Grčko-turski rat (1897)
Grčko-turski rat 1897, takođe poznat pod imenom Tridesetodnevni rat ili Crna '97 u Grčkoj, je bio rat vođen između Kraljevine Grčke i Osmanskog carstva. Njegov neposredni povod je bilo pitanje statusa osmanske provincije Krit, gde je grčka većina već dugo tražila ujedinjenje sa Grčkom i podiglo Kritski ustanak. Kao rezultat intervencije Velikih sila nakon rata, 1898. godine stvorena je autonomna Kritska država pod osmanskim suverenitetom i sa princom Đorđem od Grčke kao visokim komesarom. Ovo je bio prvi rat u kom je grčko vojno i političko rukovodstvo bilo na probi posle Grčkog rata za nezavisnost.
| Grčko-turski rat | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Litografija koja prikazuje bitku kod Velestina | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Kraljevina Grčka |
 Osmansko carstvo | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
|
princ Konstantin Konstantinos Sapundzakis |
Ahmed Hifzi-paša Edem-paša | ||||||||
| Jačina | |||||||||
|
75 000 pešaka 500 konjanika 2 000 italijanskih dobrovoljaca 600 jermenskih dobrovoljaca 136 pušaka |
120 000 pešaka 1 300 konjanika 210 pušaka | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
|
672 ubijenih 2481 ranjenih 253 zatvorenika[1] |
1300 ubijenih 2697 ranjenih | ||||||||
Rat je stavio vojno i političko osoblje Grčke na probu u zvaničnom otvorenom ratu po prvi put od grčkog rata za nezavisnost 1821. Za Osmansko carstvo, ovo je bio i prvi ratni napor da se testira reorganizovana vojska sistema. Osmanska vojska je delovala pod vođstvom nemačke vojne misije koju je (1883–1895) vodio Kolmar fon der Golc, koji je reorganizovao osmansku vojsku nakon njenog poraza u rusko-turskom ratu 1877–1878.
Sukob je pokazao da je Grčka bila potpuno nespremna za rat. Planovi, utvrđenja i naoružanje nisu postojali, oficirski sloj nije bio prilagođen zadacima, a obuka je bila neadekvatna. Kao rezultat toga, brojčano nadmoćnije, bolje organizovane, opremljene i vođene osmanske snage, sastavljene od albanskih ratnika sa borbenim iskustvom, potisnule su grčke snage južno od Tesalije i zapretile Atini, da bi prekinule vatru kada su velike sile ubedile sultana da pristane na primirje.[2][3] Rat je značajan po tome što je prvi snimljen kamerom, iako je snimak od tada izgubljen.[4]
Istorija uredi
Godine 1878. Osmansko carstvo je, prema odredbama Berlinskog kongresa, potpisalo Halepski pakt koji je podrazumevao sprovođenje organskog zakona iz 1868. godine, obećanog, ali nikada sprovedenog od strane Osmanske vlade, kojim je Krit trebalo da dobije status autonomne teritorije. Osmanski komesari su, međutim, u više navrata ignorisali konvenciju, izazivajući tri uzastopne pobune 1885, 1888. i 1889. Godine 1894. sultan Abdul Hamid II je ponovo imenovao Aleksandra Karateodori pašu za guvernera Krita, ali Karateodori je sproveo sporazum koji je naišao na bes muslimanskog stanovništva ostrva i doveo je do ponovnih sukoba između grčke i muslimanske zajednice tamo 1896. godine. Da bi ugušili nemire, stigla su osmanska vojna pojačanja dok su se grčki dobrovoljci iskrcali na ostrvo da podrže grčko stanovništvo. U isto vreme, flote velikih sila patrolirale su vodama Krita, što je dovelo do dalje eskalacije. Sa sultanom je postignut dogovor i tenzije su se povukle. U januaru 1897. izbilo je ponovno nasilje dok su obe strane pokušavale da učvrste svoju vlast. Hrišćanski okrug Hanja je zapaljen i mnogi su pobegli u stranu flotu usidrenu izvan grada. Kritski revolucionari objavili su borbu za nezavisnost i uniju sa Grčkom.
Grčki premijer Teodoros Deligijanis bio je podvrgnut žestokim kritikama svog protivnika Dimitriosa Ralisa zbog njegove navodne nesposobnosti da se nosi sa tim pitanjem. Kontinuirane demonstracije u Atini optužile su kralja Đorđa i vladu za izdaju kritskog cilja. Nacionalno društvo, nacionalistička, militaristička organizacija koja se infiltrirala na sve nivoe vojske i birokratije, zalagala se za konfrontaciju sa Osmanlijama.
Dana 6. februara 1897. (prema savremenom gregorijanskom kalendaru; bio je to 25. januar 1897. po julijanskom kalendaru koji je tada bio u upotrebi u Grčkoj i Osmanskom carstvu, koji je zaostajao 12 dana za gregorijanskim tokom 19. veka) prvi vojni brodovi, u pratnji bojni brod Hidra, plovio je za Krit. Pre nego što su stigli, mala eskadrila grčke mornarice pod komandom princa Đorđa od Grčke i Danske pojavila se kod Krita 12. februara (31. januara julijanskog kalendara) sa naređenjem da podrži kritske ustanike i napada osmanske brodove. Šest velikih sila (Austrougarska, Francuska, Nemačko carstvo, Kraljevina Italija, Rusko carstvo i Ujedinjeno Kraljevstvo) već su rasporedili ratne brodove u vode Krita da formiraju pomorsku „Međunarodnu eskadrilu“ kako bi intervenisali i održavali mir na ostrvu. Velike sile su takođe upozorile princa Đorđa da ne ulazi u neprijateljstva; Princ Đorđe se vratio u Grčku sledećeg dana. Međutim, vojni brodovi su 14. februara (2. februara po julijanskom kalendaru) iskrcali dva bataljona grčke vojske pod komandom pukovnika Timoleona Vasosa kod Platanijasa, zapadno od Hanje. Uprkos garancijama koje su velike sile dale o osmanskom suverenitetu nad ostrvom, Vasos je po dolasku jednostrano proglasio uniju sa Grčkom. Sile su reagovale zahtevajući da Deligijanis odmah povuče grčke snage sa ostrva u zamenu za statut autonomije.[5][6][7]
Zahtev je odbijen, pa je 19. februara došlo do prve velike bitke između Grka i Osmanlija kada su grčke ekspedicione snage na Kritu pobedile osmanske snage od 4.000 ljudi u bici kod Livadeje. Naređeno da se drži dalje od glavnog grada Krita ali je Vasos nakon toga postigao malo toga na Kritu, ali su kritski ustanici napali osmanske snage tokom februara i marta 1897. Ratni brodovi Međunarodne eskadrile bombardovali su pobunjenike da razbiju njihove napade i izbace međunarodne snage mornara i marinaca na kopnu da zauzmu Hanju, a do kraja marta velike borbe na Kritu su se završile, iako je ustanak nastavljen.[8]
Grčka vojska je bila sastavljena od tri divizije, od kojih su dve zauzele položaje u Tesaliji i jedna u Arti u Epiru. Prestolonaslednik Konstantin je bio jedini general u vojsci. Komandu nad snagama preuzeo je 25. marta. Grčka vojska u Tesaliji se sastojala od 45.000 ljudi, 500 konjanika i 96 topova, dok je vojska Epira imala 16.000 ljudi i 40 topova. Protivničku osmansku vojsku činilo je osam pešadijskih divizija koje su uglavnom činili Albanci i jedna konjička divizija. Na Tesalijskom frontu je imala 58.000 ljudi, 1.300 konjanika i 186 topova, dok je u Epiru mogla da postavi 26.000 ljudi i 29 topova.[9] Edhem-paša je imao opštu komandu nad osmanskim snagama.
Osim očigledne razlike u brojnosti, dve strane su imale i značajne razlike u kvalitetu naoružanja i vojnika. Osmanska vojska je već bila opremljena svojom drugom generacijom bezdimnih pušaka sa repetitorom baruta (modeli Mauzer 1890 i 1893), dok su Grci bili opremljeni inferiornom sporometnom puškom Gras. Postojao je i potencijal za pomorsko takmičenje. Godine 1897. grčka mornarica se sastojala od tri mala bojna broda klase Hidra, jedne krstarice i nekoliko starijih malih oklopnih brodova i topovnjača. Grčki brodovi su bombardovali turska utvrđenja i pratili transporte trupa, ali tokom rata nije bilo veće pomorske bitke. Osmanska flota je imala sedam bojnih brodova i oklopnih brodova koji su bar bili veliki kao grčki bojni brodovi, i iako su većina njih bili zastareli dizajni, klasa Osmanije je ponovo izgrađena i modernizovana. Osmanska mornarica je takođe imala nekoliko manjih oklopnih vozila, dve nezaštićene krstarice i manje brodove uključujući i torpedne letelice. Osmanska flota nije bila održavana, možda zbog sultanovog straha da će snažna mornarica postati baza moći za zavere protiv vlade, a 1897. godine, kada su pozvani u akciju, većina brodova je bila u lošem stanju i nije mogla da ospori kontrolu nad more iza Dardanela.[10]
Rat uredi
Dana 24. marta, oko 2.600 neregularnih trupa prešlo je grčku granicu u Makedoniji, koja je bila pod osmanskom vlašću, kako bi izazvalo nered iza neprijateljskih linija dizanjem lokalnog stanovništva protiv osmanske uprave. Kao rezultat toga, Edhem-paša je 6. aprila mobilisao svoje snage. Njegov plan je bio da opkoli grčke snage i da koristi reku Pinios kao prirodnu barijeru da ih gurne nazad u centralnu Grčku. Ipak, njegove pozadinske snage su zaustavljene dok je centar njegove formacije zauzeo položaj, menjajući njegove prvobitne planove. Grčki plan je zahtevao širu borbu na otvorenom, što bi na kraju koštalo velike žrtve protiv već superiornog protivnika. Nije preostala nikakva ozbiljna sila koja bi sprečila osmansku vojsku da uđe u grčku prestonicu Atinu. Halil Rifat paša, zatražio je od Abdulhamida dozvolu da uđe u Atinu. U dogovoru sa velikim silama, ruski car Nikolaj II je telegrafisao samog Abdul Hamida i zahtevao da se rat zaustavi. Osmanska vojska je 19. maja, u skladu sa sultanovom voljom, zaustavila napredovanje. Prekid vatre stupio je na snagu 20. maja 1897. godine.
Zvanično, rat je objavljen 18. aprila kada se osmanski ambasador u Atini, Asim beg, sastao sa grčkim ministrom spoljnih poslova i najavio prekid diplomatskih odnosa. Teške borbe su se dogodile između 21. i 22. aprila ispred grada Tirnavosa, ali kada su se nadmoćne osmanske snage okupile i gurnule zajedno, grčki generalštab je naredio opšte povlačenje, šireći paniku među vojnicima i civilima. Larisa je pala 27. aprila, dok se grčki front reorganizovao iza strateških linija Velestina, u Farsali. Ipak, diviziji je naređeno da krene ka Velestinu, presecajući tako grčke snage na dva dela, na udaljenosti od 60 kilometara. Između 27. i 30. aprila, pod komandom pukovnika Konstantinosa Smolenskog, grčke snage su obustavile i zaustavile napredovanje Osmanlija. Dana 5. maja tri osmanske divizije napale su Farsalu, prisiljavajući uredno povlačenje grčkih snaga u Domokos; uoči tih događaja Smolenski su se povukli iz tek ponovo zauzetog Velestina u Almiros. Volos je pao u osmanske ruke 8. maja.
Kod Domokosa su Grci okupili 40.000 ljudi na jakom odbrambenom položaju, kojima se pridružilo oko 2.000 italijanskih dobrovoljaca „crvenokošuljaša“ pod komandom Ričotija Garibaldija, sina Đuzepea Garibaldija. Osmansko carstvo je imalo ukupno oko 70.000 vojnika, od kojih je oko 45.000 bilo direktno angažovano u bici.
Napadači su 16. maja poslali deo svoje vojske oko boka Grka da preseku njihovu liniju povlačenja, ali ona nije stigla na vreme. Sutradan je ostatak njihove vojske izvršio frontalni juriš. Obe strane su se žestoko borile. Osmanlije su držane u zalivu vatrom pešadije koja se branila sve dok njihov levi bok nije porazio desni grčki. Osmanska formacija je probila, primoravajući na ponovno povlačenje. Smolenskisu je naređeno da ostane na mestu kod prolaza Termopila, ali je 20. maja stupio na snagu prekid vatre.
Dana 18. aprila, osmanske snage su pod komandom Ahmed Hifzi-paše napale most u Arti, ali su bile prisiljene da se povuku i reorganizuju oko Pente Pigadije. Pet dana kasnije pukovnik Trasivulos Manos je zauzeo Pente Pigadiju, ali je grčko napredovanje zaustavljeno zbog nedostatka pojačanja protiv već brojčano nadmoćnije opozicije. Dana 12. maja grčke snage su pokušale da odseku Prevezu, ali su bile prinuđene da se povuku uz velike gubitke. Tek 20. septembra potpisan je mirovni sporazum između dve strane. Grčka je bila prinuđena da ustupi manje pogranične oblasti i plati velike odštete.[11] Da bi platila ovo drugo, grčka privreda je došla pod međunarodni nadzor. Za grčko javno mnjenje i vojsku, prinudno primirje je bilo poniženje, naglašavajući nespremnost zemlje da ispuni svoje nacionalne težnje (Megali ideja).
Galerija uredi
-
Raspored grčkih i osmanskih snaga 1. aprila -
Raspored grčkih i osmanskih snaga 25. aprila -
Raspored grčkih i osmanskih snaga 4. maja -
Raspored grčkih i osmanskih snaga 10. maja -
Raspored grčkih i osmanskih snaga 20. maja
Posledice uredi
Uprkos završetku rata, ustanak na Kritu se nastavio – iako bez dalje organizovane borbe – do novembra 1898. godine, kada su velike sile izbacile osmanske snage sa ostrva da bi osnovale autonomnu Kritsku državu pod vlašću Osmanskog carstva. Zvanično osnovana u decembru 1898. godine kada je princ Đorđe od Grčke i Danske stigao na Krit da preuzme dužnost visokog komesara, Kritska država je opstala do 1913. godine, kada je Grčka formalno anektirala ostrvo.[12]
Reference uredi
- ^ Clodfelter, Micheal (2017). Warfare and armed conflicts: a statistical encyclopedia of casualty and other figures, 1492-2015 (Fourth izd.). Jefferson, North Carolina: McFarland & Company, Inc., Publishers. str. 197. ISBN 978-0786474707.
- ^ Ph.D, Mesut Uyar; Erickson, Edward J. (23. 9. 2009). A Military History of the Ottomans: From Osman to Ataturk: From Osman to Ataturk (na jeziku: engleski). ABC-CLIO. str. 210. ISBN 978-0-313-05603-1.
- ^ Phillipson, Coleman (2008). Termination of War and Treaties of Peace (na jeziku: engleski). The Lawbook Exchange, Ltd. str. 69. ISBN 978-1-58477-860-8.
- ^ „First filming of war”. Guinness World Records (na jeziku: engleski).
- ^ McT, Mick (17. 3. 2014). „British warships off Canea. March 1897.”. The British in Crete, 1896 to 1913. (na jeziku: engleski).
- ^ „Spyros Kayales – A different sort of flagpole – Historical Musings”. web.archive.org. 6. 1. 2018. Arhivirano iz originala 06. 01. 2018. g. Pristupljeno 31. 05. 2023.
- ^ McTiernan, Mick. A Very Bad Place Indeed For a Soldier. The British involvement in the early stages of the European Intervention in Crete. 1897 - 1898. str. 14.
- ^ McTiernan, Mick. A Very Bad Place Indeed For a Soldier. The British involvement in the early stages of the European Intervention in Crete. 1897 - 1898. str. 18.
- ^ Eggenberger, David (1985). An encyclopedia of battles: accounts of over 1560 battles from 1479 B.C. to the present. New York: Dover. str. 450. ISBN 0486249131.
- ^ Pears, Edwin (1916). Forty Years in Constantinople: The Recollections of Sir Edwin Pears, 1873-1915 (na jeziku: engleski). D. Appleton.
- ^ Zürcher, Erik Jan (2010). Turkey: a modern history (Repr izd.). London: Tauris. str. 83. ISBN 1-86064-958-0.
- ^ McTiernan, Mick. A Very Bad Place Indeed For a Soldier. The British involvement in the early stages of the European Intervention in Crete. 1897 - 1898. str. 35.
Literatura uredi
- Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897 [The Greco-Turkish War of 1897] (na jeziku: grčki). Athens: Hellenic Army History Directorate. 1993. OCLC 880458520.
- Clodfelter, M. (2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015 (4th izd.). Jefferson, North Carolina: McFarland. ISBN 978-0786474707.
- Ekinci, Mehmet Uğur (2006). The Origins of the 1897 Ottoman-Greek War: A Diplomatic History (PDF) (Teza). Ankara: Bilkent University. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 03. 2014. g. Pristupljeno 2010-05-10. Revised edition: Ekinci, Mehmet Uğur (2009). The Unwanted War: The Diplomatic Background of the Ottoman-Greek War of 1897. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller. ISBN 978-3-639-15456-6.
- Gardiner, Robert, ur. (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905
. New York: Mayflower Books. ISBN 0-8317-0302-4. - McTiernan, Mick, A Very Bad Place Indeed For a Soldier. The British involvement in the early stages of the European Intervention in Crete. 1897–1898, King's College, London, September 2014.
- Pears, Sir Edwin. “Forty Years in Constantinople” (1916)
- von Strantz, Karl Julius W. Viktor (1900). Modern Warfare: As Illustrated by the Greco-Turkish War. London: Swan Sonnenschein and Co.
