Đorđe Kosmajac
Đorđe Kosmajac (Vlasenica, kod Vladimiraca, 6. maj 1903 — Beograd, 6. mart 1942) bio je agent Specijalne policije i zamenik upravnika koncentracionog logora na Banjici. Ubijen je u poznatom atentatu koji su izveli pripadnici Narodnooslobodilačkog pokreta.
| Đorđe Kosmajac | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 6. maj 1903. |
| Mesto rođenja | Vlasenica, kod Vladimiraca, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 6. mart 1942. (38 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Srbija |
| Politička karijera | |
| Politička stranka | JNP Zbor |
Biografija uredi
Rođen je 6. maja 1903. godine u selu Vlasenica, kod Vladimiraca, u tadašnjem Posavsko-tamnavskom srezu. Od 1926. godine je radio u Upravi grada Beograda.[1]
Bio je istaknuti policijski agent u Četvrtom (antikomunističkom) odseku Opšte policije i uglavnom se bavio otkrivanjem ilegalnih partijskih organizacija KPJ i njihovih članova. Ostao je upamćen kao jedan od najprepoznatljivijih nosilaca torture nad uhapšenim komunistima u istražnom zatvoru Uprave grada Beograda popularnoj „Glavnjači”. Sačuvana su brojna svedočenja u kojima ga žrtve policijske torture terete kao notornog batinaša. U predratnom periodu, hapsio je, maltretirao i progonio mnoge poznate komunističke revolucionare, među kojima su — Spasenija Cana Babović, Krsto Popivoda, Branko Krsmanović, Svetozar Vukmanović, Bora Marković, Marko Orešković i dr.[2]
Kao veoma sposoban policajac, napredovao je u službi, pa je je bio unapređen za podnadzornika agenata Uprave grada Beograda. Pored rada u Beogradu, često je Svetozarom Vujkovićem, šefom Četvrtog odseka, po potrebi odlazio u druge krajeve zemlje gde su tamošnjim policijskim agentima pomagali u borbi protiv komunista.[2]
Nakon okupacije Jugoslavije, 1941. godine, kao pripadnik fašističke organizacije „Zbor” stavio se u službu okupatora i nastavio rad u Specijalnoj policiji. Jula 1941. kada je osnovan koncentracioni logor na Banjici bio je imenovan za zamenika upravnika logora Svetozara Vujkovića.[1][2]
Kao predratni policijski agent koji je godinama radio na hapšenju komunista i njihovih simpatizera imao je veliku ulogu u suzbijanju rada Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) i Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) u okupiranom Beogradu. Imao je običaj da se kolima vozi po Beogradu i na ulici prepoznaje svoje ranije uhapšenike i ponovo ih hapsi. Tokom 1941. godine učestvovao je u organizovanju hapšenja i likvidaciji mnogih istaknutih ličnosti KPJ i NOP, među kojima su — Đuro Strugar, David Pajić, Vukica Mitrović, Miloš Matijević, Vladeta Popović i dr.[2]
Kako bi onemogućili njegov dalji rad, članovi NOP-a u Beogradu su odlučili da ga ubiju. Prvi pokušaj atentata na njega odigrao se krajem avgusta 1941. godine kada su mu u bifeu u ulici Knjeginje Ljubice, braća Obrad i Nikola Sikimić, u piće sipali otrov (strihnin). Odmah je osetio gorčinu u čaši i uputio se lekaru. Lekar, koji je bio antifašistički orijentisan, ubedio je Kosmajca da se nije radilo o trovanju već o nervnom šoku usled umora. Iako je poverovao lekaru, Kosmajac je osećao opasnost da mu komunisti „rade o glavi” i postao je veoma obazriv.[2]
Drugi atentat na njega, isplanirala je krajem februara 1942. godine Jelena Ćetković, sekretar Mesnog komiteta KPJ za Beograd. Svega nekoliko dana, pre planiranog atentata policija je uhapsila Jelenu. Članovi udarne grupe, koju je formirala — Đuro Mađerčić, Milić Martinović, Nikola Strineka i Branko Bulat, ne sumnjajući u nju izvršili su planiranu akciju 6. marta 1942. godine. Tog dana, Kosmajac je u pratnji agenta Obada Zalada, krenuo iz svog stana u Ulici Cara Uroša broj 17 ka zgradi „Glavnjače”. Na uglu Ulice Cara Uroša i Ulice Zmaja od Noćaja članovi udarne grupe su ih sačekali u zasedi i likvidirali.[1][2]
Nakon njihovog ubistva, Beograd se dva dana nalazio pod policijskom opsadom i blokadom Vermahta. Kao odmazdu za ovo ubistvo, kao i ubistvo folksdojčera Alojza Krala, policijskog službenika iz Pančeva, koji je ubijen dan ranije 5. marta, po naređenju SS generala Augista Majsnera streljano je 7. marta u Jajincima 150 lica — među kojima 96 zatočenika logora na Banjici, uglavnom iz Beograda i Pančeva.[2]
Kosmajac i Zalad sahranjeni su na Novom groblju, a na njihovoj sahrani oproštajni govor je održao upravnik Grada Beograda Dragi Jovanović. List „Naša borba”, glasilo pokreta „Zbor”, okarakterisalo je ovaj atentat kao „mučko ubistvo sjajnih nacionalista i odličnih službenika”.[2]
Ženio se dva puta. prvi put sa Ružicom, rođenom Komljenović iz Osijeka i drugi put Milenijom, rođenom Ivković. Imao je sina Mikicu.[1]
Reference uredi
Literatura uredi
- Ćirković, Simo (2009). Ko je ko u Nedićevoj Srbiji 1941—1944. Beograd: „Prosveta”.
- Priručnik za čitanje Beograda — Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941—1945. Beograd. 2013.