Jamna kultura
Jamna kultura (od ruske reči яма — „jama“; takođe Kultura jamnog groba ili Kultura okernog groba) je bila kultura kasnog bakarnog i ranog bronzanog doba, čije je matično područje bilo oko oblasti reka Bug, Dnjestar i Ural (Pontske stepe). Ova kultura je datirana u period između 36. i 23. veka p. n. e. Jamna kultura — ili u našoj arheološkoj terminologiji „Stepska kultura“[1] — je bila pretežno nomadska, uz nešto poljoprivrede, koja se koristila uz obale reka, a kulturu je karakterisao i određen broj utvrđenih brežuljaka.
| Jamna kultura | |||
|---|---|---|---|
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | istočna Evropa, srednja Evropa | ||
| Zemlja | Rusija, Ukrajina, Kazahstan, Moldavija, Rumunija, Srbija | ||
| Društvo | |||
| Jezik | indoevropski | ||
| Religija | indoevropska | ||
| Društveno uređenje | nomadsko stočarsko društvo | ||
| Period | |||
| Istorijsko doba | bakarno doba, bronzano doba | ||
| Nastanak | 36. vek p. n. e. | ||
| Prestanak | 23. vek p. n. e. | ||
| Prethodnici i naslednici | |||
| Prethodile su: | Nasledile su: | ||
| ← Kultura Srednji Stog | Kultura katakombi → | ||
| ← Tripoljska kultura | Kultura Srubna → | ||
| ← Dnjepro-donjecka kultura | Kultura Poltavka → | ||
| ← | Andronovska kultura → | ||
| Portal Arheologija | |||
Karakteristike uredi
Karakteristika kulture su pogrebi u kurganima (grobna humka), odnosno u jamnim grobovima gde su telima pokojnika bila savijana kolena. Tela su se pokrivala okerom. Više grobova je pronađeno u pojedinim kurganima, često dodatno iskopanim. Značajno je da su se u grobovima nalazile i ritualne žrtve (goveda, svinje, ovce, koze i konji), što je običaj koji se povezuje sa Praindoevropljanima ili Praindoirancima.
Pretpostavlja se da je Jamna kultura nastala u srednjem toku reke Volge (Hvaljinska kultura), odnosno srednjem toku Dnjepra (kultura Srednji Stog). Na njenom zapadnom rubu Jamna kulturu je nasledila Kultura katakombi, dok su je na istoku nasledile kultura Poltavka i kultura Srubna.
Najstariji ostaci točka, odnosno kola u Istočnoj Evropi, pronađeni u „Storožovoj mohili“, kurganu kraj Dnjepropetrovska u Ukrajini, iskopani od strane O. I. Trenožkina, se povezuju s Jamna kulturom.
Nosioci kulture uredi
Jamna kultura se identifikuje sa kasnim Praindoevropljanima u kurganskoj hipotezi Marije Gimbutas. Ona predstavlja jednog od kandidata za pradomovinu praindoevropskog jezika, zajedno sa kulturom Srednji Stog, koja joj je prethodila.
Prema drugačijem mišljenju, odnosno hipotezi o egzodusu iz Indije, Jamna kulturu su stvorili Proto-anatolci koji su se kretali na zapad, prešli Kaspijsko more i stigli na Balkan oko 3000—2000. p. n. e.[2]
Jamna kultura u Srbiji uredi
Na području Banata, jugoistočne Bačke i Srema je krajem 3. milenijuma pre nove ere podignut velik broj humki, čiji su graditelji bili nosioci Jamna kulture. Ovo je bio najveći građevinski poduhvat izveden tokom praistorije na prostoru Vojvodine. Neke od tih humki dosežu visinu i preko 10 m, a prosečna visina najvećeg broja humki je između 3 i 6 m, dok im je prečnik od 30 do 60 m.
Nosioci Jamna kulture činili su poslednji talas indoevropskih seoba tokom bakarnog doba, koji je ovog puta prodro na zapad samo do desne i leve obale Tise, gde su ga prema pretpostavci zaustavila vučedolska plemena.
Reference uredi
- ^ Milutin Garašanin, Đuro Basler, Nikola Tasić, Stojan Dimitrijević, Borislav Jovanović i drugi (1979): Praistorija jugoslavenskih zemalja (1979—1987) Vol. III. Eneolitsko doba; Akademija nauka i umjetnosti BiH — Centar za Balkanološka ispitivanja, Sarajevo
- ^ The Aryan Non-Invasionist Model Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. oktobar 2006) by Koenraad Elst
Literatura uredi
- J. P. Mallory, "Yamna Culture", Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn, 1997.
- Predrag Medović, Praistorija na tlu Vojvodine, Novi Sad, 2001.
