Julijska krajina
Julijska krajina (sloven. Julijska krajina), poznata i kao Julijska Venecija (ital. Venezia Giulia, venec. Venesia Julia, furl. Vignesie Julie, njem. Julisch Venetien), oblast je jugoistočne Evrope podijeljena između Italije, Slovenije i Hrvatske.[1] Izraz je skovao italijanski lingvista Gracijadio Isaja Askoli 1863, kako bi pokazao da Austrijsko primorje, Veneto, Furlanija i Trentino (tada dio Austrijskog carstva) dijele zajednički italijanski lingvistički identitet. Askoli je naglasio avgustovsku podjelu rimske Italije na početku perioda carstva, kada je Venecija i Istrija (lat. Venetia et Histria) bila Regija 10. (lat. Regio X).[2]
Julijska krajina
| |
|---|---|
| Region | |
 Kuća na granici između Italije i Slovenije u Gorici s natpisom „Tu je Jugoslavija” 1945—1947. | |
 Julijska krajina u okviru Kraljevine Italije (1923—1947), sa četiri pokrajine: pokrajine Gorica (plava), pokrajina Trst (zelena), pokrajina Rijeka (crvena) i pokrajina Pula (žuta). |
Izraz su kasnije prihvatili italijanski iredentisti, koji su nastojali da pripoje regije u kojima su etnički Italijani činili većinu (ili znatan udio) stanovništva: Austrijsko primorje, Trentino, Rijeka i Dalmacija. Trojna antanta je regije obećala Italiji u pretpostavljenom raspadu Austrougarske u zamjenu za pridruživanje Italije savezničkim snagama u Prvom svjetskom ratu. Tajnim Londonskim sporazumom iz 1915. Italiji su obećane teritorije koje su uglavnom naseljene Italijanima (kao što je Trentino) pored onih koje su uglavnom naseljene Južnim Slovenima; na teritoriji je živjelo 421.444 Italijana i oko 327.000 Slovenaca.[3]
Etimologija
uredi
Izraz „Julijska krajina” je djelimičan prevod italijanskog naziva „Julijska Venecija” (ital. Venezia Giulia), koji je skovao italijanski istorijski lingvista Gracijadio Askoli, rođen u Gorici. U novinskom članku iz 1863. Askoli se fokusira na široku geografsku oblast sjeverno i istočno od Venecije koja je bila pod austrijskom vlašću; nazvao ju je Triveneto („tri venecijanske regije”). Askoli je Triveneto podijelio na tri dijela:[4]
- Euganska Venecija (ital. Venezia Euganea / Venezia propria — „prava Venecija”) — čine je italijanska regija Veneto i veći dio Furlanije (približno odgovara sadašnjim pokrajinama Udine i Pordenone).
- Tridentinska Venecija (lat. Venezia Tridentina) — današnja italijanska regija Trentino—Južni Tirol.
- Julijska Venecija (ital. Venezia Giulia) — „Gorica, Trst i Istra… uključujući kopno između Venecija u strogom smislu riječi, Julijskih Alpa i mora”.
Prema ovoj definiciji, Triveneto se preklapa sa starorimskom regijom Regija 10. — Venecija i Istrija koju je uveo car Avgust tokom svoje administrativne reorganizacije rimske Italije na početkom 1. vijeka n. e. Askoli je skovao svoje izraze iz lingvističkih i kulturnih razloga, rekavši da su jezici koji se govore u tri oblasti suštinski slični. Njegov cilj je bio da vladajućem Austrijskom carstvu naglasi latinske i venecijanske korijene regije[a] i značaj italijanskog lingvističkog elementa.[4]
Izraz „Julijska Venecija” nije se odmah primio, a počeo je da se šire koristi tek u prvoj deceniji 20. vijeka.[4] Italijanska vlada ga je koristila u zvaničnim administrativnim aktima 1922—1923. i poslije 1946, kada je uključen u naziv nove regije Furlanija—Julijska Venecija.
Napomene
uredi- ^ Cio Triveneto je 1863. bio dio Austrijskog carstva. Poslije trećeg italijanskog rata za nezavisnost protiv Austrije 1866, Veneto i dio Furlanije (tj. Euganska Venecija po Askolijevoj terminologiji) pripojeni su Kraljevini Italiji.
Reference
uredi- ^ Newman 1943, str. 307, 309; Jones, Ostberg & Randeraad 2007, str. 155.
- ^ Newman 1943, str. 307, 309; Jones, Ostberg & Randeraad 2007, str. 155; Cattaruzza 2016, ch. I.
- ^ Lipušček 2012; Cresciani 2004, str. 4.
- ^ a b v Cattaruzza 2016, ch. I.
Literatura
uredi- Newman, Bernard (1943). The New Europe (na jeziku: engleski). Books for Libraries Press. ISBN 978-0-8369-2963-8. Pristupljeno 16. 2. 2023.
- Jones, Harriet; Ostberg, Kjell; Randeraad, Nico (2007). Contemporary History on Trial: Europe Since 1989 and the Role of the Expert Historian (na jeziku: engleski). Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-7417-2. Pristupljeno 16. 2. 2023.
- Cattaruzza, Marina (2016). Italy and Its Eastern Border, 1866-2016 (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-1-317-64872-7. Pristupljeno 16. 2. 2023.
- Lipušček, Uroš (2012). Sacro egoismo: Slovenci v krempljih tajnega Londonskega pakta 1915 (na jeziku: slovenački). Cankarjeva Založba. ISBN 978-961-231-871-0. Pristupljeno 16. 2. 2023.
- Cresciani, Gianfranco (2004). „A clash of civilisations? The Slovene and Italian minorities and the problem of Trieste from Borovnica to Bonegilla” (PDF). Italian Historical Society Journal. 12 (2): 3—16. Pristupljeno 16. 2. 2023.
Dodatna literatura
uredi- Sluga, Glenda (11. 1. 2001). The Problem of Trieste and the Italo-Yugoslav Border: Difference, Identity, and Sovereignty in Twentieth-Century Europe (na jeziku: engleski). SUNY Press. ISBN 978-0-7914-4823-6. Pristupljeno 17. 2. 2023.
Spoljašnje veze
uredi- „Istituto Giuliano di Storia Cultura e Documentazione”. www.istitutogiuliano.it (na jeziku: italijanski).
- „Istituto regionale per la storia del movimento di liberazione nel Friuli Venezia Giulia”. www.irsml.eu (na jeziku: italijanski).