Hronologija radničkog pokreta i KPJ mart 1941.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Radnički pokret Jugoslavije i Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ), kao i opšta politička dešavanja koja su se dogodila u Kraljevini Jugoslaviji u toku marta meseca 1941. godine.
| ← februar | Hronologija radničkog pokreta i KPJ u 1941. godini | april → | ||||||||||||||||||||||||||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
4. mart uredi
- U Hitlerovoj rezidenciji „Bergof“, u blizini Berhtesgadena (Treći rajh) održan tajni sastanak kneza-namesnika Pavla Karađorđevića i ministra spoljnih poslova Aleksandra Cincar-Markovića sa nemačkim kancelarom Adolfom Hitlerom i ministrom inostranih poslova Joahimom fon Ribentropom, na kojem je Hitler ponovio svoj zahtev za pristupanje Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktom.[1]
6. mart uredi
- U Beogradu održana prva zajednička sednica Krunskog saveta i Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije, na kojoj se raspravljalo o Hitlerovom zahtevu upućenog knezu Pavlu, na sastanku 4. marta da Kraljevina Jugoslavija pristupi Trojnom paktu. Većina učesnika sednice podržala je potpisivanje Trojnog pakta, s tim da Vlade Trećeg rajha i Kraljevine Italije daju obećanje da neće povrediti teritoriju Kraljevine Jugoslavije.[1][2]
12. mart uredi
- U Beogradu održana druga zajednička sednica Krunskog saveta i Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije, na kojoj se raspravljalo o Hitlerovim obećanjima da neće pogaziti suverenitet Kraljevine Jugoslavije i da njene trupe neće ratovati na nemačkoj strani.[3]
17. mart uredi
- U Beogradu održana proširena sednica Krunskog saveta, kojoj su pored kneza-nemesnika Pavla i članova namesništva — dr Radenka Stankovića i dr Ive Perovića, prisustvovali — potpredsednik Ministarskog saveta Vlatko Maček, ministar spoljnih poslova Aleksandar Cincar-Marković, ministra bez portfelja Franjo Kulovec, ministar vojske general Petar Pešić i ministar dvora Milan Antić. Na sednici je jednoglasno odlučeno da Kraljevina Jugoslavija pristupi Trojnom paktu.[3]
20. mart uredi
- U Beogradu održana sednica Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije na kojoj je razmatrana odluka Krunskog saveta o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu. Potpisivanju pakta usprotivila su se tri ministra, koja su potom podnela ostavku — ministar za socijalnu politiku Srđan Budisavljević, ministar poljoprivrede Branko Čubrilović i ministar pravde Mihailo Konstantinović (kasnije pod pritiskom povukao ostavku). Pošto je tada nastala kriza vlade, 23. marta je održana nova sednica na kojoj su zamenjeni ministri koji su podneli ostavku.[1][3]
23. mart uredi
- Vlada Trećeg rajha uputila zahtev Vladi Kraljevine Jugoslavije da saopšti svoju definitivnu odluku o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu.[4]
- U Beogradu održana sednica Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije na kojoj su zamenjena dvojica ministara koji su podneli ostavke i potom potvrđena odluka Krunskog saveta o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu.[4]
25. mart uredi
- U Beču predsednik Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije Dragiša Cvetković i ministar inostranih poslova Aleksandar Cincar-Marković, koji su tajno doputovali 24. marta, potpisali sa ministrom inostranih poslova Trećeg rajha Joahimom fon Ribentropom Sporazum o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu.[4][3]
- Nakon dobijanja vesti o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu, koja je izazvala veliko narodno nezadovoljstvo, u Beogradu, Ljubljani, Skoplju, Kragujevcu, Splitu, Nišu, Cetinju, Podgorici, Leskovcu i drugim gradovima održane masovne demonstracije pod parolama Bolje rat nego pakt i Bolje grob nego rob. Demonstracije su nastavljene i narednih dana, kada su prerasle u manifestacije podrške vojnom puču.[4][3]
26. mart uredi
- U toku noći 26/27. marta, pod uticajem raspoloženja narodnih masa Jugoslavije, grupa oficira predvođena generalima Borivojem Mirkovićem i Dušanom Simovićem, izvela vojni puč kojim je — zbačeno Namesništvo i Vlada Cvetković-Maček, knez-nemsnik Pavla Karađorđević proteran u Kraljevinu Grčku, kralj Petar II proglašen punoletnim i obrazovana novu Vlada pod predsedništvom generala Simovića, koji je preuzeo i funkciju načelnika Generalštaba. Pored Simovića i Mirkovića, u puču su učestvovali i pukovnik Dragutin Savić, vazduhoplovni pukovnik Stjepan Burazović, generalštabni pukovnik Miodrag Lazić i drugi oficiri.[4][3]
27. mart uredi
- Talas antivladinih demonstracija, koji je pre dva dana zahvatio celu Jugoslaviju, prerastao u manifestacije podrške puču. Demonstracije su organizovale nacionalističke organizacije, ali su komunisti uspeli da ih pretvore u demonstracije antifašističkog i levičarskog karaktera, tokom kojih su u Beogradu, na raznim mestima govorili istaknuti funkcioneri KPJ — Spasenija Cana Babović, Rifat Burdžović, Rade Končar, Ivo Lola Ribar, Veljko Mićunović i dr.[5][4]
- U Berlinu održano savetovanje Vrhovne komande Trećeg rajha o situaciji u Jugoslaviji, na kome je Adolf Hitler saopštio odluku da se Jugoslavija, zbog odbacivanja Trojnog pakta, što pre napadne i razbije kao država. Na sastanku je razrađen plan napada na Jugoslaviju, koji je nazvan „Poduhvat 25“ (nem. Unternehmen 25) i prema kom je napad trebalo da bude izvršen sa teritorija Italije, Mađarske i Bugarske, dok bi glavni zadatak Rumunije bio zaštita od eventualne intervencije Sovjetskog Saveza. Vojna pomoć za napad zatražena ja od Vlada Italije, Mađarske i Bugarske, kojima je obećano pripajanje pojedinih delova jugoslovenske teritorije. Zbog napada na Jugoslaviju, planirani napad na Sovjetski Savez odložen je za četiri nedelje.[4]
- U Zagrebu se generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito susreo sa Vasilijem Buhom, članom PK KPJ za Srbiju i Mitrom Mitrović, instruktorom PK KPJ za Srbiju, koji su mu referisali o stanju u Srbiji i raspoloženju masa povodom pristupanja Trojnom paktu i vojnog puča. Na sastanku je Tito preporučio da se odloži skup komunista u Beogradu, zakazan za 28. mart da ne bi došlo do zaoštravanja odnosa sa novom Vladom. Istog dana kasnije, on se susreo sa Sretenom Žujovićem i Krstom Popivodom, a uveče je avionom otputovao za Beograd, gde se odmah po dolasku susreo sa Milovanom Đilasom i Radom Končarom, članovima Polibiroa CK KPJ i sa Ivom Lolom Ribarom, sekretarom CK SKOJ-a.[5][6]
28. mart uredi
- Predsednik novog Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije general Dušan Simović izjavio da je do promene Vlade došlo pod pritiskom javnog mnjenja i da nova Vlada želi da živi u miru i prijateljstvu sa susedima. Istog dana, Vlada je uputila telegram vladama Trećeg rajha i Kraljevine Italije u kojima je istaknuto da će nova Vlada Kraljevine Jugoslavije ostati verna načelima poštovanja međunarodnih ugovora, pa prema tome i protokola potpisanih u Beču 25. marta.[4]
- U Rimu održan sastanak između predsednika Vlade Kraljevine Italije Benita Musolinija i vođe Ustaškog pokreta Ante Pavelića, na kome je Musolini saopštio Paveliću odluku da po okupaciji Jugoslavije, vlast u Hrvatskoj preda ustašama. Tom prilkom sklopljen je plan o ustaškim obavezama prema Italiji, među kojima je bila i predaja Dalamcije.[7]
29. mart uredi
- U Beogradu, na Čukarici u kući Laze Kočovića, održano Pokrajinsko savetovanje Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, na kome je učestvovalo oko 35 učesnika, među kojima generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito i članovi Politbiroa CK KPJ, koji su se nalazili u Beogradu. Na savetovanju je data ocena novonastale situacije, a Tito je formiranje nove vlade ocenio kao „uspjeh narodne borbe, kao korak naprijed u toj borbi za postizanje za postizanje onih zahtjeva koje je Partija zastupala i narod tražio”. Data je i direktiva da se svi članovi Partije i simpatizeri, koji su vojni obveznici, odazovu na vojne pozive i tamo politički rade među vojnicima. Tito je na savetovanju saopštio da će se središte CK KPJ uskoro premestiti iz Zagreba u Beograd.[8][6][7]
- U Zagrebu održane manifestacije podrške vojnom puču i obaranju Vlade Cvetković-Maček, koje je organizovao Mesni komitet KPH za Zagreb. Na demonstracijama je učestvovalo oko 800 osoba, a prilikom pokušaja da uđu u centar grada sukobili su se sa žandarmerijom i tom prilikom je uhapšeno oko 30 osoba.[8]
30. mart uredi
- Ministarski savet Kraljevine Jugoslavije izdao naređenje o „opštem aktiviranju“ (tajnoj mobilizaciji) Jugoslovenske vojske, ali s tim da ono počne tek 3. aprila.[7]
- Centralni komitet KP Jugoslavije izdao proglas pod nazivom Narodi Jugoslavije! Radnici, seljaci i građani, vojnici, podoficiri i oficiri! u kojem je je iznet stav KPJ o aktuelnim događajima.[7][8]
- Zagrebačka policija izvela veliku akciju hapšenja komunista i levičara u kojoj je uhapšeno oko 100 osoba i odvedeno u logor Kerestinec. Među uhapšenima bili su istaknuti partijski rukovodioci — Ivan Krndelj, Andrija Žaja, Dušan Grković, Blaž Valjin i dr, kao i poznati intelektualci-levičari — Božidar Adžija, Ognjen Prica, Otokar Keršovani i Pavao Markovac (većina uhapšenih zadržana je do okupacije i proglašenja NDH, kada su predati ustašama, a kasnije streljani).[8]
31. mart uredi
- U Zagrebu održan sastanak istaknutih članova Hrvatske seljačke stranke (HSS) na kojoj je razmotrena situacija u zemlji nakon vojnog puča. Doneta je i Rezolucija u kojoj je istaknuto da je „Kraljevina Jugoslavija prestala da postoji, a da će se ponovo, uz podršku i pomoć sila Osovine, stvoriti država Hrvatska”. Rezoluciju je Edmund Vesenmajer, izaslanik Adolfa Hitlera u Zagrebu, prosledio 5. aprila Vladi Trećeg rajha, koja je zamoljena da im pruži pomoć i zaštitu.[7]
Reference uredi
- ^ a b v Hronologija NOB 1963, str. 23.
- ^ Hronologija 1 1980, str. 298.
- ^ a b v g d đ Hronologija 1 1980, str. 299.
- ^ a b v g d đ e ž Hronologija NOB 1963, str. 24.
- ^ a b Hronologija 1 1980, str. 300.
- ^ a b Hronologija Tito 1978, str. 37.
- ^ a b v g d Hronologija NOB 1963, str. 25.
- ^ a b v g Hronologija 1 1980, str. 301.
Literatura uredi
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. 1963. COBISS.SR 50018311
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom I. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49291527
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49300743
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom I 1919—1941. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 1539739342
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48700167
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48703239
