Википедија

Gvajana

држава у Јужној Америци
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Gvajana (višeznačna odrednica).

Gvajana (engl. Guyana) ili zvanično Kooperativna Republika Gvajana (engl. Co-operative Republic of Guyana)[5] je država u Južnoj Americi [6], smeštena na severu kontinenta na obali Atlantskog okeana. Na zapadu graniči sa Venecuelom, na jugu sa Brazilom i na istoku sa Surinamom.

Kooperativna Republika Gvajana
Co-operative Republic of Guyana  (engleski)
Krilatica: Један народ, једна нација, једна судбина
(engl. One People, One Nation, One Destiny)
Himna: Драга Гвајано, земљо река и равница
(engl. Dear Land of Guyana, of Rivers and Plains)
Položaj Gvajane
Glavni gradDžordžtaun
Službeni jezikengleski
Vladavina
 — PredsednikIrfan Ali
 — Premijer[1]Mark Filips
Istorija
NezavisnostOd UK
26. maja 1966.[2]
Geografija
Površina‍
 — ukupno214.970 km2 (83)
 — voda (%)8,4
Stanovništvo‍
 — 2012.[3][4]747.884 (165)
 — gustina3,48 st./km2
Ekonomija
ValutaGvajanski dolar
 — stoti deo valute‍100 центи‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC -4
Internet domen‍.gy‍
Pozivni broj+592

Geografija uredi

Glavni članak: Geografija Gvajane

Položaj uredi

Države sa kojima se Gvajana graniči su: Brazil, Surinam i Venecuela. Površina države iznosi 214.970

Geologija i reljef uredi

Gvajana se sastoji od tri geografske regije: uske i plodne obalne nizije u kojoj živi većina stanovništva; pojasa belog peščanog tla koji je u unutrašnjosti pokriven džunglom i sadrži glavni deo rudnih bogatstava zemlje i brdovite unutrašnjosti koja se izdiže prema brazilskoj granici, a u njoj se nalazi i najviši vrh zemlje, Roraima (2835 m) na tromeđi Gvajane, Brazila i Venecuele.

Vode uredi

Najveće rijeke su Esekibo, Demerara, Berbice i Korentune na granici sa Surinamom. Na ušću Esekiba nalazi se nekoliko većih ostrva.

Flora i fauna uredi

Granični sporovi uredi

 
Mapa Gvajane na kojoj je prikazana reka Esekibo i (tamno zasenčen) drenažni sliv reke. Venecuela traži teritoriju do zapadne obale reke. Istorijska zahtev Velike Britanije uključivao je rečni sliv u današnjoj Venecueli.

Gvajana je u pograničnom sporu sa Surinamom, koji tvrdi da je oblast istočno od leve obale Korentinske reke i Nove reke u jugozapadnom Surinamu, i sa Venecuelom koja tvrdi da je zemlja zapadno od reke Esekibo, nekad holandska kolonija Esekibo deo Venecuelanskog Gvajanskog Esekiba.[7][8][9][10] Pomorska[11][12] komponenta teritorijalnog spora sa Surinamom je delom posledica Konvencije Ujedinjenih naroda o pravu mora, i presuda je objavljena 21. septembra 2007. Presudom po pitanju Karipskog mora severno od obe nacije je utvrđeno da su obe strane prekršile ugovorne obaveze i kompenzacija nije dodeljena ni jednoj strani.[13]

Klima uredi

Klima je tropska, uglavnom vruća i vlažna, a uz obalu je ublažavaju severoistočni pasati. Kišna razdoblja su od maja do sredine avgusta i od sredine novembra do sredine januara.

Istorija uredi

Glavni članak: Istorija Gvajane

U vreme dolaska prvih Evropljana na područje Gvajane oko godine 1500. ovde su živela indijanska plemena Aravak i Karib. Iako je Gvajanu prvi otkrio Kristifor Kolumbo na svom trećem putovanju 1498. godine, Holanđani su prvi osnovali veća naselja početkom 17. veka i to tri odvojene kolonije, Esekibo (1616), Berbice (1627) i Demerara (1752), a krajem 18. veka područjem je zavladala Ujedinjeno Kraljevstvo (Holanđani su formalno prepustili kolonije 1814). Godine 1831. sve su tri ujedinjene u Britansku Gvajanu.

Ukidanje ropstva 1834. dovelo je do naseljavanja crnaca u urbanim područjima i dolaska najamnih radnika iz Indije, Kine i Portugalije za rad na plantažama šećerne trske.

Etničko-kulturna podela među skupima zadržala se do danas i u gvajanskoj istoriji ponekad je bila izvor političkih razmirica. Zemlja je postala nezavisna 1966. zadržavši članstvo u Komonveltu, a 1970. je u sklopu zaokreta prema socijalističkom uređenju privrede službeno proglašena Kooperativnom Republikom.

Stanovništvo uredi

Glavni članak: Demografija Gvajane

Postoje tri najveće grupe stanovništva Indijci (50%) koji uglavnom žive na selu, crnci (oko 40%), stanovnici gradova, i Američki Indijanci (4 – 7%). Verske podele uglavnom se podudaraju sa etničkim tako da su stanovnici indijskog porekla uglavnom hinduisti, a ima i nešto muslimana, dok crnci većim delom pripadaju hrišćanstvu, najviše anglikanstvu.

Zbog značajnih migracija stanovništva, Gvajana ima negativnu stopu rasta broja stanovnika. Guste gvajanske prašuma koju inače naseljavaju domorodačke zajednice, je nepristupačna za naseljavanje, pa stoga zemlju pretežno naseljavaju na priobalju, koja je bogata obradivim površinama. Generalno, gustina naseljenosti u Gvajani je mala.[14] 45.700 državljana Gvajane govori neki od domorodačkih jezika kao materinji, a najrasprostranjeniji su mačuši (18.000), vapišana (13.000) i kapong (10.000).

Administrativna podela uredi

Privreda uredi

Glavni članak: Privreda Gvajane

Najvažnije privredne aktivnosti su dobijanje šećera iz šećerne trske, rudarstvo (vadi se boksit i zlato) i šumarstvo. Mnoge velike fabrike su u stranom vlasništvu. Privredni rast zavisi od cena nekoliko ključnih izvoznih proizvoda na svetskom tržištu.

BDP je za 2004. procenjen na 3.800 dolara po stanovniku, mereno po PPP-u.[15]

Saobraćaj uredi

Reference uredi

  1. ^ Article Preamble, Section Preamble of the Constitution of the Cooperative Republic of Guyana (20 February 1980)
  2. ^ Article Preamble, Section Preamble of the Constitution of the Cooperative Republic of Guyana (20 February 1980)
  3. ^ Guyana 2012 Census Arhivirano 2014-08-06 na sajtu Wayback Machine GeoHive– Guyana. Pristupljeno 2 August 2012.
  4. ^ Compedium 2: Population Composition. Bureau of Statistics, Guyana. jul 2016. Arhivirano iz originala 9. 7. 2018. g. Pristupljeno 25. 8. 2018. 
  5. ^ „Independent States in the World”. state.gov. 
  6. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  7. ^ „Guyana ponders judicial action in border dispute with Venezuela”. FoxNews Latino. 23. 12. 2014. Arhivirano iz originala 22. 02. 2015. g. Pristupljeno 22. 2. 2015. 
  8. ^ „Tribunal decision tentatively set for August”. Arhivirano iz originala 6. 4. 2009. g. Pristupljeno 9. 7. 2007. . guyanachronicle.com, Archives for 17 June 2007
  9. ^ „Guyana to experience 'massive' oil exploration this year”. Landofsixpeoples.com. 5. 2. 2007. Pristupljeno 2. 5. 2010. 
  10. ^ „News in the Caribbean”. Caribbean360.com. 27. 4. 2007. Arhivirano iz originala 29. 9. 2007. g. Pristupljeno 2. 5. 2010. 
  11. ^ Foreign affairs minister reiterates Guyana's territorial sovereignty Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. novembar 2014). CaribbeanNetNews.com (17 February 2010).
  12. ^ POINT OF CLARIFICATION: Guyana clears air on Suriname border talk Arhivirano 2013-04-10 na sajtu Archive.today. Caribbean News Agency (17 February 2010).
  13. ^ „official site of the Permanent Court of Arbitration”. Pca-cpa.org. Arhivirano iz originala 8. 2. 2013. g. Pristupljeno 2. 5. 2010. 
  14. ^ Grupa autora (Editorijal Oceanco). Geografski atlas sveta. Pi-PRESS, Pirot, 2009. god.
  15. ^ „World Economic Outlook Database, April 2023”. IMF.org. International Monetary Fund. Arhivirano iz originala 22. 04. 2023. g. Pristupljeno 22. 4. 2023. 

Literatura uredi

  • Grupa autora (Editorijal Oceanco). Geografski atlas sveta. Pi-PRESS, Pirot, 2009. god. strana 104-105.
  • Brock, Stanley E. (1999). All the Cowboys Were Indians (Commemorative, illustrated (reprint of Jungle Cowboy) izd.). Lenoir City, TN: Synergy South, Inc. ISBN 978-1-892329-00-4. OCLC 51089880. Pristupljeno 7. 1. 2010. 
  • Brock, Stanley E. (1972). Jungle Cowboy (illustrated izd.). London: Robert Hale Ltd. ISBN 978-0-7091-2972-1. OCLC 650259. Pristupljeno 7. 1. 2010. 
  • Donald Haack, Bush Pilot in Diamond Country
  • Hamish MacInnes, Climb to the Lost World (1974)
  • Andrew Salkey, Georgetown Journal (1970)
  • Marion Morrison, Guyana (Enchantment of the World Series)
  • Bob Temple, Guyana
  • Noel C. Bacchus, Guyana Farewell: A Recollection of Childhood in a Faraway Place
  • Marcus Colchester, Guyana: Fragile Frontier
  • Matthew French Young, Guyana: My Fifty Years in the Guyanese Wilds
  • Margaret Bacon, Journey to Guyana
  • Father Andrew Morrison SJ, Justice: The Struggle For Democracy in Guyana 1952–1992
  • Daly, Vere T. (1974). The Making of Guyana. Macmillan. ISBN 978-0-333-14482-4. OCLC 1257829. Pristupljeno 7. 1. 2010. 
  • D. Graham Burnett, Masters of All They Surveyed: Exploration, Geography and a British El Dorado
  • Ovid Abrams, Metegee: The History and Culture of Guyana
  • Waugh, Evelyn (1934). Ninety-two days: The account of a tropical journey through British Guiana and part of Brazil. New York: Farrar & Rinehart. OCLC 3000330. Pristupljeno 7. 1. 2010. 
  • Gerald Durrell, Three Singles To Adventure
  • Cheddi Jagan. The West on Trial: My Fight for Guyana's Freedom
  • Cheddi Jagan. My Fight For Guyana's Freedom: With Reflections on My Father by Nadira Jagan-Brancier.
  • Colin Henfrey, Through Indian Eyes: A Journey Among the Indian Tribes of Guiana.
  • Stephen G. Rabe, US Intervention in British Guiana: A Cold War Story.
  • Charles Waterton, Wanderings in South America.
  • David Attenborough, Zoo Quest to Guiana (Lutterworth Press, London: 1956).
  • John Gimlette, Wild Coast: Travels on South America's Untamed Edge, 2011.
  • Clementi, Cecil (1915). The Chinese in British Guiana (PDF). Georgetown, British Guiana: The Argosy Company Limited. Pristupljeno 27. 10. 2015. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гвајана&oldid=27550016”