Википедија

Groblje oslobodilaca Beograda 1944.

спомен-гробље и непокретно културно добро у градској општини Палилула, Србија
(preusmereno sa Гробље ослободилаца Београда 1944)

Groblje oslobodilaca Beograda 1944. je spomen—groblje posvećeno jugoslovenskim i sovjetskim borcima poginulim u borbama za oslobođenje Beograda, oktobra 1944. godine. Uređeno je otvoreno 20. oktobra 1954. godine povodom desetogodišnjice oslobođenja, a nalazi se u ulici Mije Kovačevića, preko puta glavnog ulaza u Novo groblje. Ovde je sahranjeno 1.395 boraca NOV i POJ i 818 boraca Crvene armije.

Groblje oslobodilaca Beograda 1944.
Groblje oslobodilaca Beograda 1944. i skulptura „Partizan na večnoj straži“, rad vajara Radete Stankovića
Opšte informacije
Mestou Beograd
OpštinaPalilula
Država Srbija
Vrsta spomenikaSpomen-groblje
Vreme nastanka1954.
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
VlasnikRepublika Srbija
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
beogradskonasledje.rs

Ovo spomen—groblje je prvi memorijalni kompleks izgrađen u Beogradu, nakon završetka Drugog svetskog rata. Uređeno je kao parkovska površina, sa dobro ukomponovanim pojedinačnim i grupnim nadgrobnim pločama, po projektu arhitekte Branka Bona i inženjera hortikulture Aleksandra Kostića. Na ulazu u groblje nalazi se monumentalna kapija sa reljefima, koji su delo vajara Radete Stankovića, dok se u samom parku nalazi skulptura Crvenoarmejac, rad vajara Antuna Augustinčića. Godine 1988, na platou ispred groblja je podignuta skulptura Partizan na večnoj straži, rad Radete Stankovića.

Od otvaranja spomen—groblja, 1954. godine na njemu se svakog 20. oktobra polažu venci povodom Dana oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu, kao i 9. maja povodom Dana pobede na fašizmom. Godine 2009, groblje je povodom šezdesetpete godišnjice oslobođenja bilo detaljno uređeno i obnovljeno.

Položaj uredi

Groblje oslobodilaca Beograda prostire se na 1,12 hektara parkovske površine.[1] Ulaz u spomen—groblja se izbija na ulicu Mije Kovačevića, tačno preko puta glavnog ulaza u Novo groblje. Većim delom leve strane spomen—groblja se nalazi zid, koji ovo groblje razdvaja od Jevrejskog groblja, dok manjim delom groblje izbija na dvorište vrtića „Mali princ”, koji posluje u okviru Predškolske ustanove „Boško Buha”. Sa zadnje strane groblja se nalazi dvorište osnovne škole „Oslobodioci Beograda”, dok se sa desne strane groblja proteže Preradovićeva ulica.

Groblje je locirano na samoj granici gradskih opština Palilula i Zvezdara, koje razdvaja ulica Mije Kovačevića, pa se tako Groblje oslobodilaca Beograda i Jevrejsko groblje nalaze na teritoriji Palilule, dok se Novo groblje nalazi na teritoriji Zvezdare.

Istorijat uredi

Beogradska operacija uredi

 
Peko Dapčević i Vladimir Ždanov na sahrani poginulih Crvenoarmejaca na Pozorišnom trgu, 28. oktobra 1944. godine.

Borbe za oslobođenje Beograda u Drugom svetskom ratu vođene su od 14. do 20. oktobra 1944. godine, u sklopu Beogradske operacije, koja je vođena od 10. do 22. oktobra. Prva armijska grupa NOV i POJ, pod komandom generala Peka Dapčevića, dobila je u drugoj polovini 1944. godini zadatak da oslobodi Beograd. U ovom poduhvatu ona je podržana od strane sovjetskog Četvrtog mehanizovanog korpusa, pod komandom generala Vladimira Ždanova. Na širem području Beograda, Nemci su raspolagali sa oko 40—50 pešadijskih bataljona, četiri tenkovska bataljona i 12—16 artiljerijskih diviziona. U uvodnim borbama od 10. do 14. oktobra partizansko-sovjetske snage su savladale nemački otpor na prilazima Beograda i izbile na periferiju grada. Borbe u gradu, vođene su od 14. do 20. oktobra, kao i sa nemačkom smederevskom grupacijom koja je uništena kod Avale, posle bezuspešnog pokušaja da se spoji s nemačkim snagama u gradu.

Beograd je oslobođen 20. oktobra, a dva dana kasnije i Zemun. U Beogradskoj operaciji Nemci su imali 16.800 mrtvih i 8.739 zarobljenih vojnika. Prva armijska grupa NOV i POJ imala je 2.944 mrtvih i 3.379 ranjenih, dok je Četvrti motorizovani korpus imao 960 mrtvih. Uništenjem nemačke smederevske grupacije zaplenjeno je 1.500 raznih motornih vozila, 80 tenkova i 200 topova. Oslobođenjem Beograda bila je za preostali odbrambeni sistem Nemaca na Balkanu presečena, na najosetljivijem mestu, osnovna magistrala Balkanskog poluostrva Solun—Beograd—Budimpešta. Nakon oslobođenja centralne Srbije i Beograda, nemačka grupa armija „E”, koja se povlačila iz Grčke i Albanije, morala je da se probija kroz slabo komunikativne oblasti, što je sasvim usporilo njeno povlačenje i ogromno povećalo njene gubitke.

Prvobitna sahranjivanja uredi

 
Partizanski borci na grobu palog druga.

Odmah po oslobođenju Beograda 1944. godine, počelo je obeležavanje mesta na kojima su sahranjivani borci poginuli u borbama za oslobođenje grada. Na Pozorišnom trgu (danas Trg republike) je 27. oktobra sahranjena je veća grupa sovjetskih boraca, a sahrani su pored velikog broja građana prisustvovali i general-lajtnant Vladimir Ždanov, komandant Četvrtog gardijskog mehanizovanog korpusa Crvene armije i general-lajtnant Peko Dapčević, komandant Prve armijske grupacije NOVJ. U periodu do decembra podignuto je ukupno 18 velikih i 84 mala spomenika sovjetskim borcima, a pored spomenika na Pozorišnom trgu isticali su se spomenici — na Slaviji, kod Vukovog spomenika, kod Studentskog doma, na Starom sajmištu i dr. Ovi spomenici, uklonjeni su početkom pedesetih godina, a posmrtni ostaci su preneti na prostor preko puta Novog groblja.[2] Kao razlozi za uklanjanja ovih spomenika i grobnica, ističu se dva razloga - prvi političke prirode jer je 1948. godine došlo do zahlađenja odnosa između FNRJ i SSSR, a drugi estetske jer je bilo neprikladno da se u centralnim delovima grada nalaze grobnice.

Spomen-groblje uredi

Spomen-groblje oslobodiocima Beograda izgrađeno je 1954. godine po ideji arhitekte Branka Bona, dok je park unutar spomen-groblja projektovao inženjer Aleksandar Krstić. Autor kamene kapije i reljefa na njoj je vajar Radeta Stanković, a autor skulpture „Crvenoarmejac“, koja se nalazi u unutar spomen-groblja, je vajar Antun Augustinčić.

Od 2.944 boraca Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije (NOV i POJ) i 961 borca sovjetske Crvene armije, koliko ih je poginulo tokom borbi za oslobođenje Beograda, od 12. do 20. oktobra 1944. godine, u zajedničkoj grobnici sahranjeno je 1.386 boraca NOV i POJ i 711 boraca Crvene armije.

Izgled uredi

Na ulasku u groblje nalazi se kamena kapija iznad koje stoji natpis Oslobodiocima Beograda 1944. Na kapiji se sa leve i desne strane se nalaze reljefi izrađeni u bračkom mermeru - levi reljef prikazuje „partizanske i sovjetske borce u borbi sa okupatorom“, a desni reljef „susret naroda - radnika i seljaka sa oslobodiocima“. Sa unutrašnje strane kapije nalaze se natpisi:

ZA OSLOBOĐENjE BEOGRADA OD FAŠISTIČKIH OKUPATORA DALI SU SVOJE ŽIVOTE 2944 BORCA NARODNO-OSLOBODILAČKE VOJSKE JUGOSLAVIJE I 961 BORAC CRVENE ARMIJE * NA OVOM GROBLjU SAHRANjENO JE 1386 BORACA NARODNO-OSLOBODILAČKE VOJSKE JUGOSLAVIJE i 711 BORACA CRVENE ARMIJE

U BORBAMA ZA OSLOBOĐENjE BEOGRADA OKTOBRA 1944 GODINE UČESTVOVALE SU 1 PROLETESKA * 6 PROLETERSKA LIČKA * 21 I 23 SRPSKA * 11 BOSANSKA * 5 KRAJIŠKA * 16 I 36 VOJVOĐANSKA I 28 SLAVONSKA DIVIZIJA NARODNO-OSLOBODILAČKE VOJSKE JUGOSLAVIJE I IV MOTO-MEHANIZOVANI KORPUS CRVENE ARMIJE

Spomen-groblje oslobodiocima Beograda svečano je otvoreno 20. oktobra 1954. godine u okviru proslave desetogodišnjice oslobođenja Beograda. Svečanom otvaranju groblja tada su prisustvovali - Moša Pijade, predsednik Savezne narodne skupštine; Aleksandar Ranković, potpredsednik Saveznog izvršnog veća; Petar Stambolić, predsednik Narodne skupštine Srbije; Đuro Salaj, predsednik Centralnog veća Saveza sindikata Jugoslavije; general-pukovnik Peko Dapčević, načelnik Generalštaba JNA; Đurica Jojkić, predsednik Narodnog odbora grada Beograda; Vasilij Valjkov, ambasador Sovjetskog Saveza; kao i druge istaknute ličnosti iz političkog života Jugoslavije i Srbije, predstavnici organizacije Saveza boraca, mnogobrojni građani i članovi porodica poginulih.

Na Dan pobede nad fašizmom, 9. maja 1988. godine, ispred spomen-groblja je otkriven spomenik „Partizan na večnoj straži“, rad vajara Radete Stankovića. Ovaj spomenik visok 2,8 m predstavlja partizana pobednika sa spuštenom puškom - kao obeležje mira. Spomenik partizanu u kamenu koji stoji na večnoj straži i čuva svoje drugove - pale borce, otkrio je general-pukovnik Peko Dapčević.

Povodom proslave 65. godišnjice oslobođenja Beograda i posete predsednika Ruske Federacije Dmitrija Medvedeva Srbiji, oktobra 2009. godine, spomen-groblje je detaljno uređeno i obnovljeno.

  •  
    Leva strana reljefa na ulazu u spomen—groblje sa prikazom iz borbe
  •  
    Ulaz u groblje
  •  
    Desna strana reljefa na ulazu u spomen—groblje sa prikazom dočeka oslobodilaca

Heroji uredi

 
Medalja Zlatna zvezda

Među 1.386 boraca NOV i POJ i 711 borca Crvene armije, koliko ih je sahranjeno na Groblju oslobodilaca Beograda, nalaze se i imena istaknutih boraca, narodnih heroja Jugoslavije i heroja Sovjetskog Saveza. Neki od sahranjenih su:

Galerija uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Zelenilo Beograda 1979, str. 50.
  2. ^ Bukvić, Dimitrije (28. 10. 2019). „Misteriozni spomenik s krstom i petokrakom”. Politika. Pristupljeno 4. 11. 2019. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Groblje oslobodilaca Beograda 1944. na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гробље_ослободилаца_Београда_1944.&oldid=27553693”