Crkva Svete Tekle u Danilovgradu

Crkva Svete Tekle u Danilovgradu
Crkva Svete Tekle u Danilovgradu
Osnovni podaci
Jurisdikcija	Mitropolija crnogorsko-primorska
Osnivanje	Prije 1792. (prvi pisani trag)
Mesto	Danilovgrad
Država	Crna Gora

Crkva Svete prvomučenice Tekle Ravnoapostolne je saborni hram u Danilovgradu. Pripada Mitropoliji crnogorsko-primorskoj Srpske pravoslavne crkve.^[1]

Položaj

Među skoro pedeset hramova na teritoriji opštine Danilovgrad, od kojih su mnogi slavni svojom starinom i događajima koji su za njih vezani, najvažniji i jedan od najstarijih je hram svete prvomučenice Tekle Ravnoapostolne, koji se nalazi u samom gradu, na uzvišenju poznatom kao Mala Glavica. Taj hram je saborni za sve danilovgradske parohije, ili, kako je napisano na kamenoj ploči iznad vrata hrama, soborni plemena bjelopavlickago.

Istorija

Natpis iznad ulaznih vrata hrama Svete Tekle

O najranijem istorijatu hrama malo se zna. Poznato je da je u starini, dok su pripadnici plemena Bjelopavlića živjeli u brdskim selima iznad ravnice oko rijeke Zete, mjesta na kojima se sada nalazi grad Danilovgrad naseljavali pripadnici plemena Ćeklići, koji su kasnije prešli na teritoriju stare Crne Gore. Pretpostavlja se da ime tog plemena potiče upravo od naziva hrama svete Tekle, u narodu poznatoj kao 'Sveta Ćekla'. Kasnije, osnivanjem grada, hram dobija status sabornog. Niko se nije ozbiljnije bavio arheološkim istraživanjima starosti ovog hrama. Prvi pisani trag o njemu vezuje se za boj na Ćuriocu 1792. godine, koji se završio upravo kod hrama svete Tekle, kada su bjelopavlićki junaci odbranili hram od turske vojske koja je htjela da ga zapali. O tome Njegoš u "Ogledalu srpskom" piše:

Kad to viđe pope Boškoviću,
viknu pope iz grla bijela:
A Brđani, crn vi obraz bio,
Ćurilac nam Turci opališe,
i evo ih do Glavice Male,
sad će Ćeklu opaliti crkvu!

Lazar Tomanović je pisao o ovoj crkvi.^[2] Temeljna obnova crkve izvršena je 1900. godine, o čemu svjedoči pomenuta kamena tabla iznad ulaza u crkvu. Postavljen je i ikonostas skromnije izrade u četiri nivoa, koji je, zajedno sa velikim raspećem, dosezao do svoda hrama. Ikone koje su postavljene na ikonostasu bile su litografije, osim reda prestonih ikona, koje su bile oslikane, i koje su takođe bile skromnije izrade, u stilu klasicizma. U vrijeme ove obnove nastojatelj hrama je bio dugogodišnji paroh danilovgradski protojerej Jovan Velašević, koji je 1904. godine uspio da za crkvu nabavi cijeli komplet bogoslužbenih knjiga štampanih u Carskoj Rusiji, koje se i danas čuvaju u crkvi. Između dva rata nabavljena su tri zvona, rađena u jednoj od livnica na prostoru današnje Hrvatske, od kojih se dva i danas koriste.

Prvobitno, oko crkve nije bilo grobova, osim nekoliko grobova znamenitih bjelopavlićkih narodnih prvaka, posebno onih iz porodice Bošković, iz koje su generacijama rukopolagani nastojatelji ovog hrama, i čiji se grobovi nalaze sa sjeverne strane crkve. Međutim, vremenom, a najviše između dva rata i nakon završetka Drugog svjetskog rata, oko crkve je počelo masovno sahranjivanje, tako da je groblje kod hrama svete Tekle steklo status glavnog gradskog groblja, a ovaj saborni hram stekao, između ostalog, funkciju grobljanske crkve, koji, za jedan po starini i istorijatu tako značajan hram, predstavlja izvjesnu degradaciju. Nakon Drugog svjetskog rata dugo vremena u hramu nije obavljano bogosluženje, a crkva je jedno kraće vrijeme korištena kao magacin. U kasnijem periodu bogosluženja su rijetko obavljana. Tokom obnove manastira Ždrebaonika, u drugoj polovini osamdesetih godina 20. vijeka, mošti Svetog Arsenija su se nalazile u crkvi svete Tekle oko godinu dana, kada su u crkvi povremeno služene svete Liturgije. Redovni crkveni život u ovom hramu je obnovljen početkom devedesetih godina 20. vijeka, a za prvog stalnog paroha postavljen je protojerej Dragoljub Pantelić 1997. godine.

Posljednja značajnija obnova hrama izvršena je 2000.-2001. godine, kada je nastojatelj hrama bio jerej Dragan Tomić, i kada je uređena fasada hrama, krov zamijenjen, crkva iznutra ponovo omalterisana, napravljena kamena staza do hrama i plato ispred ulaza, kao i česma na sjeveroistočnom uglu zdanja. Tom prilikom u oltarskoj apsidi je ikonopisac Vladimir Bata Kidišević oslikao veliki živopis Bogorodice Orante - Šira od nebesa. Tada je zamijenjeno i jedno od zvona, koje je bilo napuklo, novim zvonom, izrađenim u livnici u Srbiji, a koje je pribavljeno trudom i ljubavlju porodice Vuković iz Danilovgrada. Takođe, 2005. godine u hramu je postavljen novi, rezbareni ikonostas, sa ikonama u vizantijskom stilu, te nabavljen vladičanski tron, tron za ikonu Bogorodice, nalonj za cjelivajuću ikonu i polijelej - horos sa ikonama, dok je palionik svijeća izmješten van hrama, uz sjeverni zid crkve.^[3]

Arhitektura

Crkva ima sva obilježja tradicionalnog crkvenog graditeljstva na tom prostoru. Sagrađena od grubo tesanog kamena, kao jednobrodna građevina sa oltarskom apsidom i zvonikom na preslicu, koji smješta tri zvona. Zvonik je rađen od kamena finije izrade, dok je pod hrama rađen od bijelih kamenih kvadera. Na krovu crkve nalaze se dva višekraka metalna krsta, a zvonik je ukrašen skromnim kamenim ukrasima po krajevima. Unutrašnji zidovi crkve su ispresijecani pilastrima, koji su povezani plitkim lukovima, ovjenčanim horizontalnim vijencem, od koga se svod lučno savija. Svod u nivou pilastara presijecaju lukovi. U sjevernom dijelu oltara nalazi se polukružna niša u kojoj je smještena proskomidija.

Danas

Unutrašnjost hrama Svete Tekle

Danas se u hramu svete Tekle svakodnevno obavljaju sveta bogosluženja, a crkvena zajednica, koja se okuplja oko hrama, ima izrazito liturgijski karakter i odlikuje se zdravim misionarskim aktivizmom, koji je utemeljio protojerej Slobodan Zeković (danas je starješina Sabornog hrama u Baru), a nastavio protojerej Željko Ćalić, koji je sada nastojatelj ovog hrama. Hram pripada Arhijerejskom namjesništvu Podgoričko-danilovgradskom i to je Prva parohija danilovgradska, Crkvene opštine Danilovgrad. Pri hramu, pored starješine hrama, oca Željka Ćalića, služi i jerej Zarija Vuković i đakon Radule Živaljević. Pri hramu postoji Pravoslavno bratstvo Sveti Arsenije – Danilovgrad. U toku je izgradnja novog sabornog hrama Prepodobne mati Paraskeve – Svete Petke, na Božovoj glavici, koji će, po završetku, preuzeti ulogu sabornog hrama za područje opštine Danilovgrad.

Svetinje u hramu

Ikona Presvete Bogorodice (kopija lepavinske Bogorodičine ikone) u hramu Svete Tekle

Najvažnija svetinja koja se čuva u crkvi je dio moštiju Svete Tekle, koji je parohija danilovgradska dobila na dar od Mitropolije dabrobosanske, pošto se u Sarajevu čuva desnica ove svetiteljke. U čast Prepodobne mati Paraskeve, koja je slava sviju Bjelopavlića, u hramu se čuva i jedna čestica njenih svetih moštiju, kao i dio odežde Svetog Arsenija, koje su bile na njegovim moštima do presvlačenja, a koje je obavljeno krajem osamdesetih godina 20. vijeka. S obzirom na to da je Sveta Tekla prva žena hrišćanska mučenica, parohija se trudi da u hram sabira i mošti drugih svetih mučenika, tako da se u hramu pored navedenih moštiju čuvaju i djelovi moštiju Prevlačkih, Momišićkih i Jasenovačkih mučenika. Sve ove mošti se iznose na poklonjenje vjernima tokom prazničnih službi. U hramu se takođe nalazi velika i poštovana ikona Bogorodice, kopija čudotvorne Bogorodičine ikone Lepavinske.

Knjižnica

Osim knjiga pomenutih u vezi sa istorijatom crkve, u hramu se čuva više knjiga štampanih u carskoj Rusiji i Austriji (kasnijoj Austrougarskoj), a koje potiču iz sredine 19. vijeka, među kojima je i jedno Jevanđelje sa posvetom mitropolita crnogorskog Ilariona Roganovića), na kojem se nalaze potpisi srpskog patrijarha Germana i bugarskog patrijarha Kirila, kao i vladika koji su ovim predstojateljima bili u pratnji, iz dvije posjete Crnoj Gori tokom šezdesetih godina 20. vijeka. Takođe, i na ostalim starim izdanjima nalaze se posvete darodavaca i drugi autografi iz različitih perioda.^[4]