vodoodrživosti akumulacije.
Mašinska zgrada uredi
Mašinska zgrada se nalazi na severo–istočnom obodu Dabarskog polja. Mašinska zgrada ima podzemni deo (ispod kote 490,00 m n.m) i nadzemni deo. U njoj su smeštene tri turbine tipa Fransis, sa vertikalnim vratilom.
Osnovni tehnički podaci HE Dabar uredi
Hidroelektrana Dabar je derivaciono postrojenje koje se sastoji od:
- Akumulacija Nevesinje,
- Brana Pošćenje,
- Derivacioni tunel sa ulaznom građevinom,
- Vodostana,
- Cevovod pod pritiskom,
- Mašinska zgrada,
- Kanal kroz Dabarsko polje,
- Nasip Grebak i Vranjača.
| Broj turbina | 3 (tri), |
| Tip turbine | Fransis, sa vertikalnim vratilom |
| Nominalni protok | 18.33 m³/s |
| Maksimalni bruto pad | 363,76 m |
| Maksimalni neto pad (pri Q = 9,2 m³/s) | 362,96 m |
| Maksimalni neto pad (pri QE=55 m³/s) | 320,25 m |
| Nominalni neto pad | 331,25 m |
| Konstruktivni neto pad | 331,25 m |
| Nominalna snaga turbine | 54.680 kW |
| Nominalni broj obrtaja | 600 min-1 |
| Kota praga odvodne vode | 471,00 mnm, |
| Kota donje vode pri QE=55 m³/s | 474,00 mnm |
| Kota ose turbine | 469,00 mnm |
| Snaga generatora na pragu | 53.050 kW |
| Ukupna snaga hidroelektrane | 159,15 MW |
Uticaj na životnu sredinu uredi
Izgradnjom hidroelektrane, sa akumulacionim bazenomn izazvane su značajne negativne i pozitivne promene u prirodnom eko-sistemu. Podaci uticaju hidroelektrane na eko-sistema prikupljeni u toku višegodišnjih istraživanja obrađeni su i interpertirani u studijama:[7]
- Višenamjensko korišćenje vode Gornjih horizonata rijeke Trebišnjice
- Posebni Prostorni plan čitavog područja i prostorni planovi pojedinih opština.
Na osnovu ovih studija može se zaključiti da će izgradnja HE Dabar sa svojim akumulacionim bazenom, kao prva hidroelektrana u sklopu Gornjih horizonata, značajno oplemeniti prostor koji je i u prirodnim uslovima često bio plavljen u vlažnom periodu, a potpuno bezvodan u sušnom periodu godine.[7] Naime zadržavanjem vode u akumulaciji HE Dabar, omogućava se navodnjavanje sledećih poljoprivrednih površina:[7]
- područje Dubrava 5.150 ha (9,40 hm3 vode)
- Dabarsko polje 3.150 ha (3,00 hm3 vode)
Potrebne količine vode za ostale poljoprivredne površine, kao i za vodoprivredne potrebe, obezbediće se se kroz HE Dabar, ali tek nakon izgradnje akumulacije "Zalomka" koja će se formirati u sklopu HE Nevesinje, odnosno uzvodno od HE Dabar.[7]
Sa sigurnošću se može pretpostaviti da će izgradnja HE Dabar, odnosno formiranje akumulacije, povoljno uticati na kvalitet vodotoka Zalomka, čiji je rang kvaliteta visok i u prirodnim uslovima. Nove vodene površine imaće povoljan uticaj i na razvoj ribarstva, lova, turizma, i svakako će obogatiti prirodni, surovi kraški pejzaž.[7]
Izvori uredi
- ^ a b Srpska, RTRS, Radio Televizija Republike Srpske, Radio Television of Republic of. „U toku finalizacija dijela dovodnog tunela za HE Dabar (FOTO/VIDEO)”. PRIVREDA - RTRS. Pristupljeno 2021-10-29.
- ^ u 22:42, Solomon 22 04 2021 (2021-04-22). „Vlada produžila koncesiju za HE „Dabar“ sa 30 na 50 godina”. Capital.ba - Informacija je capital (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2021-10-29.
- ^ a b v g „Hidroelektrana Dabar” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-10-29.
- ^ a b Enciklopedija Jugoslavije (1958), knjiga 3, JLZ, Zagreb, str. 293-294
- ^ „Hidroelektrana Dabar – ERS” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-10-29.
- ^ „Tehničke karakteristike U: Profil HE Dabar”. www.hedabar.ba (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 29. 10. 2021. g. Pristupljeno 2021-10-29.
- ^ a b v g d „Uticaj na životnu sredinu U: Profil HE Dabar”. www.hedabar.ba (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 29. 10. 2021. g. Pristupljeno 2021-10-29.
Spoljašnje veze uredi
- HE Dabar Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. октобар 2021) - веб страница хидроелектране Дабар
- У току финализација дијела доводног тунела за ХЕ Дабар (ФОТО/ВИДЕО) - на РТРС од 21. 6. 2021.
- Vlada produžila koncesiju za HE „Dabar“ sa 30 na 50 godina - на www.capital.ba 22.04.2021.
- Dokapitalizacija HE „Dabar“ na čekanju Архивирано на сајту Wayback Machine (25. jun 2020) - www.capital.ba, 25.02.2021
- HE Dabar - www.balkangreenenergynews.com
