Википедија

Hram Hrista Spasa

недовршена саборна црква Епархије рашко-призренске

Hram Hrista Spasa je nedovršena saborna crkva Eparhije raško-prizrenske koja je sa gradnjom počela 1992. godine u Prištini.[1][2] Radovi su trebalo biti završeni 1999. godine na kampusu predratnog Univerziteta u Prištini, ali su prekinuti zbog rata na Kosovu i Metohiji.[2]

Hram Hrista Spasa
Hram Hrista Spasa
Osnovni podaci
JurisdikcijaSrpska pravoslavna crkva
EparhijaRaško-prizrenska
Osnivanje1995.
PosvećenHristu Spasu
Arhitektura
ArhitektaSpasoje Krunić
Lokacija
MestoPriština
DržavaSrbija
Koordinate42° 39′ 30.6″ N 21° 9′ 48.96″ E / 42.658500° S; 21.1636000° I / 42.658500; 21.1636000
Hram Hrista Spasa na karti Kosova i Metohije
Hram Hrista Spasa
Hram Hrista Spasa
Hram Hrista Spasa na karti Kosova i Metohije

Budućnost crkve ostaje neizvesna. Godine 2016. Univerzitet u Prištini nije uspeo u svojoj četvorogodišnjoj borbi da sudskim putem preuzme vlasništvo nad zemljištem na kojoj je podiguta crkva. Sud je dodelio Srpskoj pravoslavnoj crkvi pravo vlasništva nad crkvenim zemljištem, međutim Univerzitet nastavlja da sabotira pokušaje da se crkva obnovi.[3]

Istorijat uredi

Godine 1989. predsednik SR Srbije Slobodan Milošević smanjio je nadležnosti SAP Kosova u okviru SFR Jugoslavije i uspostavio direktnu kontrolu iz Beograda, u pokušaju da potisne sve veći albanski nacionalizam u pokrajini.[4] Opština Priština, pod kontrolom Beograda, uzela je malu parcelu koja je pripadala Univerzitetu u Prištini i dala je Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC).[4][1] Konačni projekat crkve izabran je po predlogu srpskog arhitekte Spasoja Krunića iz 1991. godine. Po završetku izgradnje, crkva bi imala 1389 zlatnih krstova koji bi simbolizovali godinu Kosovske bitke.[5]

Izgradnja je počela 1992. godine.[4][1] Radovi su zaustavljeni zbog sve manje sredstava, a ponovo su pokrenuti u martu 1995. godine.[1] Spoljna struktura je završena do 1998. godine, ali je sve napetije bezbednosno okruženje na Kosovu i Metohiji dovelo do obustave izgradnje.[4] Pretežno muslimansko stanovništvo Kosmeta nije pozdravilo izgradnju crkve.[6]

Godine 1999. Priština je pretrpela posledice rata na Kosovu i Metohiji i naročito NATO bombardovanja Jugoslavije, a pokrajina je postala protektorat Ujedinjenih nacija, te je došlo do pokušaja da se ova crkva uništi eksplozivom koji je u manjoj meri oštetio njenu strukturu.[4] Albanci crkvu vide kao simbol Miloševićeve vladavine i postojanja Srba na prostoru Kosova i Metohije,[4][7] a nakon rata su je i više puta vandalizovali.[4] Administracija UNMIK-a je izrazila zabrinutost da bi SPC mogla da postane meta nasilja, te je ova crkva stavljena pod zaštitu zajedno sa drugim pravoslavnim hramovima na Kosovu i Metohiji.[4] Godine 2003. Albanci su počeli da pozivaju na rušenje ove crkve.[4]

Grad Priština, sa većinskim albanskim stanovništvom, postala je deo UNMIK-ovih privremenih institucija samouprave, te je pokrenula četiri predloga za budućnost crkve: sačuvana kakva trenutno jeste, rušenje, pretvorena u muzej ili korišćenje u neke druge svrhe.[4] SPC, tada sa sedištem u Gračanici, saopštila je da se protivi predlozima, te da na njih gleda kao na napad na versko mesto i pokušaj da se ukloni prisustvo Srba iz Prištine.[4] SPC je prikupila imovinska dokumenta koja dokazuju vlasništvo nad više objekata u Prištini, kao što je Skupština, smeštajne zgrade Univerziteta u Prištini i njegova biblioteka.[4] Da bi se suprotstavila gradskim planovima, predlog SPC je bio da se ova zdanja pretvore u muzeje.[4] UNMIK je zatim odbacio predloge grada.[4]

Godine 2004. desio se martovski pogrom koji je doveo do uništenja ili oštećenja 35 pravoslavnih crkava, ali hram u Prištini nije bio jedan od njih.[4] Između 2005. i 2007. međunarodna zajednica je tražila političko rešenje za status Kosova i Metohije, te je stvoren Ahtisarijev plan koji je predložio vrstu nezavisnosti i odredbu o zaštiti imovine SPC.[4] U vezi sa ovom crkvom, ona bi se tumačila kroz pravo svojine na zemljištu i dokumentaciju vlasništva nad zemljom.[4] Ahtisarijev plan je takođe postavio Vladu Kosova preko svog Ministarstva kulture za zaštitu imovine SPC, aranžman koji srpska crkva nije priznala.[4] Da bi se izašlo iz ćorsokaka, specijalni izaslanik EU za Kosovo i Metohiju odabrao je neutralnog posrednika, ambasadora Mošopulosa iz Grčke kancelarije za vezu da razgovara o pitanjima između Vlade i crkve.[4] Nakon što je stvoren mehanizam komunikacije, napori su bili posvećeni rešavanju problema oko vlasništva nad zemljištem.[4]

Nakon što je Republika Kosovo protivustavno proglasila nezavisnost, komunikacija između Vlade i SPC je prekinuta.[4] Godine 2009. Ministarstvo kulture Republike Kosovo kontaktiralo je Međunarodnu civilnu kancelariju koja je preko izaslanika EU kontaktirala SPC i međunarodne neutralne organizacije koje su posredovale između obe strane u postizanju rezolucije.[4] SPC je ponovo prikupila vlasničke dokumente koji pokazuju dozvolu za izgradnju na mestu na kom se nalazi crkva.[4] Do 2011. godine prekinuta je javna debata i administrativna ograničenja oko vlasništva, a SPC je posvetila svoje napore prikupljanju novca za restauraciju i dalju izgradnju crkve.[4] Godine 2015. gradnja još uvek nije nastavljena, a pojavila su se druga administrativna i pravna pitanja, dok je crkva ponovo vandalizovana.[4]

Budućnost crkve ostaje neizvesna.[6] Vlasništvo nad crkvom i zemljištem na kome se ona nalazi sporno je između sadašnjeg Univerziteta u Prištini na albanskom jeziku i SPC. Nekoliko albanskih intelektualaca pozvalo se na njeno rušenje.[8] Nakon toga, crkva je oskrnavljena i vandalizovana. Tokom 2016. godine deo crkve je zapaljen i pretvoren u javni toalet i smetlište.[9][10] Godine 2016. Univerzitet u Prištini nije uspeo u svojoj četvorogodišnjoj borbi da sudskim putem preuzme vlasništvo nad zemljištem na kojoj je podignuta crkva.[11] Apelacioni sud Republike Kosovo dodelio je SPC pravo vlasništva nad crkvenim zemljištem, međutim Univerzitet u Prištini nastavlja da sabotira pokušaje da se crkva obnovi.[11]

Eparhija raško-prizrenska je 10. juna 2021. došla u crkvu i detaljno je očistila, dok je nakon toga episkop Teodosije održao prvu liturgiju u njoj od 1998. godine. Hajrula Čeku, ministar kulture Republike Kosovo, saopštio je da je liturgija bila nezakonita, jer je zemljište na kom je crkva podignuta 1990-ih još uvek u pravnom sporu između Univerziteta u Prištini i SPC.[12] Dalibor Jevtić, srpski političar, objavio je na Tviteru nekoliko fotografija albanskih pripadnika Policije Kosova koji stoje ispred crkvenih prostorija, uz tvrdnje da je policija poslata da prati liturgiju. Petar Petković, direktor Kancelarije za Kosovo i Metohiju, izjavio je: „prisustvo policije ispred crkve očigledna je pretnja vernicima šta će im se dogoditi ukoliko ponovo dođu u ovu svetinju u gradu iz koga je nakon 1999. godine proterano 40.000 Srba sa njihovih ognjišta”.[13] Tokom noći 11. juna na ulazu u crkvu osvanuo je grafit sa natpisom „Isus mrzi Srbe”.[14] Grafit su narednog jutra uklonili studentski aktivisti Socijaldemokratske partije Kosova koji su ga nazvali „provokacijom koja ima za cilj rasplamsavanje verskih i etničkih tenzija”.[15] Unija studenata Univerziteta u Prištini je 11. juna 2021. godine održala protest u univerzitetskom kampusu na mestu gde je crkva podignuta i nazvala je „spomenikom koji su podigli ratni zločinci”, zbog prisustva Željka Ražnatovića Arkana svečanosti povodom početka njene izgradnje 1992. godine.[16] Studenti su tražili da se crkva ukloni iz njihovog kampusa ili da se pretvori u muzej o ratovima u bivšoj Jugoslaviji i navodnim ratnim zločinima Miloševićevog režima.[16]

Galerija uredi

Reference uredi

  1. ^ a b v g Poulton, Hugh; Vickers, Miranda (1997). „The Kosovo Albanians: Ethnic Confrontation with the Slav state”. Ur.: Poulton, Hugh; Taji-Farouki, Suha. Muslim Identity and the Balkan State. C. Hurst & Co. Publishers. str. 168. ISBN 9781850652762. 
  2. ^ a b „Christ the Saviour Cathedral - Sightseeing in Pristina”. Arhivirano iz originala 2. 3. 2014. g. Pristupljeno 24. 2. 2013. 
  3. ^ „Srpske svetinje na KiM-Crkva Svetog Nikole i Hram Hrista Spasa u Prištini”. Radio-televizija Srbije. Pristupljeno 13. 8. 2023. 
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f Delaney, Aogán; van der Haar, Gemma; Van Tatenhove, Jan P.M. (2017). „‘If This Was a Normal Situation’: Challenges and Potentials for Deliberative Democratic Peacebuilding in Kosovo's Emerging Governance Networks”. Public Administration and Development. 37 (2): 140—141. doi:10.1002/pad.1791. 
  5. ^ Pohl, Martin (2018). „The Political Church: Heritage as a tool for engagement”. Archifutures. 5: 140—41. 
  6. ^ a b Demolli, Donjeta (2012-10-31). „Kosovo Mulls Fate of Milosevic-era Cathedral”. Balkan Insight. Pristupljeno 27. 2. 2013. 
  7. ^ Godwin, Martin (23. 9. 2012). „Bad religion: A Place Beyond Belief reaches Kosovo - in pictures”. The Guardian. Pristupljeno 9. 4. 2016. 
  8. ^ „Albanian Intellectual: Demolish 'bad religion' Serbian Orthodox Temple”. eBritić. 21. 10. 2012. Pristupljeno 6. 4. 2013. 
  9. ^ „Cathedral of Christ the Savior in Pristina set on fire”. Orthodox Church Info. Pristupljeno 2018-09-27. 
  10. ^ „Pristina: Orthodox chapel turned into public restroom”. Serbian Orthodox Church. Arhivirano iz originala 27. 09. 2018. g. Pristupljeno 2018-09-27. 
  11. ^ a b „Kosovo Court Upholds Serbian Church's Right to Land”. Balkan Insight. Pristupljeno 2018-09-27. 
  12. ^ Berisha, Endrit (10. 6. 2021). „Liturgjinë në Kishën e kampusit të UP-së, Kosova e quan provokim të Serbisë para dialogut”. Koha Ditore. 
  13. ^ „Upad policije u hram Hrista Spasa u Prištini brutalna demonstracija sile”. Politika. Pristupljeno 11. 6. 2021. 
  14. ^ „Nakon poruke "Isus mrzi Srbe", još jedan grafit ispisan na crkvi u Prištini”. N1 (na jeziku: srpski). 2021-06-11. Pristupljeno 2021-06-11. 
  15. ^ Isufi, Antigona (11. 6. 2021). „PSD: “Simboli i Shovinizmit bëhet faltore, bekoi Albin Kurti””. Kallxo. 
  16. ^ a b Isufi, Antigona (11. 6. 2021). „Studentët kërkojnë largimin e Kishës nga Kampusi ose shndërrimin e saj në muze”. Kallxo. 

Spoljašnje veze uredi

 
Hram Hrista Spasa na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Храм_Христа_Спаса&oldid=27044430”