19. severnodalmatinska divizija NOVJ

Devetnaesta dalmatinska divizija NOVJ formirana je u prvoj polovini okt. 1943. u Biovičinom Selu u Bukovici. U njen sastav su ušle Peta, Šesta i Sedma dalmatinska brigada sa oko 3.600 boraca. Pod komandom štaba divizije dejstovala je i Grupa severnodalmatinskih NOP odreda.

Devetnaesta dalmatinska divizija NOVJ
Postojanje	8. oktobar 1943.
Formacija	Peta dalmatinska brigada Šesta dalmatinska brigada Sedma dalmatinska brigada (do januara 1944) Četrnaesta dalmatinska brigada (od juna 1944)
Jačina	8. oktobra 1943. 3.599 boraca 31. oktobra 1943. 6.053 boraca 31. avgusta 1944. 4.212 boraca 30. novembra 1944. 5.200 boraca 31. decembra 1944. 7.777 boraca 28. februara 1944. 10.074 boraca 31. marta 1945. 10.299 boraca 30. aprila 1945. 9.835 boraca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Operacija Citen Operacija Emil Operacija Dombas Oslobađanje Dalmacije 1944 Borbe za Benkovac 1944 Kninska operacija 1944 Mostarska operacija 1945 Ličko-primorska operacija 1945 Tršćanska operacija
Odlikovanja	novembra 1944. proglašena udarnom
Komandanti
Komandant	potpukovnik Milan Kuprešanin (oktobar 1943) potpukovnik Milan Šakić Mićun (novembar 1943 - januar 1944)
Politički komesar	Petar Babić

Jedan deo boraca je do 1943. godine bio u "Velebitskoj brigadi" Dinarske četničke divizije pod komandom poručnika Obrada Bijanka.

Januara 1944. Sedma dalmatinska brigada prešla je u Liku i taktički je potčinjena 35. diviziji. Nakon njenog zvaničnog ulaska u sastav 35. divizije juna 1944, u Dalmaciji je formirana Četrnaesta dalmatinska brigada radi formacijske popune Devetnaeste divizije.

Od osnivanja, pa do kraja rata, divizija je bila u sastavu Osmog dalmatinskog korpusa. Oblast severne Dalmacije bila je deo oblasti koju je pokrivao nemački 15. brdski korpus Druge oklopne armije. Do početka decembra 1943. oblast je držala 114. lovačka divizija, a zatim 264. pešadijska divizija, 1. puk Brandenburg i 92. motorizovani puk.

Devetnaesta divizija vodila je ofanzivne akcije protiv nemačkih i kvislinških pozicija u severnoj Dalmaciji, kao i u graničnim delovima sa Likom, Bosnom i u srednjoj Dalmaciji, u sadejstvu sa drugim snagama NOVJ. Protiv jedinica divizije Nemci su organizovali više desetina većih i manjih operacija, koristeći pritom osim nemačkih snaga i delove 6. i 7. ustaškog zdruga i Dinarske divizije JVuO.

Početkom septembra 1944. usled krize u Srbiji Druga oklopna armija bila je prinuđena da sa područja Devetnaeste divizije izvuče 1. puk Brandenburg i 92. motorizovani puk. Time je došlo do promene odnosa snaga i 19. divizija prešla je u ofanzivu protiv 264. divizije, ustaša i četnika. U sklopu tih borbi divizija je zauzela Benkovac 9. septembra, potukavši nemački ojačani 2. bataljon 891. puka, četničku Benkovačku brigadu i 5. ustašku bojnu. S obzirom da Benkovac predstavlja ključnu središnju tačku za odbranu severne Dalmacije, Nemci su nakon trodnevne borbe uspeli da ga ponovo posednu. Nakon jednomesečnih borbi za okolna uporišta, 19. divizija je 10. oktobra konačno oslobodila Benkovac.

Nakon koncentrisanja ostalih snaga Osmog korpusa pokrenuta je Kninska operacija, kojom je likvidirana osnovna uporišna tačka na desnom krilu nemačke „zelene linije“ fronta i uništena 264. divizija.

Od 20. marta 1945. divizija je u sastavu 4. armije učestvovala u Ličko-primorskoj i Tršćanskoj operaciji protiv nemačkog 15. i 97. brdskog korpusa, koji su u ovim operacijama uništeni.

Literatura

• Vojna enciklopedija, Beograd 1975.
• Nikola Anić: Osmi dalmatinski korpus NOVJ, Split 2005.