Crkva rođenja Prevete Bogorodice u Mostaru
Crkva rođenja Prevete Bogorodice, poznata i kao Stara pravoslavna crkva u Mostaru je srpska pravoslavna crkva koja se nalazi u Mostaru. Pripada eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj, a posvećena je Bogorodici. Crkva se nalazi istočno od centra grada u delu Mostara koji se zove Bjelušine, na uzvišenju iznad ostataka Saborne crkve i stare pravoslavne škole.
| Crkva rođenja Prevete Bogorodice | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Status | otvoren |
| Tip | crkva |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | eparhija zahumsko-hercegovačka i primorska |
| Posvećen | Bogorodici |
| Arhitektura | |
| Nivo značaja | Nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine |
| Lokacija | |
| Mesto | Mostar |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 43° 20′ 35.988″ N 17° 48′ 29.016″ E / 43.34333000° S; 17.80806000° I |
  Crkva rođenja Prevete Bogorodice Crkva rođenja Prevete Bogorodice na karti Bosne i Hercegovine | |
Opis crkve
urediU arhitektonskom smislu, crkva predstavlja tipičnu hercegovačko sakralno zdanje, jedostavne pravougaone osnove, srazmerno malih dimenzija sa unutrašnjom polukružnom oltarskom apsidom.[1] Orijentisana je u pravcu istok-zapad, ulaz u crkvu je na zapadnoj, a apsida na istočnoj strani objekta. Mereno sa spoljašnje strane, crkva je dužine 13,2 m, a širine 9,2 m. Unutrašnje dimenzije crkve su 12,25 m dužine i 7,75 m širine. Pod crkve je za oko 1,5 m niži od kote okolnog terena, a na glavna vrata silazi se na osam polukružnih stepenika.[1] U crkvi se nalaze četiri stupa, pa naos crkve izgleda kao da je podeljen u jedan srednji i dva bočna broda, koji se završavaju poluobličastim svodovima izvedenim od drveta, lestvica, trske i maltera.[1]
Unutrašnji supovi su bili urađeni od kamena tenelije i imali oktogonalni presek sa stalaktitnim kapitelima. Pod crkve urađen je od pravougaonih kamenih ploča koje su dijagonalno složene, a ulazna vrata crkve i kapci na prozorima su od gvožđa. Kako bi povećali molitveni prostor, u zapadnom delu crkve kao i u bočnim brodovima izvedena je galerija sa drvenim mušepcima, oslonjena na stupove crkve. Njena širina u zapadnom delu iznosila je 3,2 m, dok je dužina galerije u poprečnim brodovima iznosila 6,35 m.[1]
Osim iz centralnog crkvenog prostora, galerija je imala i poseban ulaz sa južne strane i gde je preko stepeništa širine 80 cm bilo omogućeno ući na centralni prostor i u galeriju. Crkva je napravljena od kamena, odnosno sedimentne stene sa agregatom krupnije granulacije.[1] Okviri prozora su jednostavni i nemaju dekoracije, a osetljenje galerije rešeno je sa dva para krovnih prozora. Na ulazu su vidljiva tir manja okrugla otvora. Ulazna vrata crkve su širine 1,2 m i visine 2 m, iznad kojih se nalazi natpis koji govori o obnovi crkve. Iznad zapadnog zida objekta nalazi se zvonik na preslicu. Desno od ulaza u crkvu nalazi se manji trem. Crkveni krov je dvovodni i pokriven je kamenom pločom, dok je crkveno dvorište prostrano i ograđeno. Do Rata u Bosni i Hercegovini u crkvi je postojao drveni ikonostas, kao i većina originalnog drvenog nameštaja.[1]
Istorijat
urediNe postoji mnogo starih izvora o ovoj crkvi, ali je za nju poznato da je postojala u 18. veku. Spomenici sveštenika sahranjenih na grobljima Suhodolina, Bjelušine i Pašinovac potiču sa kraja 17. veka i potvrđuju da je crkva postojala i pre 18. veka. Prvi pomen ove crkve potiče iz 18. veka u austrijskom vojničkom izveštaju, gde je navedeno da se u Mostaru uz tadašnju mostarsku crkvu nalaze četiri popa.[2] U natpisu iz 1750. godine u kome se oplakuje smrt Nikole Opuhića, ističe se da je o služio u crkvi, a da je sada ostala samo crkva. Luka Grđić naveo je predanje da je na Bjelušinama postajal jedna ćelija u kojoj su se Srbi molili, dok nije osveštana u Suvodolini.[3] Ćorović je istakao da je ova ćelija 1832. godine bila raskopana, kako se pripremala gradnja veće crkve. Postoji mogućnost da su i pre gradnje ove crkve postojale dve bogomolje, zbog spomenika monahinja i monaha koji su stariji od crkve.[4]
Stara pravoslavna crkva u potpunosti je obnovljen za vreme mitropolita Josifa, 1833. godine. Ferman za obnovu crkve tražili su i dobili Srbi, a pravio je zradio veliki vezir Mahmud-paša Bušatlija vladici Josifu i mostarskim deputatima, koji su tom prilikom došli u Sarajevo. Nakon dobijanja dozvole, srušena je stara građevine i počele su pripreme na izgradnji nove. Nakon toga, mostarski muslimani pobunili su se zbog izgradnje pravoslavne crkve jer nisu mogli da se pomire sa tim da se u Mostaru podiže velika crkva na brdu, odnosno vrhu grada. Trebinjski zapovednik Hasan-beg Resulbegović zalagao se da se dopuste radovi na crkvi, a pravoslavna opština je za dopuštanje dala 17500 groševa i obavezala se da crkve ne sme biti veća obimom od predašnje. Godine 1834. objekat je izgrađen i osveštan u Nedelju pravoslavlja, 1835. godine.[5][6]
Tokom Rata u Bosni i Hercegovini crkva je doživela teška otećenja krovne konstukcije, izgoreio je ceo enterijer, uključujući galeriju sa drvenim ukrasnim elementima. Rekonstrukcija objekta izvršena je 1996. godine.[6]
Na sednici održanoj od 7. do 11. oktobra 2003. godine, Komisija za očuvanje nacionalni spomenika donela je odluku da se Crkva rođenja Presvete Bogorodice proglasi nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Crkva je osveštana 17. oktobra 2004. godine, kada je u potpunosti obnoljena.[7]
Tokom 2017. godine crkva je više puta bila meta napada, a počinioci nikada nisu otkriveni. U maju 2018. godine crkva je opljačkana i oskrnavljena. Ukraden je novac, ikona i više drugih crkvenih predmeta.[8]
Galerija
uredi
Reference
uredi- ^ a b v g d đ „Stara pravoslavna crkva u Mostaru, graditeljska cjelina”. old.kons.gov.ba. Arhivirano iz originala 13. 09. 2021. g. Pristupljeno 30. 8. 2020.
- ^ Ćorović, V., 1935/36, str. 22 i 1933, pp. 26
- ^ Ćorović 1933, str. 30
- ^ „Parohija prva mostarska”. eparhija-zahumskohercegovacka.com. Pristupljeno 30. 8. 2020.
- ^ Ćorović 1933, str. 47
- ^ a b „Stara i Nova Pravoslavna crkva”. turizam.mostar.ba. Pristupljeno 30. 8. 2020.
- ^ „Na današnji dan 2004. godine osveštana crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Mostaru”. herceg.tv. 17. 10. 2016.
- ^ „Poharana pravoslavna crkva u Mostaru”. rtv.rs. 2. 5. 2018.
Literatura
uredi- Dr. Ćorović, Vladimir, Mostar i njegova srpska pravoslavna opština, Beograd, 1933.
- Stanić, Radomir, Spomenici monaha i monahinja iz XVII i XVIII vijeka na pravoslavnim grobljima u Mostaru, Glasnik, Službeni list SPC, broj 3, Beograd, mart 1967, str. 35 – 46.
- Rakić, Svetlana, Ikone Bosne i Hercegovine (XVI do XIX vijek), Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd, Beograd, 1998.
- Ševo, Ljiljana, Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878, Biblioteka Baština, Banja Luka, 2002.
Spoljašnje veze
uredi
- Crkva rođenja Presvete Bogorodice u Mostaru na sajtu eparhije zahumskohercegovačke i primorske
