Crkva Svetog Luke u Kotoru
Crkva Svetog Luke u Kotoru je pravoslavni hram koji pripada Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se u Starom gradu u Kotoru, na Trgu Svetog Luke.[1]
| Crkva Svetog Luke u Kotoru | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Tip | Pravoslavna |
| Eparhija | Mitropolija crnogorsko-primorska |
| Osnivanje | 1195 |
| Posvećen | Sveti Luka |
| Mesto | Kotor |
| Država | Crna Gora |
Istorija
uredi
Crkva je sagrađena 1195. godine kao pravoslavna crkva, u vreme vladavine srpske dinastije Nemanjića i jedna je od najstarijih u Kotoru. Prema sačuvanom ktitorskom natpisu na zapadnoj fasadi, crkvu je podigao Mauro Kacafrangi sa svojom ženom Bonom. Natpis svedoči da je crkva podignuta u doba velikog župana Nemanje i njegovog sina Vukana, kralja Duklje, Dalmacije, Travunije, Toplice i Hvosna.
Ubrzo nakon izgradnje je crkva oslikana freskama od kojih su ostali samo mali fragmenti na južnom zidu.[2]
U periodu dok je Kotor bio pod vlašću Mletačke republike, crkva je bila rimokatolička. Sredinom 17. vijeka crkva je vraćena pravoslavcima, ali je zadržan rimokatolički oltar na južnom zidu, pa se jedno vreme služila i liturgija i misa. Zbog toga danas možete čuti da je to crkva sa dva oltara, iako je još 1810. godine Napoleonova vlast uklonila latinske oltare iz svih pravoslavnih crkava, pa i iz crkve Sv. Luke, od kada je ona samo pravoslavna. Pred
Mletački kotorski providur je u Kotoru, 27. decembra 1768., napisao izveštaj o stanju pravoslavne crkve u toj krajini. U tom dokumentu spominje srpski jezik, narod srpski, grčki zakon (pravoslavlje), a hram Svetog Luke u Kotoru naziva srpskom crkvom: Počinjući od grada (Kotora), u njemu se nalazi jedina crkva Sv. Luke, u kojoj se svaki dan svršava pravilo u srbskome jeziku... Narod srbski grčkoga zakona u Kotoru... Četiri su tutora rečene srbske crkve, dva građanina i dva iz Grblja... [3]
Za vreme austrijske vlasti pripadala je Dalmatinskoj eparhiji, a nakon preuređenja crkvene uprave (1870) pripala je novostvorenoj Bokokotorskoj eparhiji, u čijem je sastavu ostala sve do 1931. godine, kada je ta eparhija uključena u sastav Mitropolije crnogorsko-primorske.
Crkva Sveog Luke je jedna od retkih građevina koja nije pretrpela značajna oštećenja prilikom zemljotresa u Kotoru 1979. godine.
Kao posebne relikvije u crkvi se čuvaju čestice moštiju Sv. Luke, Petozarnih mučenika i Svete Varvare.
U sklopu crkve je u 18. vijeku dozidana kapela Svetog Spiridona Čudotvorca i u obe crkve se redovno vrše službe.
Arhitektura
urediCrkva je građena u vizantijsko-romaničkom stilu i predstavlja jednobrodnu građevinu sa kupolom kružne osnove, polukružnom apsidom. Karakteriše je osnova sažetog upisanog krsta. Ikonostas je delo Dimitrija Daskala rodonačelnika bokokotorske slikarske škole Rafailović iz XVII veka.U severnu fasadu crkve je u XVIII veku ugrađena kapela Svetog Spiridona.
Pod ove crkve je napravljen od 17 nadgrobnih ploča. Nekada je oko crkve bilo groblje, ali je za vreme austrougarske vladavine izmešteno van grada.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Korać 1997, str. 63-71.
- ^ „Crkva Svetog Luke”. Nevalidan unos
|dead-url=live(pomoć) - ^ Srbsko-dalmatinski magazin. Zadar. 1868. str. 132.
Literatura
uredi- Blagojević, Miloš (2006). „Titule prinčeva iz kuće Nemanjića u XII i XIII veku”. Manastir Morača. Beograd: Balkanološki institut. str. 33—44.
- Blagojević, Miloš (2011). „Nemanjići i državnost Duklje-Zete-Crne Gore” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 83: 7—24.
- Božić, Ivan (1950). „O položaju Zete u državi Nemanjića”. Istoriski glasnik. 3 (1-2): 97—122.
- Bubalo, Đorđe (2011). „Titule Vukana Nemanjića i tradicija Dukljanskog kraljevstva”. Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija: Zbornik radova. Berane: Episkopija budimljansko-nikšićka. str. 79—93.
- Bubalo, Đorđe (2016). Srpska zemlja i pomorska u doba vladavine Nemanjića. 1. Beograd: Filip Višnjić.
- Kalić, Jovanka (1981). „Borbe i tekovine velikog župana Stefana Nemanje”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 251—262.
- Kovačević, Jovan (1955). „Tradicija o Dukljanskom kraljevstvu kod Nemanjića”. Istoriski časopis. 5: 291—294.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Korać, Vojislav (1997). „Crkva Sv. Luke: Struktura, oblici, stil”. Crkva Svetog Luke kroz vjekove: Zbornik radova. Kotor: Srpska pravoslavna crkvena opština. str. 63—71.
- Milanović, Vesna (1997). „Kult i ikonografija svetog Luke u pravoslavlju do sredine XV veka”. Crkva Svetog Luke kroz vjekove: Zbornik radova. Kotor: Srpska pravoslavna crkvena opština. str. 73—105.
- Mišić, Siniša (2011). „Toplica u tituli velikog kneza Vukana Nemanjića”. Stefan Nemanja i Toplica (tematski zbornik). Niš: Centar za crkvene studije. str. 19—25.
- Porčić, Nebojša (2020). „Vukan Nemanjić - krunisani i miropomazani kralj?”. Stefan Prvovenčani i njegovo doba. Beograd: Istorijski institut. str. 63—80.
- Radović, Amfilohije (1997). „Benediktinska i svetosavska tradicija u Primorju”. Crkva Svetog Luke kroz vjekove: Zbornik radova. Kotor: Srpska pravoslavna crkvena opština. str. 271—278.
- Sindik, Dušan I. (1997). „O političkim i društvenim prilikama u Kotoru krajem XІІ veka”. Crkva Svetog Luke kroz vjekove: Zbornik radova. Kotor: Srpska pravoslavna crkvena opština. str. 13—21.
- Tomović, Gordana (1997). „Natpis na crkvi Svetoga Luke u Kotoru iz 1195. godine”. Crkva Svetog Luke kroz vjekove: Zbornik radova. Kotor: Srpska pravoslavna crkvena opština. str. 23—32.
- Tošić, Đuro (2003). „Srpske primorske zemlje (Zeta i Travunija) u XIII vijeku”. Kralj Vladislav i Srbija XIII veka. Beograd: Istorijski institut. str. 63—72.
- Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93.
- Ćirković, Sima (1981). „Unutrašnje i spoljne krize u vreme Nemanjinih naslednika”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—272.
- Ćirković, Sima (1997). „Parnica o crkvi svetog Luke u Kotoru”. Crkva Svetog Luke kroz vjekove: Zbornik radova. Kotor: Srpska pravoslavna crkvena opština. str. 127—138.