Википедија

Jemen

држава у западној Азији

Jemen (arap. اليَمَن‎‎), ili zvanično Republika Jemen (arap. الجمهورية اليمنية, ‎‎al-Jumhūrīyah al-Yamanīyah) je država na jugu Arapskog poluostrva u jugozapadnoj Aziji.[2] Jemen je druga po veličini država na poluostrvu, zauzimajući površinu od 527.829 km². Dužina morske obale je oko 2.000 km.[3] Izlazi na Crveno more na zapadu, kao i Adenski zaliv i Arapsko more na jugu. Graniči se sa Saudijskom Arabijom na sjeveru i Omanom na istoku. Iako je po ustavu glavni grad Sana, zato što se nalazi pod pobunjeničkom kontrolom, glavni grad je privremeno izmješten u Aden. Jemenu pripada oko 200 ostrva, od kojih je najveće Sokotra.

Republika Jemen
الجمهورية اليمنية (arapski)
Krilatica: Бог, држава, револуција, јединство
(arap. الله، الوَطَن، الثَورة، الوَحدة)
Himna: Уједињена Република
(arap. الجمهورية المتحدة)
Položaj Jemena
Glavni gradSana (dejure, Revolucionarni komitet)
Aden (Kabinet Jemena)
Službeni jezikarapski
Vladavina
 — PredsednikAbd Rabo Mansur el Hadi
 — PotpredsednikAli Mohsen el Ahmar
 — Predsednik VladeMajne Abdulmalik Sajed
 — Predsednik Revolucionarnog komitetaMahdi el Mashat
 — Predsednik Vlade Revolucionarnog komitetaAbdel-Aziz ibn Habtur
Istorija
Osnivanje‍
 — Nezavisnost Severnog Jemena11. novembar 1918.
 — Nezavisnost Južnog Jemena230. novembar 1967.
 — Ujedinjenje Jemena22. maj 1990.
Geografija
Površina‍
 — ukupno527.829 km2 (50)
 — voda (%)zanemarljivo
Stanovništvo‍
 — 2013.[1]23.833.000 (48)
 — gustina45,15 st./km2
Ekonomija
ValutaJemenski rijal
 — stoti deo valute‍100 филса‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +3
Internet domen‍.ye‍
Pozivni broj+967

Na području Jemena se nalazilo Sabejsko kraljevstvo,[4][5][6] trgovačka država koja je postojala više hiljada godine, a uključivala je osim teritorije današnjeg Jemena, Eritreju i Etiopiju. Oblast je 275. godine n. e. pala pod uticaj jevrejskog Himjarskog kraljevstva.[7] Hrišćanstvo je stiglo u 4. vijeku, dok je judaizam i lokalni paganizam već bio na tom prostoru. Islam se proširio brzo u 7. vijeku, a jemenske snage su bile veoma bitne u ranim islamskim osvajanjima.[8] Nekoliko dinastija se javila između 9. i 16. vijeka, a Rasulidi su bila najjači i najnapredniji. Zemlja je podijeljena između Osmanskog i Britanskog carsta na početku 20. vijeka. U Sjevernom Jemenu je nakon Prvog svjetskog rata uspostavljeno zeidsko Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen, koje je nakon državnog udara 1962. postalo Jemenska Arapska Republika. Južni Jemen je ostao britanski protektorat sve do 1967. Dvije jemenske države su se ujedinile u savremenu Republiku Jemen 1990. godine.

Od 2011. godine, Jemen se nalazi u političkoj krizi počevši od uličnih protesta protiv siromaštva, nezaposlenosti, korupcije i plana predsednika Saleha da izmeni ustav Jemena i ukine ograničenje predsedničkog mandata, čime je učinio sebe doživotnim predsednikom.[9] Predsednik Saleh je odstupio i predsednička moć je preneta na potpredsednika Abd Raba Mansura el Hadija, koji je formalno izabran za predsednika 21. februara 2012. na izborima sa jednim kandidatom. Potpuno odsustvo centralne vlasti tokom ovog procesa tranzicije pogoršalo je nekoliko sukoba koji su u toku u zemlji, poput oružanog sukoba između Huti ustanika milicije Ansara Alaha i snaga el Islaha, kao i pobune al-Kaide. U septembru 2014. godine Huti su zauzeli Sanu uz pomoć svrgnutog predsednika Saleha,[10][11][12] i zatim su deklarisali sebe kao nacionalnu vladu nakon državnog udara. Saleha je usmrtio snajperista u Sani u decembru 2017.[13] To je rezultiralo novim građanskim ratom i vojnom intervencijom pod vodstvom Saudijaca, čiji je cilj vraćanje Hadijeve vlade.[14] Najmanje 56.000 civila i boraca je ubijeno u oružanom nasilju u Jemenu od januara 2016.[15]

Sukob je rezultirao glađu koja je pogodila 17 miliona ljudi.[16] Nedostatak bezbedne vode za piće, uzrokovan iscrpljenim akviferima i uništenjem vodovodne infrastrukture u zemlji, takođe je izazvao najveću i najbrže šireću epidemiju kolere u modernoj istoriji, a broj mogućih slučajeva premašio je 994.751.[17][18] Preko 2.226 ljudi je umrlo otkad se epidemija počela brzo širiti krajem aprila 2017.[18][19]

Etimologija uredi

Po jednom izvoru naziv Jemen dolazi od riječi yamin, što znači „na desnoj strani“, jer je jug na desnoj strani pred izlazak Sunca. Po drugom izvoru naziv dolazi od riječi yumn, što znači „sreća“, jer je zemlja plodna. Rimski naziv je bio Srećna Arabija (lat. Arabia Felix), kao suprotnost Pustinjskoj Arabiji (lat. Arabia Deserta). Jemen se spominje u starojužnoarapskim spisima kao Yamnat.[20] U arapskoj književnosti, izraz al-Yaman je predstavljao mnogo veću oblast od teritorije današnje Republike Jemen; oblast se prostirala na sjeveru od Asira do Dofara.[21][22]

Geografija uredi

Glavni članak: Geografija Jemena

Položaj uredi

Države sa kojima se Jemen graniči su Saudijska Arabija i Oman. Površina države iznosi 555.000 km². Jemen se nalazi na krajnjem jugozapadu Arabijskog poluostrva. Plodnija je od ostalih zemalja Srednjeg istoka, s dobrim obradivim tlom u zapadnim visoravnima gde redovno pada kiša. Obala i brda na istoku su vruća, suva i ogolela. U Jemenu se ističu dva planinska lanca: Tibamat aš šam u smeru sever-jug i Hadramaut u smeru istok-zapad. Država je siromašna rekama i slatkom vodom. U Adenskom zalivu se nalazi i jedino veće ostrvo Sokotra.

Geologija i reljef uredi

 
Mapa Jemena

Vode uredi

Flora i fauna uredi

Klima uredi

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Jemena

Današnja država Jemen nastala je 1990. ujedinjenjem Arapske Republike Jemen i Demokratske Narodne Republike Jemen. Na području jugozapadnog dela Arabijskog poluostrva u starom veku bilo je nekoliko gradova-država visoke kulture i civilizacije. U ranom srednjem veku Jemenom su vladali Etiopljani i Persijanci, a od 630. Arapi. Pod turskom vlašću od 1517. do početka 18. veka kada na vlast dolazi jemenski imam. Sredinom 19. veka Aden su zauzeli Britanci i proširili se u unutrašnjost zemlje. Samostalna kraljevina proglašena je 1917, ali južni deo zemlje ostao je pod britanskom vlašću. Godine 1959. osnovana je Federacija Južnoarapskih Emirata, a nakon odlaska Britanaca 1967. proglašena je samostalna republika Južni Jemen. Godine 1972. izbio je rat između dveju jemenskih država. Kasniji sukobi doveli su do novog rata 1979, a potom su usledili pregovori koji su prethodili njihovu ujedinjenju. Godine 1994. izbio je građanski rat između severnjačkih i južnjačkih snaga u kojem je Sever pobijedio i učvrstio vlast u celoj državi.

Stanovništvo uredi

 
Sana, glavni grad Jemena

Većina Jemenaca su Arapi muslimani, pripadnici različitih plemena. Svako ima svojeg šeika i vlastite običaje, nošnju i folklor. Unutar plemena živi se u velikim, čvrsto povezanim proširenim porodicama. Isti dom obično deli generacija iste porodice. Plemenska tradicija posebno je jaka u Severnom Jemenu.

Islam je najzastupljenija religija. Arapski odnosno njegov lokalni dijalekt je jezik većine stanovništva.

Administrativna podela uredi

Jemen je podeljen na 20 pokrajina (Muhafaza), i posebnu pokrajnu grada Sana, koja ima poseban status kao teritorija glavnog grada i zove se Amanat Al-Asemah. Veći gradovi u Jemenu: Sana, Aden, Al Huaida, Taiz, Al-Mukala, Ib, Dhamar

Privreda uredi

Kao i u drugim zemljama Arabijskog poluostrva, i u Jemenu većinu izvoza čini nafta, ali su nalazišta u poređenju sa susedima i zemljama Persijskog zaliva skromna, pa Jemen po BDP-u spada u deo siromašnih.

Pored nafte korisne rude su i zlato i bakar. Što se tiče poljoprivrede, gaje se kafa, pamuk, pšenica i urme. Takođe, je razvijen i ribolov. Od industrijskih grana razvijene su energetika i laka industrija, a tradicionalno, značajno mesto u privredi ima i zanatstvo.

Reference uredi

  1. ^ „Statistical Yearbook 2011”. Central Statistical Organisation. Arhivirano iz originala 9. 10. 2012. g. Pristupljeno 24. 2. 2013. 
  2. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  3. ^ Daniel McLaughlin Yemen: The Bradt Travel Guide pp. 3.
  4. ^ Burrowes 2010, str. 319.
  5. ^ St. John Simpson (2002). Queen of Sheba: treasures from ancient Yemen. British Museum Press. str. 8. ISBN 978-0-7141-1151-3. 
  6. ^ Kenneth Anderson Kitchen (2003). On the Reliability of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. str. 116. ISBN 978-0-8028-4960-1. 
  7. ^ Kleiman 2004, str. 70.
  8. ^ Colburn 2002, str. 13.
  9. ^ James L. Gelvin (2012). The Arab Uprisings: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. str. 68. ISBN 978-0199891771. 
  10. ^ Transfeld, Mareike (2014). „Capturing Sanaa: Why the Houthis Were Successful in Yemen”. Muftah. Arhivirano iz originala 21. 10. 2014. g. Pristupljeno 17. 10. 2014. 
  11. ^ STEVEN A. ZYCK (2014). „Mediating Transition in Yemen: Achievements and Lessons” (PDF). International Peace Institute. Pristupljeno 17. 10. 2014. 
  12. ^ Toska, Silvana (26. 9. 2014). „Shifting balances of power in Yemen's crisis”. The Washington Post. Pristupljeno 24. 10. 2014. 
  13. ^ „Houthi leader vows to defend 'glorious revolution'”. Al Jazeera. 8. 2. 2015. Pristupljeno 7. 2. 2015. 
  14. ^ Aboueldahab, Noha. „Yemen's fate was sealed six years ago”. www.aljazeera.com. 
  15. ^ „The Yemen war death toll is five times higher than we think – we can't shrug off our responsibilities any longer”. The Independent. 26. 10. 2018. 
  16. ^ Bin Javaid, Osama (25. 4. 2017). „A cry for help: Millions facing famine in Yemen”. Al-Jazeera. Pristupljeno 28. 6. 2017. 
  17. ^ Lyons, Kate (12. 10. 2017). „Yemen's cholera outbreak now the worst in history as millionth case looms”. The Guardian (na jeziku: engleski). ISSN 0261-3077. Pristupljeno 26. 4. 2019. 
  18. ^ a b „Yemen. Cholera Response. Weekly Epidemiological Bulletin” (PDF). 19. 12. 2017. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 08. 2019. g. 
  19. ^ „High-Level Meeting on the Humanitarian Situation in Yemen” (PDF). UN (OCHA). 22. 9. 2017. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 10. 2017. g. Pristupljeno 1. 10. 2017. 
  20. ^ ʻAlī 1968, str. 171.
  21. ^ Burrowes 2010, str. 145.
  22. ^ "He was worshiped by the Madhij and their allies at Jorash (Asir) in Northern Yemen" William Robertson Smith Kinship and Marriage in Early Arabia. str. 193. ISBN 978-1-117-53193-9. 

Literatura uredi

  • ʻAlī, Jawād (1968) [Digitized 17 February 2007]. الـمـفـصـّل في تـاريـخ العـرب قبـل الإسـلام [Detailed history of Arabs before Islam] (na jeziku: Arabic). 1. Dār al-ʻIlm lil-Malāyīn. str. 171. 
  • Colburn, Marta (2002). The Republic of Yemen: Development Challenges in the 21st Century. CIIR. str. 13. ISBN 978-1-85287-249-6. 
  • Kleiman, Yaakov (2004). DNA & Tradition: The Genetic Link to the Ancient Hebrews. Devora Publishing. str. 70. ISBN 978-1-930143-89-0. 
  • Kenneth Anderson Kitchen (2003). On the Reliability of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. str. 116. ISBN 978-0-8028-4960-1. 
  • St. John Simpson (2002). Queen of Sheba: treasures from ancient Yemen. British Museum Press. str. 8. ISBN 978-0-7141-1151-3. 
  • Burrowes, Robert D. (2010). Historical Dictionary of Yemen. Rowman & Littlefield. str. 319. ISBN 978-0-8108-5528-1. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јемен&oldid=27549833”