Aleksa Krsmanović
Aleksa Krsmanović (Tuzla, 1842. - Beč, 7. mart 1914.) bio je srpski trgovac i zadužbinar.
| Aleksa Krsmanović | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1842. |
| Mesto rođenja | Tuzla, Osmansko carstvo, danas Bosna i Hercegovina |
| Datum smrti | 7. april 1914. (71/72 god.) |
| Mesto smrti | Beč, Austrougarska |
| Narodnost | Srbin |
| Religija | Pravoslavac |
| Profesija | Trgovac, zadužbinar |
| Porodica | |
| Supružnik | Linka Petrović |
| Roditelji | Nikola Krsmanović Jelisaveta Hadži-Mijatović |
Odrastanje, obrazovanje i rana karijera uredi
Osnovnu školu učio je u Brčkom i Vinkovcima. Trgovačke nauke učio je u Budimpešti. Zajedno sa ocem Nikolom, bratom Dimitrijem, stričevima Ristom i Jovanom, i Jovanovim zetom Ristom Paranosom razvio je trgovačko-izvozničku radnju "Braća Krsmanović i Paranos" koja je 1858. iz Tuzle preseljena u Beograd. Godine 1872. Paranos je istupio iz firme, koja je nastavila da posluje pod imenom "Braća Krsmanović".[1]
Karijera trgovca uredi
Trgovačka firma se bavila izvozom suvih šljiva u zapadnoevropske zemlje i Ameriku. U Srbiju, prvenstveno u Valjevski i Šabački okrug, donosili su kvalitetne sadnice i gradili sušare. Kože i krzno izvozili su u Lajpcig. Potom su izvozili žito i kupovali so u Vlaškoj. Na svim većim dunavsko-savskim pristaništima od Prahova do Šapca gradili su velike dvospratne magacine.[1]
Posle smrti oca Nikole i brata Dimitrija, Aleksa se 1910. sporazumeo sa staraocima mase o podeli imovine. Podela je izvršena 1912. i firma "Braća Krsmanović" je ugašena 29. oktobra 1912.[2]
Rukovodeće funkcije uredi
Od osnivanja Beogradske trgovačke banke 1894., Aleksa je bio njen veliki akcionar i predsednik. Bio je član Izabranog suda Beogradske berze, član Upravnog odbora Privilegovane narodne banke Kraljevine Srbije, član Berzanskog suda i Tarifnog odbora.[1]
Kuća Alekse Krsmanovića uredi
Kyća Alekse Krsmanovića na Terazijama br. 40 (današnji broj 34) je sagrađena 1885. prema projektu arhitekte Jovana Ilkića. Građena je kao stambena porodična kuća za beogradskog trgovca Jocu M. Markovića.[3] Već 1898. kuća je promenila vlasnika kada su braća Krsmanović kupila plac na Terazijama, a sama kuća je pripala Aleksi Krsmanoviću. Po smrti Alekse Krsmanovića, kuću je nasledila njegova supruga Linka Petrović (1860-1929). U ovoj kući je 1. decembra 1918. svečano proglašeno ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca u zajedničku državu.[4]
Zadužbinarstvo uredi
Aleksa Krsmanović je testamentom polovinu svojih prihoda od nepokretnih imanja zaveštao svojoj supruzi Linki. Drugu polovinu je namenio osnivanju Fonda Alekse N. Krsmanovića.[5] Prema testamentu Linka Krsmanović je imala pravo da koristi kuću na Terazijama br. 40 i vilu "Jelisaveta" u vinogradu na Senjaku. Posle njene smrti ove zgrade bi se prodale i novac stavio u Fond Alekse N. Krsmanovića. Fond je bio namenjen podizanju doma u Beogradu sa natpisom „Aleksa Krsmanović — Srbstvu". Prihod od doma upotrebljavao bi ce samo za patriotske ciljeve, o čemu bi ce brinuo poseban odbor. Ova želja Alekse Krsmanovića nije ostvarena.[5]
Pored Fonda Alekse N. Krsmanovića, koji je zvanično osnovan 1924. godine, primaoci određenih suma iz testamenta Alekse Krsmanovića bili su sledeći fondovi i društva:
- Invalidski fond Sveti Đorđe
- Društvo Svetog Save
- Kolo srpskih sestara
- Sokolsko društvo Dušan Silni
- Srpsko društvo Crvenog krsta
- Dom sirotne dece
- Društvo ,,Kralj Dečanski"
- Društvo za podizanje hrama Svetog Save
U zaostavštinu, između ostalog, spadale su i sledeće beogradske nekretnine:
- Plac sa zgradom u Knez Mihailovoj ulici 56 u kojoj se nekada nalazio hotel "Srpska kruna" a danas Biblioteka grada Beograda,
- Placevi i zgrada u ulici Braće Krsmanović 11, 12 i 17.
- Placevi i zgrada u ulici Koste Glavinića 3 i 5.
- Plac i zgrada u ulici Karađorđevoj 46.
Procenjena vrednost zaostavštine Alekse Krsmanovića iznosila je ukupno 2.866.801 dinar. Od toga je vrednost nepokretnog imanja procenjena na 1.864.500 dinara. Gotovog novca bilo je 185.591 dinara, vrednosne hartije iznosile su 805.170 dinara i vrednost raznih drugih pokretnosti iznosila je 11.540 dinara.[2]
Smrt uredi
Aleksa Krsmanović je umro 1914. u Beču posle teške operacije. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.
Reference uredi
- ^ a b v Obradović, M. (2011). Popov, Čedomir, ur. Srpski biografski rečnik. 5 (Kv-Mao). Novi Sad: Matica srpska. str. 364—365. ISBN 98-86-7946-085-1 Proverite vrednost parametra
|isbn=: length (pomoć). - ^ a b Online, Vesti (2021-12-29). „Zadužbinarstvo kod Srba – Vrlina nacionalnog bića (20): "Protokol" krasi Beograd”. Vesti online (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-11-30.
- ^ „Jovan B. Ilkić”. Nedelja, br. 2 i 3. I: 24. 26. 8. 1907.
- ^ „Spomenici kulture u Srbiji”. spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs. Pristupljeno 2023-11-30.
- ^ a b Nedić, Svetlana (1988). „Kuća Alekse Krsmanovića” (PDF). Godišnjak grada Beograda. XXXV: 101—109.
Dodatna literatura uredi
- Arhiv Srbije, Fond Ministarstva prosvete, Zadužbina Alekse Krsmanovića
- Šematizam Srbije, 1895-1897, 1904-1909
- Vladan Đorđević, Kraj jedne dinastije, I-III, Beograd 1905-1906, II, 332; III, 494;
- A., Krsmanovići, Politika, 29.III 1914, 2-3;
- Spomenica pedesetogodišnjice Beogradske trgovačke omladine, 1880-1930, Beograd 1931, 38-39, 48, 62, 161
- Slobodan Jovanović, Vlada Milana Obrenovića, I, Beograd 1934, 102
- Milivoje M. Kostić, Uspon Beograda, Beograd, 1994
- Mira Sofronijević, Darivali su svome otečestvu, Beograd 1995
- Ulice i trgovi Beograda, I, Beograd 2004
