Šopi
Šopi ili Šopovi je regionalni naziv[1] koji se upotrebljava za stanovnike nastanjene na centralnom Balkanu, a koji se po njima naziva Šopluk ili Šopsko.
Šopluk uredi
Prema Jovanu Cvijiću, Šopluk obuhvata celu zapadnu Bugarsku (uključujući vidinsku, sofijsku i pirinsku regiju), istočnu Severnu Makedoniju, deo jugoistočne Srbije i veoma mali deo današnje Grčke. Šopski predeo (Šopje) je počinjao (prema izvoru sa početka 20. veka) od granica nekadašnje Kneževine Srbije. Šopska središta bila su u 19. veku Radomir, Đustendil, Sveti Nikola, Kratovo ali i Vranje, Niš i Pirot.[2]
Stanovništvo uredi
Ovaj planinski predeo danas naseljavaju etnički Bugari, Srbi i Makedonci. Stanovništvo Šopluka je Cvijić podelio na tri celine, prvu sa etničkim Srbima, drugu sa mešovitom populacijom i treću koja je bliža Bugarima.[3]
U knjizi Putovanje od Moskve do Konstantinopolja iz 1817/18. godine, autor Vilijam Makmajkl govori o zemlji Meziji (teritorija koja obuhvata ceo Šopluk), poreklu njenog stanovništva i jeziku kojim ono govori:
Starosedelačko hrišćansko stanovništvo u ovoj zemlji, ranije poznatoj kao Mezija, sada podeljenoj na dve oblasti, Srbiju i Bugarsku, kolektivno se zovu Srbi i govoru slovenskim jezikom. Originalni Bugari su bili tatarski narod, koji je došao u 5. veku sa obala Volge, i koji je uspešno usvojio slovenski dijalekt od njihovih novih zemljaka Srba, zadržavši samo nekoliko reči njihovog bivšeg jezika.
— Putovanje od Moskve do Konstantinopolja, Vilijam Makmajkl[4]
Šopluk se vezuje i za slovensko stanovništvo Stare Srbije — Makedonije, u mestima: Ovče Polje, Štip, Radoviš i Strumica. Karakterne crte tih stanovnika su identične: povučenost, vrednoća i štedljivost.[5]
Govor uredi
Svi Šopi u Srbiji govore timočko-lužničkim dijalektom srpskog jezika.
Ostali Šopi govore zapadnim bugarskim govorima koji se prostiru do Jatove granice. Ova granica se pruža paralelno toku reke Iskar istočno od nje, a zatim od Pazardžika gotovo pravolinijski ka Solunu.
„Šopski dijalekat” je krajem 19. veka bio spona između srpskog i bugarskog jezika.[6]
Šopi i Srbi uredi
Šopi su oduvek smatrani za pleme unutar srpskog naroda[7], uz Brsjake i Mijake.[8] Smatralo se da su Srbi u Bugarskoj široko rasprostranjeni, a naročito ih je mnogo bilo do i oko grada Sofije (Serdike). Jedni su bili katolici (Dubrovčani), a drugi mnogobrojni pravoslavci (Šopovi). Mezijski drevni stanovnici Šopi, su jedini sačuvali svoja srpska obeležja[9], za razliku od Geta, Gorštaka i Besa - koji su pobugareni. Šopovi iz Đustendila i Samokova "nisu ništa drugo do Srbi", i "Srpsko je do reka Iskar i Meste", govorilo se 1913. godine.[10] Za razliku od Bugara, Šope kao i Srbe karakterišu porodične zadruge, kao jedno od bitnih etnoloških karakteristika.[11] Šopovima su u 19. veku označavani stanovnici Sofije.[12] Šop je po nekim izvorima i uvredljiv naziv za Srbe, koji su davali Bugari (ali i Srbi sa severa), Srbima na jugu.[13][14][15] Bugarski književnik Petko Slavejkov je ispitujući rasprostranjenje Bugara, oko Vitoše i Đustendila i svuda na teritoriji sa bugarske strane granice, nailazio samo na Šopove.[16] Oni su imalo svoje osobeno narodno osećanje, koje ih je odvajalo od Bugara i približavalo Srbima, onim preko granice. To nisu bili "dobri Bugari", i zato su bili su predmet stalne pažnje bugarskih vlasti.[17]
Srpski naučnik Jovan Cvijić opisujući psihičke varijetete kod srpskog drugog, dinarskog tipa, za peti uzima "Šopski" (torlački). Predstavnici tog varijeteta imaju osobine raje, a često duhovne živosti i sklonosti za šalu.[18] Po Cvijiću, Šopluk je jedan od primera etničke slojevitosti našeg naroda, u kojem žive Srbi dinarci, ljudi karakterističnih duševnih svojstava.[19] Stanovnici Šopluka bili su za razliku od ostalih Srba, sumorniji, sa manje veselosti i humora, vrlo slabe fantazije. Kod njih je i znatno manje taštine i prgavosti; manje su preki i žustri od sunarodnika iz susednih oblasti.[20]
Kada je bilo reči o Šopima, u zaječarskom i negotinskom okrugu, srpski i bugarski istraživači svi pokazali svojim stavovima svu složenost problema. Srbin, akademik Aleksandar Belić je smatrao u svom radu "Dijalekti Istočne i Južne Srbije", da su ti Šopi (u srpskim krajevima) sudeći po govoru više Bugari nego Srbi. Međutim pomenuti Bugarin, Slavejkov mislio je obrnuto: to su više Srbi, a manje Bugari.[21] Belićeva knjiga je izazvala revolt u srpskoj javnosti, i kao odbranu od tih "nesrpskih" stavova, sveštenik Miloš Anđelković je napisao brošuru sa opširnim naslovom u kojem se javlja i "krivopis" Belićev. Zbog te knjižice vođen je i sudski proces u Beogradu, a na njemu je bilo reči i o Šopovima - koje je lingvista Belić odvojio od Srba.[22] Čini se da Vukova reforma srpskog jezika udaljila i odbacila mnoge etničke grupe, koje su istorijski pripadale i gravitirale ka Srbima (u centralnoj Srbiji), poput Šopa.
Republički zavod za statistiku Srbije je na popisu 2011. godine prikazao Šope kao posebnu statističku kategoriju u rubrici "nacionalna pripadnost",[23] a tako se izjasnilo 142 stanovnika.[24]
Zanimljivosti uredi
Arizanović je bilo često šopsko prezime u Srbiji.[25]
Čuvena šopska salata potiče iz bosilegradskog kraja.[1]
Znameniti Šopi uredi
- Jordan Zaharijev, bugarski učitelj, geograf, etnograf, folklorista i istoričar. Rodom iz Bosilegrada
- Episkop Venijamin Taušanović, episkop Srpske pravoslavne crkve. Rodom iz Pirota.
- Vladimir Lazarević, srpski i jugoslovenski general, komandant Prištinskog korpusa tokom Rata na Kosovu i Metohiji i Rata na Kosovu i Metohiji i NATO bombardovanja SRJ tokom 1998. i 1999. godine. Rodom iz Babušnice.
- Dr Dragoljub Jovanović, srpski naučnik, univerzitetski profesor i političar. Disident za vreme Kraljevine Jugoslavije i osnivač Narodne seljačke stranke. Rodom iz sela Gnjilan kod Pirota.
- Stevan Stanković, doktor geografskih nauka i emeritus Univerziteta u Beogradu.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Dnevni list Danas | Periskop | Orata, kopata, daj mi čiča momata
- ^ "Pravda", Beograd 1927. godine
- ^ Ethnologia Balkanica. LIT Verlag Münster. str. 75—. GGKEY:ES2RY3RRUDS.
- ^ Journey from Moscow to Constantinople, in years 1817,1818; pages 132, 133.[1]
- ^ "Beogradske novine", Beograd 1917. godine
- ^ "Stražilovo", Novi Sad 1894. godine
- ^ "Male novine", Beograd 1889. godine
- ^ "Otadžbina", Beograd 1. maj 1883. godine
- ^ "Stražilovo", Novi Sad 7. avgust 1894. godine
- ^ "Balkanski rat u slici i reči", Beograd 3. novembar 1913. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1895. godine
- ^ "Delo", Beograd 1897. godine
- ^ "Delo", Beograd 1908. godine
- ^ "Otadžbina", Beograd 1890. godine
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1. decembar 1932. godine
- ^ "Velika Srbija", Solun 1916. godine
- ^ "Delo", Beograd 1. januar 1899. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1. oktobar 1920. godine
- ^ "Vreme", Beograd 23. jul 1928. godine
- ^ "Nova Iskra", Beograd 1. februar 1907. godine
- ^ "Pravda", Beograd 4. oktobar 1927. godine
- ^ "Vreme", Beograd 19. oktobar 1926. godine
- ^ Popis stanovništva 2011. godine: Nacionalna pripadnost popis2011.stat.rs
- ^ Stanovništvo prema nacionalnoj pripadnosti: Ostali Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. april 2016) stat.gov.rs
- ^ Ivan Ivanović: "Portret umetnika u starosti", Kragujevac 1907. godine
Literatura uredi
- Ethnologia Balkanica. LIT Verlag Münster. str. 75—. GGKEY:ES2RY3RRUDS.
