Википедија

Crkva Svete Nedjelje u Jošici

Saborni hram Svete Nedjelje (Neđelje, Nedelje) srpski je pravoslavni hram Mitropolije crnogorsko-primorske u Jošici - Kamenarima, opština Herceg Novi, Boka kotorska, Crna Gora. Pripada Arhijerejskom protoprezviterijatu hercegnovskom [1] i nalazi se u blizini pristaništa za trajekt na realciji Lepetani - Kamenari.

Crkva Svete Nedjelje u Jošici
Osnovni podaci
JurisdikcijaMitropolija crnogorsko-primorska
Srpska pravoslavna crkva
Osnivanje17. vijek
MestoJošice, Boka kotorska
DržavaCrna Gora

Istorija uredi

Stara crkva uredi

Lazar Tomanović je zapisao da je nova crkva, sa jednim kubetom, podignuta nad starom istog imena, gdje se i služilo, dok nova nije završena, pa je tek onda srušena. Kada su htjeli rušiti staru crkvu, pleme Ercegovića (tada već pokatoličeno) se opiralo, navodeći svoja prava na tu crkvu. Navodili su da su kao cijenu za tu crkvu dali Turcima mladića u roblje. Drugo pleme, pravoslavno, je dalo Turcima djevojku u istu svrhu. Pravoslavni su im zato dali, kao naknadu, 500 fr. Stara crkvica je bila niska i uska, ali dugačka, i cijelom polovinom visine nad zemljom. Dokument crkve na turskom jeziku nalazio se u zadarskoj pravoslavnoj konzistoriji, pa je i on nestao. Crkva se nalazi na vrhu brežuljka, okruženog morem, osim sa zapadne strane. Kod crkve je i groblje u kojem su sahranjnivani i Tomanovići (npr. sestra Lazara Tomanovića Sofija...). To je parohijalna crkva Jošićke opštine u kojoj pripadaju i pravoslavni iz Lepetana, što su na desnoj strani tjesnaca Verige.[2]

Stara crkva je podignuta u 17. vijeku, u vrijeme turske vladavine na tim prostorima. Pošto Rusi svetu Nedjelju poštuju pod grčkim imenom Kirijakija, a ova crkva se zove po svetiteljki čije ime na srpskom podsjeća na jedan od dana, nedjelju, to je zabunom, na mnogim crkvenim predmetima koji su stigli iz Rusije, pisalo da je to za crkvu Voskresenija Hristova u Jošici. (Rusi za nedjelju kažu Voskresenьe). Čak je i crkveni pečat imao prikaz Hristovog vaskrsenja. Običaj je bio, a i danas je tako, da se hramovni praznik slavi u prvu nedjelju po Ilindanu.[3] I Pavle Rovinski piše da se nedjelja upotrebljava kod svih Srba u smislu neradnog dana, svake sedmice, ali da ona takođe ima značenje i posebnog praznika kome se posvećuju crkve, kao i drugim svecima i praznicima. I tako navodi primjer u Boki, da pravoslavna općina Lepetane i Jošice ima parohijsku crkvu Sveta nedjelja, i da se slavi prve nedjelje poslije Ilindana. Navodi identičnu praksu i na Njegušima, gdje se u maloj i staroj crkvi, izdvojenoj iz sela, služi jednom godišnje i to prve nedjelje poslije Krstovdana (14. septembra).[4]

Detaljnije od Tomanovića je o crkvi pisao jošićki sveštenik Andrija I. Balić. On je u Šematizmu Eparhije bokokotorsko-dubrovačke za 1876. godinu zapisao da su staru crkvu u vrijeme Turaka sagradile tri porodice doseljene iz Hercegovine: Radojevići (Balići), Cicovići i Ercegovići (koji su kasnije, pod bračnim vezama, prešli na rimokatoličku vjeru). Pošto su je izgradili bez dozvole turske vlasti, morali su dati dva mladića u roblje. Za to su 1675. dobili zlatnim slovima potpisano carevo pismo. Pismo 1832. g. odnosi vladika Rajačić, da ga prevede. Pokatoličeni Ercegovići su kasnije isposlovali kod mletačke vlasti da se u crkvu postavi i katolički oltar, koji je tu bio do 1812. godine. Iz turskog dokumenta se vidi da je Osman kapetan zatvorio u tamnici u Bijeloj Toma i Mihaila Radojevića, jer su podigli crkvu bez dozvole. Nakon plaćene kazne dobili su za to i pismenu potvrdu. Tu se spominje da su ova dvojica crkvu izgradili na svom zemljišu, a u dokumentu se ne navode Cicovići i Ercegovići.[5]

Iz drugog, nedatiranog dokumenta, se vidi da seljni nisu imali novca da plate Turcima globu, pa su im Radojevići u roblje dali djevojku, a Ercegovići mladića. Ercegovići su prodali crkvenu zemlju opatu Madžareviću, a Radojevići nisu ništa prodali, kao ni Balići. Postoji pretpostavka da su doselili iz Mojdeža, a i tamo postoji crkva Svete Nedjelje, sa početka 16. vijeka, pa su, moguće, donijeli u novo mjesto življenja i stari kult Svete Nedjelje. Najstatriji sačuvani dokument crkve je u vezi katoličkog oltara, postavljen u vrijeme vladavine Mlečana. To je predstavka od 21. decembra 1810. godine paroha jošićkog Jovana Vukošića, arhimandritu Zeliću u Kotor. Pismo Zelića (br. 128) iz 1812. godine, odgovor je na upit jošićkog paroha, šta treba da radi, kada katolički pop dođe da služi u crkvu, na pravoslavni Ilindan, koju su slavili kao krsnu slavu Ercegovići, iako su dosta ranije pokatoličeni. Rekao mu je da ga pusti, a da će se problem dvooltarskih (pravoslavno-katoličkih) crkava vremenom riješiti.[6]

Iako je 1812. godine uklonjen katolički oltar, Ercegovići, jedini katolici u selu, su i dalje sahranjivali svoje umrle kod crkve. Molili su da im se za uklonjeni oltar ogradi posebna kapela. Vlast je 1840. odbila zahtjev biskupu da se gradi katolička kapela za Jošicu, zbog malog broja katolika u tom mjestu (6 katoličkih porodica sa 25 ljudi, a pravoslavnih je bilo 32 porodice). To pitanje je ponovo oživjelo kada su pravoslavni odlučili da podignu novu, veću crkvu. Katolici su tražili da se crkva ne ruši, ili ako se ruši da im se isplati nadoknada, što je i učinjeno. Pravoslavci i katolici su se u Kotoru 11. januara 1858. nagodili. Katolicima je isplaćeno 220 forinti i pravoslavni uživaju potpuna prava na crkvu. Nagodba je potvrđena i dekretom Namjesništa u Zadru od 25. januara iste godine pod br. 1257. Problem je riješen na obostrtano zadovoljstvo, a katolici su nastavili da dolaze na litije na dan proslavljaa Svete Nedjelje, zajedno sa pravoslavcima.[7] Crkva Svetog Trifuna u Morinju je bila isto predmet spora pravoslavaca i katolika, ali je danas katolička.

Ivan Kukuljević Sakcinski u svojim radovima spominje ovu crkvu na dva mjesta. O staroj je crkvi napisao da je u vizantijskom stilu, na krst sagrađena i da je do pola u zemlju propala. Žalio je u planu da se ruši, zbog gradnje nove, uz konstataciju da tu nema ko da brine o starinama.[8][9] Crkva je imala svodove nad pjevnicama i bila je u obliku krsta, po svjedočenju Tome Katurića iz Jošica, koji je kao dijete išao u staru crkvu. Crkveni krov je bio toliko nizak, da se moglo sa strane, na njemu sjediti.

Nova crkva uredi

 
Oltarski dio crkve

Nova crkva, pored stare, se gradila od 1857. - 1867. godine. Pošto je oltar na istom mjestu, samo uzdignut, nije bila potreba osveštavanja nove crkve, samo obred obnovljenja hrama. Crkvu je osveštao jošićki sveštenik Andrija Ilin Balić na Badnji dan 1867. godine. Nova crkva je duga 20, a široka 7,5 metara. S kupolom (sa 6 prozora) je visoka oko 16 metara. Crkvu su gradili Drago, Simo i Jovi Đurić iz Igala. Najveći priložnik za gradnju nove crkve bio je Ilija Markov Đuranović, koji se rodio u Đurićima g. 1785. godine. 1890. i 1891. restauriran je crkveni ikonostas. Pored brojnih priložnika, Filip Tomanović je poklonio crkvi srebrno kandilo. Prilagali su i jošićki katolici, kao i pravoslavni katoličkoj kapeli koja je sagrađena 1894. godine. [10] Lazar Tomanović je sahranjen u crkvenoj porti, ali je grob star i vremenom je natpis nestao, uništen zubom vremena. Stepenište kod oltarskog dijela crkve vodi do malog groblja u kojem su sahranjeni, pored ostalih, i neki drugi Tomanovići.

Ikonostas je radio majstor L. Pinjoli iz Perasta. Ikone apostola i jevanđelista kao i prijestolne ikone Sv. Jovana Krstitelja i Sv. Nedjelje, a možda i ikonu Tajne večere, naslikao je slikar Špiro Đuranović iz Đurića, koji je slikao ikone na ikonostasima mnogih crkava u Boki. 1829. su bila zvona na preslicu, pored crkve. Austrijske vlasti su ih u ratu odnijeli, pa su nakon rata kupljena nova zvona. 1930. parohijani su ustanovili odbor za gradu velikog zvonika. Stari zvonik je porušen 1936, a novi je završen do juna 1939. godine. Visok je 19,5 metara, a sa krstom 21,5 metar. Građen je od korčulanskog kamena, kao i nova crkva manastira Savine. Noviji, veliki zvonik je osvećen na dan hramovne slave 24. jula (6. avgusta) 1939. godine.[11]

Reference uredi

  1. ^ Parohije, VII Arhijerejski protoprezviterijat hercegnovski. 
  2. ^ Tomanović 2007, str. 54, 55, 56.
  3. ^ Šerović, Petar. CRKVA SV. NEDJELjE U JOŠICI. str. 1, 2. 
  4. ^ Rovinski 1998, str. 142.
  5. ^ Šerović, Petar. CRKVA SV. NEDJELjE U JOŠICI. str. 3, 4. 
  6. ^ Šerović, Petar. CRKVA SV. NEDJELjE U JOŠICI. str. 5, 7, 9, 10. 
  7. ^ Šerović, Petar. CRKVA SV. NEDJELjE U JOŠICI. str. 11, 12. 
  8. ^ Kukuljević Sakcinski, Ivan (1857). Izvjestije o putovanju kroz Dalmaciju, Napulj i Rim. Zagreb. 
  9. ^ Kukuljević Sakcinski, Ivan (1873). Putne uspomene iz Hrvatske, Dalmacije, Arbanije, Krfa i Italije. Zagreb. str. 96, 97. 
  10. ^ Šerović, Petar. CRKVA SV. NEDJELjE U JOŠICI. str. 13, 14, 15. 
  11. ^ Šerović, Petar. CRKVA SV. NEDJELjE U JOŠICI. str. 16, 18. 

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Црква_Свете_Недјеље_у_Јошици&oldid=27047107”