Benvenuto Čelini

Benvenuto Čelini (ital. Benvenuto Cellini; Firenca, 1. novembar 1500 — Firenca, 13. februar 1571) bio je italijanski vajar, zlatar, pisac renesanse, muzičar i vojnik.

Benvenuto Čelini
Čelinijeva bista na Ponte Vekiju u Firenci
Lični podaci
Puno ime	Benvenuto Čelini
Datum rođenja	(1500-11-01)1. novembar 1500.
Mesto rođenja	Firenca, Firentinska republika
Datum smrti	13. februar 1571.(1571-02-13) (70 god.)
Mesto smrti	Firenca, Veliko Vojvodstvo Toskana
Umetnički rad
Pravac	Manirizam
Najvažnija dela	Persej sa glavom meduze • Salijera • Raspeće • Autobiografija

Biografija

Imao je veoma težak i buran život, koji je opisao u svojoj autobiografiji Moj život koja se smatra jednom od najvažnijih autobiografija renesanse. U Pariz se odselio 1538. godine gde je počeo da radi kod kralja. Bio je majstor svoga vremena za sitne zlatarske predmete za kraljevske i plemićke kuće. Radio je skulpture i reljefe velikih formata: „Persej sa glavom meduze“, „Kozimo Mediči“, „Nimfe iz Fotenbloa“, a napisao je još i „Traktat o zlatarstvu“ i „Traktat o vajarstvu“. Izradio je takođe i slanik „Salijera“, delo iz XVI veka koje je pronađeno u drvenom sanduku u šumi nedaleko od Firence. Zainteresovao se i za okultizam, posebno za evokativnu magiju i prizivanje duhova i demona. U svojoj autobiografiji „Moj život“ opisuje neka od iskustava sa magijom i evokacijama.

Takođe je bio i dvorski zlatar porodice Mediči, rimskih papa i francuskog kralja Fransoa I.

Mladost

Benvenuto Čelini rođen je u Firenci, današnjoj Italiji. Roditelji su mu bili Đovani Čelini i Marija Izabela Granači. U braku su bili osamnaest godina pre nego što su dobili svoje prvo dete. Benvenuto je bio drugo dete u porodici. Sin muzičara i izrađivača muzičkih instrumenata, Čelini je usmeravan ka muzici, ali kada je napunio petnaest godina, otac nevoljno pristaje da ga pošalje kao šegrta, zlataru Antoniju di Sandru, zvanom Markone. Sa šesnaest godina, Benvenuto je skrenuo pažnju na sebe zbog tuče na javnom mestu zbog koje je na šest meseci proteran. Taj period provodi u Sijeni radeći za zlatara zvanog Frakastoro. Nakon Sijene odlazi u Bolonju gde usavršava zlatarski zanat i sviranje flaute. Nakon posete Pizi i dva perioda boravka u Firenci, sa devetnaest godina odlazi u Rim.

Rad u Rimu

Persej sa glavom meduze

Prvi radovi u Rimu su mu bili srebrni sanduk, srebrni svećnjak i vaza za biskupa od Salamanke, koji su mu osvojili odobrenje od pape Klimenta Sedmog. Još jedan proslavljeni rad je zlatni medaljon "Leda i labud" koji se danas nalazi u Nacionalnom muzeju Barđelo u Firenci. Nastavio je da svira flautu i imenovan je za jednog od papinih dvorskih muzičara.

U napadnu na Rim od strane Šarla III, vojvode od Burbona, Čelinijeva hrabrost je ukazala na njegovu službu Pontifu. Ako je verovati njegovim rečima, on lično je upucao i ranio Filiberta od Šalona, princa Oranskog. (Navodno je Čelini ubio i Šarla III tokom pljačke i pustošenja Rima 1527 godine). Zahvaljujući svojim hrabrim delima, došlo je do pomirenja sa firentinskim sudijama za prekršaje, i nedugo zatim se vratio u svoj rodni grad - Firencu. Posvetio se izradi medalja, od kojih je najpoznatija "Herkules i nemejski lav" izrađena u zlatu, "Atlas pridržava Sferu", jureći zlato, na kraju pada u posed Fransoe I.

Iz Firence odlazi na dvor vojvode od Mantove, a zatim nazad u Firencu. Tokom povratka u Rim, bio je angažovan u izradi nakita, privatnih medalja i papskih kovanica. Tokom 1529 godine, njegov brat ubija desetara rimske straže i biva ranjen od strane arkebuza strelca, od čijih povreda kasnije umire. Ubrzo nakon njegove smrti, Čelini ubija ubicu svoga brata zbog krvne osvete ali ne i zbog pravde jer je njegov brat priznao da je strelac pucao iz samoodbrane. Čelini beži u Napulj kako bi se sakrio od posledica tuče sa javnim beležnikom, koga je ranio. Zahvaljujući uticaju nekoliko kardinala, Čelini je pomilovan. Dobio je naklonost novog pape, Pavla III, uprkos svežem ubistvu tokom trajanja međuvlade, tri dana nakon smrti pape Klimenta VII u septembru 1534 godine. Četvrta žrtva je bio konkurentski zlatar, Pompeo iz Milana.

Ferara i Francuska

Zavera od strane Pjer Luiđija Farneza je dovela do Čelinijevog povlačenja iz Rima u Firencu i Veneciju, gde je za razliku od ranijih godina, sada dočekan sa mnogo većim počastima. Sa 37 godina, po povratku sa francuskog dvora, biva zatvoren po tužbi (očigledno lažnoj) da je proneverio dragulje sa papine krune tokom rata. Poslat je na izdržavanje kazne u zamak Svetog Anđela u Rimu, iz koga je pobegao ali je ponovo uhvaćen i ovaj put se suočio sa mnogo težom kaznom. Bio je u iščekivanju svakodnevne smrti ali je Pjer Luiđijeva žena posredovala, a naročito kardinal D'Este iz Sijene, i omogućeno mu je oslobađanje. U znak zahvalnosti Čelini je porodicu D'Este darovao izvrsnim peharom.

Nakon toga je radio na dvoru Fransoe Prvog u Fontenblou u Parizu. Međutim, smatrao je da se Vojvotkinja od Etana okrenula protiv njega i odbija da se pomiri sa kraljevom miljenicom. Svoje neprijatelje ovaj put nije bio u mogućnosti da ućutka mačem jer je to već ranije radio u Rimu. Kao rezultat, nakon pet godina uloženog rada ali i konstantne ljubomore i nasilja, Čelini se vraća u Firencu, gde nastavlja kao zlatar i postaje glavni rival Bartolomeu Bandineliju koji umire nekoliko godina kasnije (1560 godina).

Smrt u Firenci

Tokom rata sa Sijenom, Čelini je bio zadužen da ojača zidine svog rodnog grada koje su bile dosta zapuštene od strane vladajućih vojvoda. Tokom rada je pridobio divljenje mnogih sugrađana za svoja dela. Takođe je postao član prestižne "Akademije umetnosti crtanja" u Firenci, osnovane od strane Kozima Medičija, trinaestog januara 1563 godine, pod uticajem arhitekte Đorđa Vazarija. Umro je u Firenci 13. februara 1571. godine i sa velikom pompom je sahranjen u crkvi Presvete Blagovesti. U Firenci je pomagao sestru koja je ostala udovica i njenih šest ćerki.

Lični odnosi

Statua Čelinija, Zgrada galerije Ufici, Firenca

Za Čelinija je poznato da su mu neke od ženskih modela bile ljubavnice, i da je 1544 godine sa jednom od njih dobio vanbračnu ćerku dok je boravio u Firenci. Nazvana je Konstanca. Nakon kratkog pokušaja da postane sveštenik, 1562 godine oženio se služavkom, Pjerom Pariđi, sa kojom tvrdi da je imao petoro dece od kojih su ga samo sin i dve ćerke nadživele.

Pored svog braka, Čelini je zvanično bio optuživan za zločin sodomije jednom sa ženom i najmanje tri puta sa muškarcem, iskazujući svoju biseksualnost:

• 14. januara 1523 je bio osuđen da plati 12 džakova brašna zbog veze sa dečakom koji se zvao Domeniko di ser Đulijano da Ripa.
• Tokom boravka u Parizu, bivši model i ljubavnica ga je optužila da je koristio za sodomiju.
• U Firenci, tokom 1548 godine, Čelini je optužen od strane Margerite zbog uspostavljanja prisnog odnosa sa njenim sinom, Vićencom.
• 26. februara 1556 godine, šegrt Fernando di Đovani di Montepulkijano ga je optužio da ga je sodomizovao nebrojano puta. Ovoga puta je kazna bila teška 50 zlatnih novčića, kao i 4 godine zatvora koje su preinačene u 4 godine kućnog pritvora zahvaljujući porodici Mediči.

Pred kraj svog života, tokom javne prepirke pred Vojvodom Kozimom, Bandineli mu je dobacio: Sta cheto, soddomitaccio! (Ućuti, ti prljavi sodomisto!) - Čelini je to opisao kao "užasnu uvredu".

Umetnička dela

Statue

Pored radova u zlatu i srebru, Čelini je izrađivao skulpture (vajarstvo) grandioznih veličina. Jedan od glavnih projekata tokom boravka u Francuskoj je verovatno Zlatna Kapija za palatu Fontenblou. Samo bronzani timpanum njegovog nedovršenog rada, koji predstavlja Nimfu od Fontenbla (Pariz, Luvr), još uvek postoji, ali se ceo projekat može utvrditi pregledom arhive, pripremnih crteža i umanjenih gipsanih odlivaka.

Njegova najznačajnija skulptura je urađena u bronzi Persej sa glavom meduze, delo (predloženo od strane Vojvode Kozima I Medičija) koje se nalazi u Loggia dei Lanzi u Firenci, je njegov pokušaj da nadmaši Mikelanđelovog Davida i Donatelovog Judita i Holoferna. Livenje ovog dela je uzrokovalo Čeliniju dosta muka i strepnje, ali je odmah po završetku proglašeno remek delom. Originalni reljef iz podnožja postolja — Persej i Andromeda — nalazi se u Nacionalnom muzeju Barđelo, i zamenjen je gipsom.

Do 1996 godine, vekovna izloženost zagađenjima životne sredine je prekrila i isprljala statuu. U decembru 1996 godine je statua odneta u muzej Ufici na čišćenje i restauraciju. Bio je to spor, dugogodišnji proces, sve dok statua u junu 2000 godine nije vraćena u svoj dom.

Dekorativna umetnost i portretisanje

Među njegovim umetničkim delima, od kojih su mnoga stradala, bio je kolosalni Mars za fontanu u Fontenblou, kao i bronze na vratima; kovanice za papsku i firentinsku državu; u prirodnoj veličini i izrađen od srebra Jupiter; i bronzana bista Bindo Altovitija. Radovi dekorativne umetnosti su rumenog stila.

Salijera, procenjuje se da vredi 60 miliona dolara

Pored bronzane statue Perseja i medaljona koji su prethodno navedeni, jedno od umetničkih dela koje i dan danas postoji je medaljon sa likom Klimenta Sedmog, koji obeležava sklapanje mira među hrišćanskim prinčevima, 1530 godine. Sa jedne strane medaljona je izgraviran lik pape Klimenta VII, dok je sa druge strane figura Mira kako ispred hrama Janusa pali vatru nad gomilom oružja. Zatim medalja sa portretom Fransoe Prvog, medalja sa kardinalom Pjetrom Bembom, i čuvena Salijera - slanik izrađen od zlata, emajla i slonovače koji je bio namenjen Fransisu Prvom od francuske. Danas se nalazi u Umetničko-istorijskom muzeju u Beču. Slanik je napravljen između 1540-1543. godine, i čine ga nage figure muškarca i žene koji sede jedno preko puta drugog sa upletenim nogama, što simbolično predstavlja planetu Zemlju. Muškarac predstavlja Neptuna (Bog mora), a žena Cereru (Boginja žita). Za vreme rekonstrukcije muzeja, Salijera je ukradena 11. maja 2003. godine. Lopov se popeo preko skele, razbio prozor i ušao u muzej. Aktivirao se alarm ali na njega niko nije obratio pažnju misleći da je lažan usled rekonstrukcije koja je bila u toku. Tek je kasnije primećeno da je slanik nestao. Nakon tri godine, 21. januara 2006. godine, Salijeru je pronašla austrijska policija i vratila je nazad u muzej.

Jedno od najvažnijih dela iz Čelinijevog poznog stvaralaštva je "Raspeće" isklesano u mermeru u prirodnoj veličini. Prvobitno je planirano da Raspeće bude postavnjeno iznad njegove grobnice, ali je na kraju prodato porodici Mediči koja ga je dala Španiji. Danas se Raspeće nalazi u manastiru Eskorijal u blizini Madrida, gde je uglavnom izložen u izmenjenom obliku — manastir je dodao tkaninu preko udova i Trnovit venac na glavu.

Čelini je bio angažovan u izradi papskih kovanica u Rimu za vreme vladavine Klimenta Sedmog i kasnije Pavla Trećeg. Bio je i u službi Aleksandra Medičija, prvog Vojvode od Firence, kome je 1535. godine izradio kovanicu od 40 soldi na kojoj se sa jedne strane nalazi lik vojvode Aleksandra a na drugoj likovi Svetih Kozima i Damijana. Neki poznavaoci mu pripisuju da je takođe izradio: "Jupiter drobi Divove", "Borba Perseja i Fineja", itd. Drugi radovi, poput pojedinih izgraviranih bisti se ne pripisuju lično njemu, već njegovoj radionici.

Izgubljena dela

Raspeće, Manastir Eskorijal

Važna dela koja su izgubnjena poput nezavršenog pehara namenjenog papi Kliment VII, zlatni omot za molitvenu knjigu koji je bio poklon pape Pavla III za Karla Petog, cara Svetog rimskog carstva, opisana su u njegovoj autobiografiji; velike srebrne statue Jupitera, Vulkana i Marsa kovane za Fransou Prvog za vreme njegovog boravka u Parizu; bista Julija Cezara; i srebrni pehar za kardinala Ferare. Veličanstvena zlatna kopča, napravljena za plašt pape Kliment VII, koja je grafički opisana u njegovoj autobiografiji, izgleda da je žrtvovana od strane pape Pija Šestog, zajedno sa mnogim drugim vrednim primercima izrađenim od zlata, kako bi se prikupilo 30 miliona franaka koje je 1797. godine zahtevao Napoleon Prvi po okončanju vojne kampanje protiv papskih država. Sudeći po odredbama ugovora, papi je bilo dozvoljeno da 1/3 plati u nakitu.

Autobiografija i ostala dela

Autobiografiju je Benvenuto Čelini počeo da piše 1558. godine sa svojih 58 godina i naglo završio pred svoj poslednji odlazak u Pizu oko 1563. godine kada je imao oko 63 godine. Memoari detaljno opisuju njegovu karijeru kao samca, ali i njegove ljubavi, mržnje, strasti, zadovoljstva, pisana živahnim, direktnim i seksualno uzbuđenim stilom. Čak je pisao sa velikim zadovoljstvom kako je planirao svoja ubistva pred njihovu realizaciju. Ovo je napisao dok je boravio u Parizu:

When certain decisions of the court were sent me by those lawyers, and I perceived that my cause had been unjustly lost, I had recourse for my defense to a great dagger I carried; for I have always taken pleasure in keeping fine weapons. The first man I attacked was a plaintiff who had sued me; and one evening I wounded him in the legs and arms so severely, taking care, however, not to kill him, that I deprived him of the use of both his legs. Then I sought out the other fellow who had brought the suit, and used him also such wise that he dropped it.
– The Autobiography of Benvenuto Cellini, Ch. XXVIII, prevedeno od strane John Addington Symonds, Dolphin Books edition, 1961

Delovi njegove priče obuhvataju neke neobične događaje i pojave; kao što su priče o prizivanju legija đavola u Koloseumu, nakon što je jedna od njegovih ljubavnica udanjena od njega od strane njene majke; na prekrasnom oreolu svetlosti koji je primećivao da mu okružuje glavu tokom zore i sumraka a pojavio se nakon njegovog robijanja u Rimu, na svojim natprirodnim vizijama i anđeosku zaštitu koju je imao za vreme nedaća; i kako ga truju u dva navrata.

Čelini je takođe napisao: „Traktat o zlatarstvu“, „Traktat o vajarstvu“ i „Traktat o dizajnu“.

Galerija

• 
  Persej sa glavom meduze, Firenca
• 
  Salijera (slanik), Umetničko-istorijski muzej u Beču
• 
  Raspeće, Manastir El Escorial, Španija
• 
  Kliment VII medaljon
• 
  40 soldi medaljon
• 
  Fransoa I medaljon
• 
  Nimfa iz Fotenbloa,Luvr
• 
  Bista Kozimo I Mediči

Literatura

• Smalls, James (2012). Temptis: Homosexuality in Art. Parkstone Press. 
• Rocke, Michael (1996). Forbidden Friendships: Homosexuality and Male Culture in Renaissance Florence. Oxford University Press.