Википедија

Albansko-jugoslovenski granični sukob (1948–1954)

Albansko-jugoslovenski granični sukob bio je period oružanih sukoba između oružanih snaga Albanije i Jugoslavije između 1948. i 1954. godine. Ovaj period pojačanih tenzija između Albanije i Jugoslavije nastao je zbog teritorijalnih nesuglasica i ideoloških podela između jugoslovenkog vođe Josipa Broza Tita i albanskog lidera Envera Hodže.[11] Tokom perioda hladnog rata, granica između Albanije i Jugoslavije postala je jedna od najspornijih u Istočnom Bloku.[12]

Albansko-jugoslovenski granični sukob (1948–1954)

1950-tih godina albanski graničari čuvaju albansku granicu sa Jugoslavijom.
Vremejul 1948. — decembar 1954.
Mesto
albansko-jugoslovenska granica
Ishod Pogradečki sporazum
Teritorijalne
promene
  • Pogranično područje između Jugoslavije i Albanije podeljeno na tri sektora
  • Prestanak oružanih provokacija albanskih graničara potpisivanjem Pogradečkog sporazuma
Sukobljene strane
Narodna Republika Albanija Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija FNR Jugoslavija
Finansijska/Vojna pomoć:
Sjedinjene Američke Države SAD[1]
Komandanti i vođe
Enver Hodža (Prvi sekretar Komunističke partije Albanije)
Mehmet Šehu (Načelnik generalštaba Albanske narodne armije)
Kadri Hazbiu (Načelnik uprave državne bezbednosti)		 Jugoslavija Josip Broz Tito (Premijer FNRJ)
Jugoslavija Peko Dapčević (Načelnik Generalštaba JNA)
Jugoslavija Aleksandar Ranković (Ministar unutrašnjih poslova i načelnik vojnoobaveštajne agencije
Uključene jedinice
Albanska narodna armija
Albanska narodna mornarica
Sigurimi		 Jugoslovenska narodna armija
UDBA
Jugoslavija Narodna milicija
Jugoslovenska ratna mornarica
KNOJ
Jačina
4 granična bataljona[a]
800 pripadnika vojne službi bezbednosti Sigurimi.[2]		 Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija 2 divizije JNA [b]
Politička podrška
Komunistička partija Albanije Savez komunista Jugoslavije
Žrtve i gubici
7 poginulih albanskih vojnika[4]
16 uhapšenih[4]		 Jugoslavija 11-34 poginulih jugoslovenskih graničara[v]
Jugoslavija 18-38 ranjenih[g]
Jugoslavija 8–15 kidnapovanih uključujući agente UDB-e[10][4]

Sukob je takođe obuhvatio sporna pitanja, uključujući status Kosova, koje ima značajan broj albanskog stanovništva. Hodžin režim je Kosovo smatrao delom svoje istorijske i etničke teritorije, što je dodatno podstaklo tenzije između dve zemlje.

Sigurimi, albanska tajna policija, odigrala je značajnu ulogu u podsticanju separatizma na Kosovu i zagovaranju ideje „Velike Albanije“.[13] Sigurimi je aktivno podržavao albanske političke emigrante u egzilu, te su radili na stvaranju podrške za nezavisnost Kosova među Albancima u Jugoslaviji. Postoje izveštaji da je Hodža slao albanske separatiste u Jugoslaviju kako bi promovisali seperatizam na Kosovu i realizovao planove za "Veliku Albaniju", kako tvrde pojedini autori i jugoslovenska vlada.[14][15]

Pozadina

uredi

Albansko-jugoslovenski odnosi

uredi
 
1946. godine, na paradi u Tirani vide se Enver Hodža (levo), prvi sekretar Albanske partije rada, zajedno sa jugoslovenskim predsednikom Josipom Brozom Titom (desno).

Posle Drugog svetskog rata, Jugoslavija i Albanija su razvile veoma bliske odnose, posebno zbog zajedničke komunističke ideologije i borbe protiv fašističke okupacije. Josip Broz Tito, jugoslovenski lider, podržao je Envera Hodžu i Komunističku partiju Albanije u otporu protiv italijanske i nemačke okupacije. Međutim, tenzije između dve zemlje počele su da se pojavljuju ubrzo nakon završetka Drugog svetskog rata. Različite vizije komunizma i teritorijalnih pretenzija bile su centralne tačke spora. Tito je počeo da vodi politiku „titoizma“, distancirajući se od sovjetskog rukovodstva pod Staljinom, dok je Hodža sledio više staljinističku politiku.[16] Ove ideološke razlike dovele su do raskola između ova dva komunistička lidera.

Pored toga, postojali su teritorijalni sporovi između Jugoslavije i Albanije, naročito u vezi s kontrolom pograničnih područja i izlaza na more. Albanija je bila zabrinuta zbog jugoslovenske dominacije u regionu i težila je da očuva svoju nezavisnost i suverenitet. To je dovelo do konflikta i provokacija duž zajedničke granice dve zemlje.

Odnosi tokom hladnog rata

uredi
 
Godine 1946. Enver Hodža, prvi sekretar Partije rada Albanije, prisustvovao je moskovskoj paradi pobede zajedno sa sovjetskim vođom Josifom Staljinom.

Nakon raskola između Staljina i Tita 1948. godine, Albanija se pod vođstvom Envera Hodže u početku okrenula Sovjetskom Savezu. Albanija se nadala Staljinovoj podršci da se suprotstavi jugoslovenskom uticaju.[17] Albanija se pridružila anti-titoističkom bloku i podržala sovjetske stavove protiv Jugoslavije. Međutim, ovaj savez sa Staljinom doveo je do zavisnosti od Sovjetskog Saveza što je rezultirao snažnim sovjetskim prisustvom u Albaniji. Uprkos prvobitnom usklađivanju politike sa Sovjetskim Savezom, Albanija je kasnije vodila nezavisnu spoljnu politiku, distancirajući se i od sovjetskog i od jugoslovenskog uticaja. To je dovelo do toga da Albanija protera sve jugoslovenske državljane i vojna lica koja su ostala u zemlji 1948. godine. Zbog promene u albanskom stavu prema Jugoslaviji, jugoslovenska vlada je 4. juna 1950. obustavila rad svog Poslanstva u Tirani, a poslove sa albanskom vladom obavljala je preko svoje ambasade u Budimpešti. Albanija je rad svog Poslanstva u Beogradu obustavila 22. novembra iste godine.[18][19]

Zatvaranje granice sa Jugoslavijom

uredi
 
U Vermošu, albanskom selu u blizini granice sa Jugoslavijom, albanski graničar patrolira tim područjem.

Godine 1948. diplomatski odnosi između Albanije i Jugoslavije prekinuti su nakon Titovog raskola sa Staljinom. Ovaj raskol je doveo do zatvaranja granice Albanije sa Jugoslavijom na više od četrdeset godina. Albanija je postala najizolovanija zemlja u Evropi.[20] Nakon zatvaranja granice sa Jugoslavijom, u periodu od 1948. do 1953. godine, bilo je 7.877 graničnih 'incidenata', od kojih su 142 bili ozbiljni incidenti, koji su prerasli u oružane sukobe na granici.[21]

Pitanje Kosova

uredi

Centralno pitanje sukoba bio je status Kosovska. S obzirom da je na Kosovu živela značajna albanska populacija, Kosovo je imalo veliki istorijski i etničko-kulturni značaj za Albaniju. Albanija je smatrala Kosovo sastavnim delom svoje teritorije i podržavala je težnje albanskog stanovništva na Kosovu za nezavisnost. Za razliku od toga, Jugoslavija je preuzela kontrolu nad Kosovom i vodila politiku njegove integracije u jugoslovensku državu.

Tok graničnog sukoba

uredi

Početak sukoba

uredi

Prvi incidenti zabeleženi su nekoliko dana pre objavljivanja Rezolucije Informbiroa, kada su na jugoslovensko-albanskoj granici albanski granični organi 25. juna ranili jugoslovenskog graničara Tanasija Krstića.[22] Albanija je 19. februara 1949. optužila Jugoslaviju da se umešala u ono što je opisala kao „graničnu provokaciju“. Dva dana kasnije, Jugoslavija je iznela sopstvene tvrdnje, navodeći da je Albanija 16 puta ispalila pucnje preko granice, 10 puta uhapsila jugoslovenske državljane na granici, izvršila brojne prelete iznad teritorije Jugoslavije, dozvolila albanskim graničnim patrolama da prelaze granicu i čak dozvolila albanskom pomorskom brodu da uđe u jugoslovenske vode, sve to od jula 1948. godine.[23] Takođe je saopšteno da se tokom graničnog sukoba dogodilo ukupno 649 incidenata na granici, što je rezultiralo sa 12 smrtnih slučajeva. Režim Envera Hodže je optužen za podsticanje ovih incidenata od 1948. godine.[24] Pored toga, jugoslovenski zvaničnici su tvrdili da je albanski ministar unutrašnjih poslova Mehmet Šehu lično bio odgovoran za granične incidente.

 
1946. godina, Mehmet Šehu kao načelnik generalštaba Albanske narodne armije.

Najgora granica je albanska. Jugoslovenski zvaničnici kažu da je albanski ministar unutrašnjih poslova, Mehmet Šehu, lično bio zadužen za granične incidente.[25]

U poverljivom dokumentu CIA navodi se da je Mehmet Šehu lično naredio formiranje i obuku specijalnih jedinica granične straže. Ove jedinice su imale poseban zadatak da vrše racije na jugoslovenske položaje i instrukcije da na licu mesta pucaju na jugoslovensko vojno osoblje ili civile. Napominje se da je vrlo malo specijalaca živo zarobljeno od strane Jugoslovena, a slučajevi dezerterstva nisu zabeleženi. Uspešne operacije su nagrađivane odlikovanjima, dodatnim obrocima i novčanim nagradama do 1,000 leka.[26]

Oružani obračuni između Jugoslavije i Albanije počeli su već u junu 1948. godine to se smatra prvim dokumentovanim incidentom na granici. Vojnik Tanasije Krstić je ranjen 25. juna 1948. godine u incidentu kod sela Trebište[27], a 20. oktobra 1948. godine dogodio se još jedan incident kada je ranjen vojnik Ivan Baleš kod Debra. Učestvovao je u sukobu sa neidentifikovanom naoružanom grupom koja je pokušala da pređe iz Albanije u Jugoslaviju.[27] Pre početka otvorenog sukoba Jugoslavije i zemalja članica Informbiroa, jugoslovensko-albansku granicu obezbeđivalo je tek 800 albanskih vojnika. Odmah po izlasku Rezolucije Albanci su počeli da povećavaju broj graničnih jedinca prema Jugoslaviji. Taj proces je naročito bio vidljiv u julu i avgustu 1949, kada je izvršena reorganizacija albanskih graničnih jedinica i jedinica unutrašnje bezbednosti.[28] Režim Envera Hodže je na eskalaciju tenzija odgovorio raspoređivanjem jačih vojnih snaga duž granice sa Jugoslavijom. Do avgusta 1949. godine, Albanija je preduzela ograničenu mobilizaciju, povećavši svoj vojni kapacitet na oko 40.000 naoružanih ljudi.[27] Kao odgovor na Rezoluciju Informbiroa, Albanija je odmah pojačala raspoređivanje graničara duž jugoslovenske granice. Ovo pojačanje bilo je naročito evidentno u julu i avgustu 1949. godine tokom perioda reorganizacije. Za to vreme, četiri od osam albanskih graničnih bataljona, sa oko 2.500 vojnika, bila su stacionirana duž albanske granice, što je rezultiralo gustinom od pet stražara po kilometru. Pored toga, oko 800 pripadnika brigade Sigurimija (unutrašnja bezbednost) bilo je raspoređeno da obezbeđuju graničnu liniju.[2]

U narednim mesecima, nasilje je eskaliralo, pucnjave, ilegalni prelasci granice i akti sabotaže postali su uobičajena pojava. Sukobi između graničnih trupa obe zemlje su se intenzivirali, što je označilo početak faze pojačane konfrontacije između Jugoslavije i Albanije. Jugoslovenska vlada je 10. maja 1949. godine izvestila da su albanski graničari pucali na jugoslovenski motorni čamac na Skadarskom jezeru, u kojem su bili poručnik i tri vojnika, i da su ih tom prilikom ubili.[29] Jedanaestog oktobra 1949. godine, jugoslovenski graničar Mitar Vojnović ubijen je od strane albanskog vojnika u blizini granice. Od albanske vlade je zatraženo da isplati odštetu u iznosu od 500.000 dinara.[30][31][32] Podstaknuta potpisanim sporazumom sa Mađarskom,[d][34] jugoslovenska vlada se već 5. septembra 1949. diplomatskom notom obratila i Albaniji. U cilju izbegavanja graničnih incidenata, Jugoslavija je u ovoj noti predložila obrazovanje mešovitih komisija, koje bi imale ista ovlašćenja kao one iz sporazuma FNRJ i Mađarske. Osim toga, naglašena je potreba da se granica između dve zemlje tačno i jasno obeleži, što do tada nije bio slučaj. U skladu sa tim, Ministarstvo inostranih poslova Jugoslavije uputilo je poziv vladi Albanije da 20. septembra na Cetinje pošalje svoju delegaciju koja bi zajedno sa jugoslovenskim predstavnicima izradila sporazum o radu mešovitih komisija za ispitivanje i utvrđivanje graničnih incidenata i ispitivanje graničnih znakova i obeležavanje gra-nične linije. Međutim, albanska strana nije dala nikakav odgovor na ovu jugoslovensku notu.[đ] Umesto njega, u toku poslednja tri meseca 1949. na jugoslovensko-albanskoj granici ubijena su čak tri jugoslovenska graničara. Jugoslovenski organi smatrali su da Albanija svojim ćutanjem dokazuje da ne želi da uspostavi normalno stanje na granici.[35]

Oružani sukob na visokom nivou

uredi
 
Načelnik Generalštaba Jugoslovenske narodne armije Peko Dapčević 1953. godine.

Godine 1951. oružane provokacije na jugoslovensko-albanskoj granici dostigle su vrhunac. Početkom te godine, general Peko Dapčević je obavestio Josipa Broza Tita da je dobio izveštaje o tome da je oko stotinu sovjetskih lovaca i bombardera tog jutra preletelo iz Bugarske ka Albaniji. Tito je brzo reagovao, sazvavši sastanak sa Aleksandrom Rankovićem, Edvardom Kardeljem, Milovanom Đilasom, Ivanom Gošnjakom, Kočom Popovićem i Borisom Kidričem. U početku je izgledalo da se nazire neposredan napad Sovjeta i njihovih satelita na Jugoslaviju. Međutim, Tito je ostao uzdržan, verujući da to nije znak predstojećeg sovjetskog napada, već je sumnjao da Sovjeti pokušavaju da albansku teritoriju pretvore u strateški položaj. Sukob je dodatno eskalirao kada su obe zemlje pojačale svoje vojno prisustvo duž granice, što je rezultiralo nestabilnom situacijom koju je karakterisalo sporadično nasililje i diplomatske tenzije. U maju 1951. godine, jugoslovenske trupe su bile stacionirane duž albanske granice. Dve divizije Jugoslovenske armije su neposredno bile prebačene u granično područje sa Albanijom; jedna je bila stacionirana kod Titograda (sadašnja Podgorica), motorizovana u Skoplju, a druga između Debra i Ohrida. Kako se navodi, albanske vlasti su bile uznemirene, što je dovelo do hapšenja više od 150 osoba u koji su se smatrali opasnim ili sumnjivim u pograničnim delovima sa Jugoslavijom.[36]

Prvi napadi

uredi

Na granici se dogodio niz ozbiljnih incidenata. Neki albanski graničari su 23. maja pucali na jugoslovensku graničnu patrolu kod Dragaša, što je rezultiralo smrću jugoslovenskog graničara Hezija Ždrala.[37] Još jedan incident se dogodio 7. avgusta u rejonu Trnke Gore, gde je graničar Vladislav Marinković ubijen od strane albanskih graničara.[37] Dva fatalna incidenta su se dogodila u oktobru 1950. godine: graničar Meho Kamari je ranjen 5. oktobra dok je pokušavao da spreči nekoliko pojedinaca da ilegalno pređu u Jugoslaviju sa albanske teritorije, a Milorad Burić je povređen 12. oktobra tokom zasede koju su albanski pobunjenici postavili u blizini granične linije. Pored toga, graničar Silvester Vukanović je ranjen 18. novembra u rejonu sela Žirovnice na graničnom sektoru Debar tokom sukoba sa albanskim graničarima koji su postavljali zasede za jugoslovenske patrole.[37]

Ovi incidenti izazvali su diplomatske reakcije između Albanije i Jugoslavije. Tokom godine, jugoslovenski graničari sprečili su 22 pokušaja ilegalnog prelaska sa teritorije Jugoslavije na albansku, uglavnom vezanih za pojedince povezanim sa Rezolucijom Informbiroa ili prelaskom iz porodičnih razloga.[37] Mladi narednik Simo Čolić je 30. januara ranjen kod sela Drijenak dok je pokušavao da odgovori na pucnjavu sa albanske strane. Dana 16. maja, grupa albanskih vojnika infiltirala se duboko u jugoslovensku teritoriju kod Blata, postavila zasedu i napala jugoslovensku graničnu patrolu. U blizini sela Vusanje 18. jula došlo je do sukoba između jugoslovenskih graničara i infiltrirane albanske diverzantske grupe. U ovoj borbi poginuo je jugoslovenski graničar Milan Nikolić. Najteži incident dogodio se 2. septembra 1951. godine kod sela Žur, kada je dvočlana jugoslovenska graničarska patrola primetila grupu od devet Albanaca u civilnoj i vojnoj odeći. Jugoslovenska patrola im je dala znak da stanu, ali je grupa počela da se povlači prema granici, što je izazvalo pucnjavu. Trojica su poginula, a jedan Albanac je povređen. 2. oktobra 1951. u rejonu Gornje Vode, 10 km jugozapadno od Andrijevice ubijen je graničar KNOJ-a 23-godišnji Dujo Puhorić.[38]

Grupa od oko 40 albanskih vojnika otvorila je vatru na jugoslovensku graničnu patrolu, omogućivši preostalim pripadnicima da se povuku na albansku teritoriju. Vojnik Miodrag Stojanović je iste večeri preminuo od zadobijenih rana, dok je vojnik Miodrag Đuričić bio ranjen. U noći između 22. i 23. avgusta, kod sela Vlašnja kod Prizrena, desetak kilometara unutar teritorije Jugoslavije, u sukobu sa albanskim gerilcima poginuli su kapetan Branko Mandić i vojnik Petar Rakić. U izveštaju Ujedinjenih nacija iz 1951. godine navodi se da je zapadno od sela Gornje Belice u oblasti Struge, odred od petnaest albanskih vojnika postavio zasedu na graničnoj liniji za jugoslovensku patrolu koju su činila tri vojnika. Svi jugoslovenski vojnici su tom prilikom poginuli.[39]

1952. godine broj graničnih incidenata je postepeno opadao i po učestalosti i po težini. U rejonu sela Sukobin, 2. jula, jugoslovenska granična patrola je upala u zasedu na jugoslovenskoj teritoriji koju su postavili albanski separatisti. Posle kratke razmene vatre, albanski separatisti su se povukli na svoju teritoriju pod okriljem mitraljeske vatre. Zvaničnu protestnu notu je uložila albanska vlada, ali ni ovaj ni mnogi prethodni protesti nisu dali rezultate. Prilikom ovog incidenta lakše je ranjen graničar Slobodan Radosavljević.[40]

24. jula neki albanski graničari su ispalili pucnje direktno na jugoslovensku patrolu stacioniranu na graničnoj liniji severoistočno od Andrijevice.[40] Graničar Franc Skrad je teško povređen u vatrenom okršaju.[40] U okolini sela Žirovnica, 20. avgusta, došlo je do ozbiljnog sukoba između patrole jugoslovenskih graničara, milicije i otkrivene albanske diverzantske grupe. U ovom sukobu su povređena tri milicionera: Karanfilovski, Ristovski i Androvski. Tokom potere te iste grupe na teritoriji Jugoslavije, 22. avgusta kod sela Rubnice, povređen je milicioner Milivoje Krati.[40]

Posle ovog incidenta, Ministarstvo spoljnih poslova Jugoslavije uložilo je protest albanskoj vladi tražeći odštetu za porodice poginulih i povređenog milicionera, ali se albanska vlada oglušila o ovaj zahtev.[40] Godine 1952. registrovano je 13 pokušaja upada diverzantskih grupa sa teritorije Albanije na teritoriju Jugoslavije. Pretpostavljalo se da broj otkrivenih grupa nije obuhvatio sve upade. U devet slučajeva diverzantske grupe nisu pretrpele gubitke u sukobima sa jugoslovenskim graničarima, dok je u dva slučaja jedan diverzant poginuo.[40]

U okolini Vrbnice, 2. avgusta, jugoslovenska granična patrola je upala u zasedu koju su postavili albanski graničari na teritoriji Jugoslavije. U pomoć je brzo stigao komandant patrole sa još 15 graničara. U sukobu koji je usledio, smrtno je ranjen jugoslovenski komandant Mileta Gavrović.[40] Te godine su se dogodila još dva velika incidenta sa smrtnim slučajevima. U Dečanskim planinama, oko dva kilometra unutar teritorije Jugoslavije, 24. jula u sukobu sa otkrivenom albanskom diverzantskom grupom poginuo je desetar Boško Žilović u rejonu karaule „Rops“ 19 kilometara jugozapadno od Peći. Potom su se diverzanti, obučeni u albanske uniforme, povukli na teritoriju Albanije. Prilikom renoviranja graničnih obeležja 30. jula na 25 kilometara od Prizrena poginuo je desetar Momčilo Malčić. U aprilu iste godine, diverzantska grupa je bezuspešno pokušala da pređe na jugoslovensku teritoriju kod Ohrida, sa još šest grupa koje su pokušale da se infiltriraju u Jugoslaviju (tri kod Debra, dve kod Skadra i jedna kod Peći). U julu su zabeležena još četiri pokušaja (dva kod Prizrena i po jedan kod Peći i Debra), a u avgustu još četiri pokušaja (dva kod Prizrena i po jedan kod Peći i Debra). U septembru su takođe bila dva pokušaja kod Prizrena i po jedan kod Peći i Debra, dok su u oktobru zabeležena dva neuspešna pokušaja (jedan kod Kolašina i jedan kod Prizrena).[40]

Tokom 1953. godini zabeleženo je 11 slučajeva šverca propagandnog materijala, sa tri slučaja u Čizmovu u februaru i u aprilu dva u Čizmovu i dva u okolini Prizrena, a po jedan u maju i oktobru u okolini Prizrena. Takođe, zabeleženo je 18 incidenata narušavanja teritorijalnih voda, 21 slučaj pucanja na graničare, od kojih je 18 na teritoriji Jugoslavije, četiri slučaja raketnih napada, 19 otkrivenih diverzantskih grupa, tri slučaja osvetljavanja teritorije i dva slučaja izviđanja.

Godine 1953, iako se broj incidenata smanjio, njihova ozbiljnost je ostala opipljiva. 29. jula, kod Junika, jugoslovenska granična patrola je upala u zasedu koju su postavili albanski vojnici na teritoriji Jugoslavije. Ubrzo je komandir straže sa 15 vojnika poslao pomoć patroli. U žestokoj borbi teško je povređen vojnik Mileta Gavrović. 2. avgusta, kod Vrbnice, jugoslovenska granična patrola postavila je zamku za albansku diverzantsku grupu. Tokom ovog okršaja jugoslovenski vojnici Dragi Rajić i Milan Milosavljević zadobili su lakše povrede. Pored toga, tokom godine su se dogodila dva velika incidenta sa smrtnim ishodom. 24. juna, u planinama kod Dečana, oko dva kilometra duboko u teritoriju Jugoslavije, u sukobu s infiltriranom albanskom diverzantskom grupom poginuo je narednik Boško Žilović. Infiltratori, obučeni u albanske uniforme, nakon toga su se povukli na albansku teritoriju. 30. jula, prilikom obnove graničnih oznaka, 25 kilometara od Prištine, poginuo je narednik Momčilo Malčić. Iste godine, u aprilu, dogodio se neuspešan pokušaj albanske diverzantske grupe da pređe na jugoslovensku teritoriju kod Ohrida. U junu je šest grupa pokušalo da upadne u Jugoslaviju (tri kod Debra, dve kod Skadra i jedna kod Peći).

U julu su izvedena četiri pokušaja (dva kod Junika i po jedan kod Debra i Peći). U avgustu su se dogodila još četiri pokušaja (dva kod Prizrena i po jedan kod Peći i Debra), a zatim još dva u septembru (po jedan kod Prizrena i Peći). U oktobru su napravljena dva neuspešna pokušaja (jedan kod Kolašina i jedan kod Prizrena). Godine 1953. zabeleženo je 11 slučajeva krijumčarenja propagandnog materijala iz Albanije na teritoriju Jugoslavije (pet slučajeva preko reke Cijevne u februaru i u aprilu dva preko Cijevne i dva kod Prizrena, te po jedan u maju i oktobru kod Prizrena).[40]

Tokom graničnih sukoba Jugoslavije sa ostalim susednim sovjetskim savezničkim državama, Albanija je izazvala najznačajnije provokacije i oružane sukobe, iako je ukupno prijavila manji broj incidenata na granici. Više od polovine jugoslovenskih graničara koji su stradali tokom ovih sukoba postali su žrtve albanskih provokacija, sa 11 poginulih i 18 povređenih. Ukupno je bilo 4.750 incidenata na mađarskoj granici, 1.761 na rumunskoj, 1.176 na bugarskoj i 574 na albanskoj granici.[41]

Posledice

uredi

Žrtve

uredi

Tokom sukoba, obe strane su pretrpele gubitke. Srpski pisac Aleksandar Životić napisao je da je ubijeno ukupno 7 albanskih vojnika i da je 16 uhapšeno, uključujući 3 oficira albanske obaveštajne službe Sigurimi.

Broj žrtava i ranjenih na jugoslovenskoj strani varirao je tokom graničnog sukoba. Prema različitim autorima, kao što su Marko Miletić i Aleksandar Životić, brojevi poginulih jugoslovenskih vojnika kreću se od 11 do 12. Ivan Laković tvrdi da je život izgubilo 18 jugoslovenskih graničara. Zapadna autorka Judit Bel pominje 12 žrtava. Što se tiče povreda, Marko Miletić navodi 18 ranjenih, dok Aleksandar Životić kaže da ih je bilo 19. Ivan Laković, međutim, tvrdi da je povređeno 38 jugoslovenskih vojnika.

Mirovni pregovori i sporazumi

uredi
Pogradečki sporazum
TipSporazum o prekidu vatre
Potpisan9. decembar 1953.
EfektiPodela granice na tri sektora
Potpisnici  Dušan Mugoša
  Mehmet Šehu
Jezicialbanski, srpskohrvatski

Prvi znak promene političkog stava desio se kada je albanska vlada pozvala jugoslovensku vladu da razgovaraju o konkretnim pitanjima vezanim za njihovu zajedničku granicu i oružane sukobe. General JNA Dušan Mugoša ukazao je na teškoće u vođenju razgovora sa albanskim oficirskim delegatima. Pregovori sa albanskom delegacijom, započeti su 17. avgusta u Pogradecu, naišli su na značajne prepreke. Nedostatak razumevanja između strana doveo je do brzog zastoja u razgovorima, koji su nakon više od mesec dana bez značajnih rezultata prekinuti 27. septembra. Međutim, potreba za rešavanjem problema na granici primorala je obe strane da nastave dijalog. Uprkos brojnim teškoćama, sporazum je postignut 9. decembra, a 11. decembra u Ohridu je potpisan sporazum o prevenciji i istraživanju graničnih incidenata.[42] Uprkos ovim izazovima, obe strane su uspele da postignu dogovor, čime su postavljeni temelji za dalje pregovore i saradnju.[43]

Pogradečki sporazum 2.
TipSporazum o obnovi uništenih i oštećenih graničnih piramida i postavljanju novih međupiramida
Potpisan11. decembar 1953.
EfektiIzgradnja novih i obnova oštećenih graničnih znakova
Potpisnici  FNR Jugoslavija
  NR Albanija
Jezicialbanski, srpskohrvatski

Ovi početni razgovori otvorili su vrata za buduće dijaloge, koji su na kraju rezultirali potpisivanjem posebnih sporazuma u Pogradecu 9. decembra 1953. godine. Ti sporazumi su formirali zajedničku komisiju za rešavanje pitanja granice, podelivši je na tri sektora regulišući je na osnovu protokola iz 1926. godine. Brza implementacija mera obeležavanja granične linije, završena do decembra 1954. godine. Ova rezolucija je efikasno rešila sukob, rešavajući teritorijalne sporove i uspostavljajući okvir za buduću saradnju. Štaviše, to je dovelo do povlačenja jugoslovenske divizije sa granice sa Albanijom.[44] U isto vreme kada su se vodili pregovori o rešavanju pograničnih incidenata, jugoslovenski predstavnici su sa albanskim delegatima diskutovali o popravci i označavanju graničnih znakova. Albanci su insistirali na istovremenom razmatranju svih graničnih pitanja, uključujući incidente, obnovu znakova, zajedničko korišćenje vodotokova na granici, kao i vraćanje izgubljene stoke. Sporazum o obnovi uništenih i oštećenih graničnih piramida i postavljanju novih međupiramida na jugoslovensko-albanskoj granici potpisan je 11. decembra 1953. u Pogradecu. Radovi su započeli nakon prvog sastanka mešovite komisije u aprilu 1954. godine, a konkretno izvođenje je počelo 3. maja. Međutim, u junu je došlo do tragičnog incidenta u kojem je život izgubio jugoslovenski vojnik tokom radova na označavanju granice na Cijevnoj reci, što je privremeno zaustavilo radove. Oni su nastavljeni 3. septembra nakon što su Albanci prihvatili dodatne mere zaštite. Zbog loših vremenskih uslova, radovi su na zahtev Jugoslavije prekinuti 1. novembra, s tim da se nastavak planira za proleće 1955. Radovi su, kako je bilo dogovoreno, nastavljeni sledećeg aprila i uspešno završeni u oktobru 1955. godine.[35]

Proces normalizacije odnosa koji je započet smanjio je incidente na granici tokom 1954. godine, ali je ipak bilo žrtava. Desetar Momčilo Malčić bio je poslednji jugoslovenski graničar koji je poginuo na jugoslovensko-albanskoj granici, ubijen dok je popravljao granične oznake u blizini karaule „Krstac“ na jugoslovensko-albanskoj granici. U prva tri meseca 1955. jugoslovenski organi registrovali su samo jedan granični incident na granici sa Albanijom. Prvi put od početka sukoba nije bilo ljudskih gubitaka. Bio je to jasan pokazatelj da je proces normalizacije odnosa dve strane tekao u dobrom smeru. [45]

Napomene

uredi
  1. ^ Svaki od četiri granična bataljona albanske vojske sastajao se od oko 2.500 vojnika, što znači da je granicu obezbeđivalo ukupno oko 10.000 vojnika[2]
  2. ^ U maju 1951. jugoslovenske trupe bile su stacionirane duž albanske granice. Dve divizije Jugoslovenske armije su nedugo zatim prebačene u granično područje sa Albanijom, jedna stacionirana kod Titograda (sada Podgorica) i motorizovana u Skoplju, a druga između Debra i Ohrida[3]
  3. ^ Broj palih boraca varira, a autori poput Marka Miletića i Aleksandra Životića tvrde daje poginulo samo 11[5]do 12 [4] jugoslovenskih vojnika. Međutim, drugi autori poput Ivana Lakovića tvrde da je poginulo 18[6]jugoslovesnkih graničara, , što ukazuje na varijacije u navedenim brojkama. Pored toga, zapadna autorka Džudit Bel tvrdi da je bilo 12 poginulih,[7] dok srpski pisac Ranko Petković tvrdi da su poginula 34 jugoslovenska vojnika[8] [9]
  4. ^ Broj povređenih vojnika takođe varira. Marko Miletić tvrdi da je bilo 18 ranjenih,[2] Aleksandar Životić tvrdi da ih je bilo 19,[4] a Ivan Laković tvrdi da ih je bilo 38,[10] što ukazuje na neslaganja u prijavljenim ciframa.
  5. ^ Zbog veoma složene situacije na granici Jugoslavije i Mađarske na kojoj je 1949. godine zabeleženo 149 incidenata i nakon redovnih protestnih nota između jugoslovenske i mađarske vlade, došlo je do pokušaja smirivanja; na inicijativu Jugoslavije i nakon kraćih pregovora jugoslovenske i mađarske delegacije, u Subotici je, 3. avgusta 1949. godine potpisan Sporazum između Federativne Narodne Republike Jugoslavije i Narodne Republike Mađarske o radu mešovitih komisija za ispitivanje i utvrđivanje graničnih incidenata. Vlade Jugoslavije i Mađarske obavezale su se da preduzmu sve potrebne mere da se uklone uzroci i povodi graničnim incidentima i povrati bezbednost na granici. Sporazumom je utvrđena procedura prijavljivanja i rešavanja incidenata i način formiranja i rada mešovite komisije imenovane za pojedinačne slučajeve.[33]
  6. ^ Nota Ministarstva inostranih poslova FNRJ poslata 5. septembra 1949. godine Poslanstvu NR Albanije u Beogradu kojom se predlaže formiranje mešovitih komisija za ispitivanje graničnih incidenata.[34]

Reference

uredi
  1. ^ HENRY W. BRANDS JR. (1987). „Redefining the Cold War: American Policy toward Yugoslavia, 1948–60”. Diplomatic History. Oxford University Press. 11 (1): 41—53. JSTOR 24911740. Pristupljeno 4. 12. 2020. 
  2. ^ a b v g Miletić 2020, str. 190.
  3. ^ AL, SOT (6. 10. 2017). „CIA documents, this is how Enver Hoxha's propaganda system works, in 1951 the regime prepared for military conflict with Yugoslavia” (PDF). Gazeta Sot (na jeziku: Albanian). 24 (12) — preko Sot.al. „Dy divizione të ushtrisë jugoslave janë transferuar kohët e fundit ne zonën e kufirit te Shqiperisë, njeri i vendosur pranë Podgorices, nje divizion i motorizuar eshtë vendosur në Shkup dhe nje tjeter mes Dibres dhe Ohrit (Albanian). Two divisions of the Yugoslav army have recently been transferred to the border area of Albania, one stationed near Podgorica, one motorized division is stationed in Skopje and another between Debar and Ohrid (English)” 
  4. ^ a b v g d Životić 2021, str. 126.
  5. ^ Miletić 2020, str. 197.
  6. ^ Laković, Ivan; Tasić, Dmitar (2016-07-14). The Tito–Stalin Split and Yugoslavia's Military Opening toward the West, 1950–1954: In NATO's Backyard (na jeziku: engleski). Lexington Books. ISBN 978-1-4985-3934-0. „On the Yugoslav borders with the Cominform countries from June 1, 1948, to December 31, 1955, 28 people were murdered, 51 wounded, and 37 kid-napped. Of that number, 18 members of the CNDY were killed, 38 of them wounded, and 8 kidnapped. Most of these incidents happened on the border of Albania.” 
  7. ^ Bell, Judith (1987). Border and Territorial Disputes (na jeziku: engleski). Longman. ISBN 978-0-8103-2543-2. „That between 1948 and 1960 Albania had sent 657 agents , mostly armed , into Yugoslavia , of whom 115 had been caught and convicted , and also that 649 frontier incidents involving 12 deaths had occurred.” 
  8. ^ Yugoslav-Albanian Relations (na jeziku: engleski). Review of International Affairs. 1984. „It is definitely proved that , during the period 1948-1955 , the Albanian leadership , headed by Enver Hoxha , infiltrated more than 500 spies and saboteurs into Yugoslavia and provoked more than 600 border incidents in which 34 Yugoslav soldiers were killed.” 
  9. ^ Yugoslav Survey (na jeziku: engleski). Jugoslavija Publishing House. 1961. „public trials in Yugoslavia. Since 1948 Albanian frontier guards killed or wounded 34 Yugoslav frontier guards and caused 615 frontier incidents, violations of Yugoslav territory and similiar hostile acts” 
  10. ^ a b Laković & Tasić 2016, str. 118.
  11. ^ Životić, Aleksandar (2021). „Borderline tensions between Yugoslavia and Albania (1948-1954)” (PDF). Orginalni naučni rad: 19. Arhivirano iz originala (PDF) 2022-12-06. g. 
  12. ^ Knaus, Verena; Warrander, Gail; Olenicoff, Larissa; Jennions, Bridget Nurre (2017-10-05). Kosovo (na jeziku: engleski). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-78477-058-7. „With Yugoslavia expelled from Cominform (the Communist Information Bureau), the border between Albania and Yugoslavia became one of the worst in the Cold War period” 
  13. ^ Perritt, Henry H. (2010-10-01). Kosovo Liberation Army: The Inside Story of an Insurgency (na jeziku: engleski). University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-09213-8. „Early Planners in Exile, encouraged sporadically by Enver Hoxha's Albanian intelligence services, worked hard at developing support for an independent Kosovo but were largely regarded as radical movements on the political fringes.” 
  14. ^ Petković, Ranko (1984). Yugoslav–Albanian Relations (na jeziku: engleski). Review of International Affairs. 
  15. ^ Filipović, Gordana (1989). Kosovo--past and Present (na jeziku: engleski). Review of International Affairs. „Many facts concerning the Albanian government's anti-Yugoslav activity and its intelligence services suggest that since 1948 it has been preparing , instigating and inspiring Albanian nationalism and separatism in Yugoslavia.” 
  16. ^ Stamova, Mariyana. „Yugoslav–Albanian Relations and the Albanian Question During the Cold War” (PDF). Journal for Peacebuilding and Transcultural Communication. 2 (2). 
  17. ^ Elsie, Robert (2010-03-19). Historical Dictionary of Albania (na jeziku: engleski). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7380-3. „The rift between Tito and Joseph Stalin in 1948 gave Enver Hoxha a Soviet ally, with whose support he could now act to preserve his own position, and he soon managed to eliminate his rivals. Albania became the first Eastern European country to denounce Yugoslavia after the latter's expulsion from the Cominform (the Soviet bloc), on 17 June 1948, and all Yugoslav advisors were expelled from the country without delay.” 
  18. ^ Slavković Mirić, Božica. „POGRANIČNI PROMET JUGOSLAVIJE I ALBANIJE I DVOVLASNIČKA IMANJA 1945–1948.”. Central and Eastern European Online Library. Institut za noviju istoriju Srbije. Pristupljeno 16. 6. 2024. 
  19. ^ Cvetković, Vladimir (2012). Jugoslovenska diplomatija, 1945-1961: zbornik radova („Diplomatske misije FNRJ u Sofiji, Bukureštu i Tirani 1953-1954: povratak ambasadora, uslovi rada i incidenti). Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. str. 206. ISBN 978-86-7005-103-4. 
  20. ^ Mabry, Tristan James; McGarry, John; Moore, Margaret; O'Leary, Brendan (2013-05-30). Divided Nations and European Integration (na jeziku: engleski). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-4497-7. „Albania and Yugoslavia severed diplomatic relations, after Tito broke with Stalin. Albania's border was sealed for over forty years. The 1948 border closure transformed the 1913 grievance into a collective trauma” 
  21. ^ Leffler, Melvyn P.; Westad, Odd Arne (2010-03-25). The Cambridge History of the Cold War (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83719-4. „1948 to 1953 there were 7,877 border 'incidents', of which 142 were substantive clashes.” 
  22. ^ Miletić 2020, str. 191.
  23. ^ Gibler, Douglas M. (2018-03-22). International Conflicts, 1816-2010: Militarized Interstate Dispute Narratives (na jeziku: engleski). Rowman & Littlefield. ISBN 978-1-4422-7559-1. „On February 19, 1949, Albania accused Yugoslavia of what it called "border provocations." Two days later Yugoslavia accused Albania of shots fired across the border 16 times, Yugoslav citizens seized at the border 10 times, several flights over Yugoslav territory, Albanian patrols crossing the border, and an Albanian naval vessel entering Yugoslav waters, all since July 1948.” 
  24. ^ Bell, Judith (1987). Border and Territorial Disputes (na jeziku: engleski). Longman. ISBN 978-0-8103-2543-2. „That between 1948 and 1960 Albania had sent 657 agents , mostly armed , into Yugoslavia , of whom 115 had been caught and convicted , and also that 649 frontier incidents involving 12 deaths had occurred.” 
  25. ^ The Weekly Review (na jeziku: engleski). University of California. 1953. 
  26. ^ „Albanian Frontier Guard Commandos” (PDF). Central Intelligence Agency. 1 (1). 
  27. ^ a b v Životić 2021, str. 110.
  28. ^ Miletić & 20201, str. 190.
  29. ^ „Frontier Incidents In Yugoslavia”. Advertiser. 1949-05-11. Pristupljeno 2024-04-26. „In Yugoslavia BELGRADE, May 10.—AAP. Albanial frontier guards to- day shot up a Yugoslav motor boat carrying a lieutenant and three soldiers on Lake Scutari” 
  30. ^ poslova, Yugoslavia Ministarstvo inostranih (1951). White Book on Aggressive Activities by the Governments of the USSR, Poland, Czechoslovakia, Hungary, Rumania, Bulgaria and Albania Towards Yugoslavia (na jeziku: engleski). Ministry of Foreign Affairs of the Federal People's Republic of Yugoslavia. „That the Albanian Government pay, by way of compensation, the amount of 500,000 dinars to the family of the assasinated Yugoslav frontier guard, Mitar Vojnović” 
  31. ^ Handler, M.S (12. 10. 1949). „Yugoslavia Demands Albania Halt Provocation of Frontier Incidents” (PDF). The New York Times. 1 (1). 
  32. ^ Times, M. S. Handlerspecial To the New York (1949-10-12). „Yugoslavia Demands Albania Halt Provocation of Frontier Incidents”. The New York Times (na jeziku: engleski). ISSN 0362-4331. Pristupljeno 2024-04-26. 
  33. ^ Kovačević, Katarina. „Jugoslovensko-mađarski odnosi : 1953-1956”. Nacionalni repozitorijum Disertacija u Srbiji. Pristupljeno 15. 6. 2024. 
  34. ^ a b Levi, Rozita (1991). Dokumenti o spoljnoj politici Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije 1949. (Sporazum između FNRJ i NR Mađarske o radu mešovitih komisija za ispitivanje i utvr-đivanje graničnih incidenata, Subotica 3. avgusta 1949). Beograd: Jugoslovenski pregled. str. 153—155. ISBN 86-7149-002-5. 
  35. ^ a b Miletić, Marko B. „Incidenti na granicama između Jugoslavije i zemalja Informbiroa (1948–1955)”. ResearchGate. Pristupljeno 15. 6. 2024. 
  36. ^ „Yugoslav troops on the Albanian border: Albanian reaction to rumors of invasion.” (PDF). Central Intelligence Agency: Historical Collections. 1. 29. 5. 1951. 
  37. ^ a b v g Životić 2021, str. 115-116.
  38. ^ Miletić 2020, str. 194.
  39. ^ Assembly, United Nations General (1951). Documents (na jeziku: engleski). UN. „three kilometres south - west of Gornje Belice villago , Struga region , & de tachment of fifteen Albanian soldiers lay in ambush at the frontier line for a Yugoslav patrol consisting of three soldiers end” 
  40. ^ a b v g d đ e ž z Životić 2021, str. 119-120.
  41. ^ Miletić, Marko B. (5. 11. 2020). „Incidents on the borders between Yugoslavia and Informburo countries (1948–1955)” (PDF). Istorijski institut Beograd. 24. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 9. 2020. g. „Ako na krau sumiramo sve broke, videemo da su ugosloven-ski organi u toku trazanьa sukoba sa zemlьama članicama Informbi-roa registrovali ukupno 8.261 granični incident, u nima j ubien 21 graničar, raьeno 33 i oteto nih osam.5° Navei bro incidena-ta dogodio se na granici sa Maarskom 4.750, zatim na granicama sa Rumuniіom 1.761, Bugarskom 1.176 i Albaniom 574. Nasuprot tome, albanski granični organi, koi su izvršili namatьe graničnih in-cidenata, izveli su nazviše teških provokaciіa. Od ukupnog broa ubirenih i raьenih іugoslovenskih graničara više od polovine ot-pada na nih (11 ubienih i 18 ranьenih).” 
  42. ^ Životić, Aleksandar Ž (2011). Jugoslavija, Albanija i velike sile: 1946-1961 (AJ, KPR, I-5-b/1-1, Beleška o pregovorima sa Albanijom). Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. str. 352. ISBN 9788652300112. Pristupljeno 15. 6. 2024. 
  43. ^ „Yugoslav–Albanian Relations” (PDF). Central Intelligence Agency. 4 (1). 3. 1. 1955. „The first sign of change in this political posture was when the Albanian government invited the Yugoslav government to discuss certain problems concerning their common frontier. General Dušan Mugoša has said that it was very difficult to discuss anything with the Albanian officer delegates, but they did reach an agreement” 
  44. ^ Životić 2021, str. 125–126.
  45. ^ Miletić 2020, str. 196.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Албанско-југословенски_гранични_сукоб_(1948–1954)&oldid=27862405”