Википедија

Dadaizam

међународни покрет у умјетности
Za drugu upotrebu, pogledajte članak Dada (reper).

Dadaizam (dada), međunarodni pokret u umjetnosti, oko 1915–1922, koji karakteriše duh revolta protiv tradicionalne umjetnosti i tradicionalnih vrijednosti kulture i društva. Prvo se pojavio u dvije zemlje koje su bile neutralne tokom Prvog svjetskog rata (Švajcarskoj i Sjedinjenim Državama), a pred kraj rata se proširio na Njemačku, a potom i na druge zemlje.

Dada

Ostaje upitno u kojoj mjeri se dadaizmu može pripisati sveukupna koherentnost. Uzeo je u obzir niz kontradiktornih ideologija, uključujući nihilizam, individualistički anarhizam i komunizam. Pokret je ujedinjivalo više ono što su njegovi članovi odbacivali nego ono u šta su vjerovali, ali sve dadaističke manifestacije proizašle su iz raspoloženja razočaranja u društvo koje je rat samo uvećao. Jedna od njegovih glavnih meta za napad bio je institucionalizovani svijet umjetnosti, sa svojim buržujskim idejama ukusa i brigom za tržišne vrijednosti.

Dadaisti su namjerno pustili niz vodu prihvaćene standarde ljepote ističući ulogu slučajnosti u umjetničkom stvaralaštvu. Ratni pokolj bez presedana naveo ih je da dovedu u pitanje vrijednosti društva koje ih je stvorilo i da ih smatraju moralno propalim. Njihov odgovor je bio da idu do krajnosti u skandalu i provokaciji kako bi šokirali ljude i izveli ih iz „korumpiranog samozadovoljstva”. Grupna aktivnost je smatrana važnijom od pojedinačnih radova, a tradicionalni mediji poput slikarstva i vajarstva su uglavnom napušteni u korist antiumjetničkiih tehnika i oruđa kao što su kolaž, fotomontaža, nađeni predmet svakodnevnice i redimejd, u kojima nije bilo brige o finim materijalima ili zanatstvu. Iako su prezirali umjetnost prošlosti, dadaistički metodi i manifesti – posebno tehnike bijesa i provokacije – mnogo su dugovali futurizmu; međutim, dadaistički nihilizam se veoma razlikovao od militantnog optimizma futurizma. Marsel Janko je povodom toga napisao: „Izgubili smo nadu da će umjetnost jednog dana zauzeti svoje pravedno mjesto u našem društvu. Bili smo van sebe od bijesa i tuge zbog patnji i poniženja čovječanstva.”

Dada je jedan od prvih modernih globalnih umjetničkih pokreta 20. vijeka, koji prenosi umjetnički izraz u provokativno djelovanje. Dadaisti su otvoreno antiburžujski nastrojeni, daju prednost neracionalnom nad racionalnim i deklarišu se kao anarhisti. Izražavaju se u više različitih umjetničkih disciplina negirajući u isto vrijeme sam koncept umjetnosti. Rezultat svoga djelovanja direktno svrstavaju u kontekst antiumjetnosti.

Pojam „dada“ (dadá) dolazi od francuske riječi, koja u prevodu znači „drveni konjić“. Samo ime je nastalo u Cirihu, 1916. godine, kada su Rihard Hulsenbek (Richard Huelsenbeck) i Ugo Bal (Hugo Ball), tražeći ime za svoje pozorište u Cirihu, procesom slučajnog otvaranja francusko-njemačkog rječnika, došli do njega.[1][2]

Razočarenje posljedicama koje donosi Prvi svetski rat, dovelo je do nastanka ovog pokreta, čiji su principi jasno usmjereni protiv ustoličenja u kulturnom, političkom i javnom životu. Kontradiktornost između životne prakse i tradicionalne umjetnosti u kojoj vlada „harmonija i ljepota“, a koja je po umjetnicima grupe nepodnošljiva, dovodi do njenog omalovažavanja.[3][4][5]

Dadaisti istražuju nove načine izražavanja u novonastaloj situaciji koristeći se satirom i ironijom kao umjetničkim izrazom, protestujući, šokirajući i skandalizujući publiku. Sve ono apsurdno i bezvrijedno u stvarnosti dobija novo značenje u umjetničkom izrazu dadaista, počev od rušenja tradicionalnih umjetničkih formi, rikanja, fonetske poezije, muzičke buke i remontaže polomljenih predmeta iz svakodnevnog života. Time se unosi pojam haosa kao put za revitalizaciju ustoličenog umjetničkog izraza.

Pokret iz Ciriha se ubrzo širi na sve tadašnje umjetničke centre, Pariz, Keln, Berlin i Njujork.

Glavni predstavnici i osnivači u Cirihu su: Hans Arp, Tristan Cara (Tristan Tzara), Ugo Bal, Rihard Hulsenbek i Marsel Janko (Marcel Janko).

U Berlinu su to Raul Hausman (Rauol Hausmann), Johanes Bader (Johannes Baader), Georg Gros (George Grosz) i Džon Hirfild (John Hearfield).

Dolazeći iz Ciriha, 1919. godine, Hans Arp i Maks Ernst (Max Ernst) osnivaju dadaističku grupu u Kelnu. Godinu dana kasnije izložbu koju ti umjetnici organizuju zatvara policija navodeći kao razlog neprimjereno ponašanje.

Kurt Šviters iz Hanovera, započinje jedan novi pokret, „Merc“. Ime dolazi od Komercbanke (Commerzbank, Komercijalna banka). Šviters realizuje svoje slike-merc, kroz subjektivni poetski izraz, koristeći trivijalne, odbačene i bezvrijedne predmete.

U Parizu i Njujorku se spajaju duh pokreta dada i novonastajući nadrealizam a zaslužni su: Marsel Dišan, Maks Ernst, Man Rej (Man Ray) i Fransis Pikabija.

Pregled uredi

Dadaizam je bio neformalni međunarodni pokret, sa učesnicima u Evropi i Severnoj Americi. Početci dadaizma korespondiraju sa izbijanjem Prvog svetskog rata. Za mnoge učesnike, pokret je bio protest protiv buržoaskih nacionalističkih i kolonijalističkih interesa, za koje su mnogi dadaisti verovali da su osnovni uzrok rata, i protiv kulturnog i intelektualnog konformizma - u umetnosti i šire u društvu - što je odgovaralo ratu.[6]

Avangardni krugovi izvan Francuske znali su za predratne pariske razvoje. Ono su videli (ili učestvovali u) kubističkim izložbama održavanim u Galeriji Dalmau, Barselona (1912), Galerie Der šturm u Berlinu (1912), Armori šou u Njujorku (1913), SVU Manes u Pragu (1914), nekoliko Džek od dijamanata izložbi u Moskvi, i De Modern Kunstkring, Amsterdam (između 1911. i 1915). Futurizam se razvio kao odgovor na radove različitih umetnika. Dadaizam je nakon toga kombinovao ove pristupe.[7][8]

Mnogi dadaisti su verovali da su 'razlog' i 'logika' buržoaskog kapitalističkog društva doveli do rata. Oni su izražavali svoje odbacivanje te ideologije u umetničkom izrazu koji je nastojao da odbaci tu logiku, i prihvatio haos i iracionalnost.[4][5] Na primer, Georg Gros se kasnije prisećao da je njegova dadaistička umetnost bila zamišljena kao protest „protiv ovog sveta uzajamnog uništenja”.[4]

Prema Hansu Rihteru, „dadaizam nije bio umetnost: to je bila „antiumetnost”.[6] Dadaizam je predstavljao suprotnost svemu čemu što je umetnost zastupala. Tamo gde se umetnost bavila tradicionalnom estetikom, dadaizam je ignorisao estetiku. Ako bi umetnost nastojala da usliši senzibilitete, dadaizam je nameravao da uvredi.

Kao što se Hjugo Bol izrazio, „za nas umetnost nije cilj sama po sebi ... već je prilika za istinsku percepciju i kritiku vremena u kome živimo.”[9]

Dadaisti uredi

 
Dišanova „intervencija“ na Mona Lizi
  • Gijom Apoliner - Francuska
  • Žan (Hans) Arp - Švajcarska, Francuska i Njemačka
  • Žak Vaše - Francuska
  • Hugo Bal - Švajcarska
  • Johanes Bader - Njemačka
  • Artur Kravan - SAD
  • Žan Kroti - Francuska
  • Teo van Doesburg - Holandija
  • Marsel Dišan - Francuska i SAD
  • Maks Ernst - Njemačka
  • Raul Hausman - Njemačka
  • Emi Henings - Švajcarska
  • Rihard Hulsenbek - Švajcarska i Njemačka
  • Marsel Janko - Švajcarska (rođen u Rumuniji)
  • Klement Pansaers - Belgija
  • Frensis Pikabija - Švajcarska, SAD i Francuska
  • Man Rej - SAD i Francuska
  • Hans Rihter - Njemačka, Švajcarska i SAD
  • Kurt Šviters - Njemačka
  • Sofi Tojber - Švajcarska
  • Tristan Cara - Švajcarska i Francuska (rođen u Rumuniji)
  • Beatruz Vud - SAD i Francuska

Citati uredi

  • “Dadaista se bori protiv agonije vremena i protiv opijenosti smrću...” Hugo Bal
  • "Poštenje, Domovina, Moral, Porodica, Umetnost, Religija, Sloboda, Bratstvo, nekada su odgovarali čovekovim potrebama. Sada od toga nije ostalo ništa osim skeleta konvencija... treba usavršiti veliki negativan posao destrukcije. Mi moramo čistiti i prati". Tristan Cara
  • "Dada je želela da sruši obmanu razuma i da otkrije nerazuman poredak". Žan Arp
  • "Dadaista smatra da je neophodno ustati protiv umetnosti, zato što je on prozreo njenu prevaru kao modernog sigurnosnog ventila". Hulsenbek

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Naumann, Francis M. (1994). New York Dada, 1915-23. Abrams. ISBN 978-0-8109-3676-8. 
  2. ^ Mario de Micheli (2006). Las vanguardias artísticas del siglo XX. Alianza Forma. pp. 135-137
  3. ^ Trachtman, Paul. „A Brief History of Dada”. Smithsonian Magazine. Pristupljeno 14. 1. 2017. 
  4. ^ a b v Schneede, Uwe M. (1979), George Grosz, His life and work, New York: Universe Books 
  5. ^ a b Budd, Dona, The Language of Art Knowledge, Pomegranate Communications, Inc.
  6. ^ a b Richter, Hans (1965), Dada: Art and Anti-art, New York and Toronto: Oxford University Press 
  7. ^ "Dada", Dawn Adès and Matthew Gale, Grove Art Online, Oxford University Press, 2009 (потребна претплата)
  8. ^ Joan M. Marter, The Grove Encyclopedia of American Art, Volume 1, Oxford University Press. 2011. pp. 6. ISBN 0195335791. 
  9. ^ DADA: Cities, National Gallery of Art, Arhivirano iz originala 2008-11-02. g., Pristupljeno 2008-10-19 

Literatura uredi

  • H,W. Janson, Istorija umetnosti, Beograd 1962.
  • Đina Piskel, Opšta istorija umetnosti, Beograd 1972.
  • Markus Steigman/ René Zey- Lexikon der Modernen Kunst Tehniken und Stile Hamburg 2002.
  • Dejiny umenia, Michael V, Altpatov, Martin 1976
  • Umění, Hendrik Willem van Lon, Praha 1939.
  • Jasna Jovanov, Demistifikacija apokrifa (Dadaizam na jugoslovenskim prostorima 1920/1922), Apostrof, Novi Sad 1999.
  • Enciklopedija likovnih umjetnosti, L.Z. FNRJ, Zagreb 1969.
  • Mala enciklopedija Prosveta, Beograd, 1959.
  • Svet umenia, IKAR, Bratislava 2002.
  • Spozname umenie R. Dickensova a M. Griffildova, B. Bystrica 2004.
  • Dejiny umenia, Mladé letá Bratislava 2001.
  • Svetové dejiny umenia, B.F. Groslier, Larusse, Praha 1996.
  • The Dada Almanac, ed Richard Huelsenbeck [1920], re-edited and translated by Malcolm Green et al., Atlas Press, with texts by Hans Arp, Johannes Baader, Hugo Ball, Paul Citröen, Paul Dermée, Daimonides, Max Goth, John Heartfield, Raoul Hausmann, Richard Huelsenbeck, Vincente Huidobro, Mario D'Arezzo, Adon Lacroix, Walter Mehring, Francis Picabia, Georges Ribemont-Dessaignes, Alexander Sesqui, Philippe Soupault, Tristan Tzara. ISBN 978-0-947757-62-5.
  • Blago Bung, Blago Bung, Hugo Ball's Tenderenda, Richard Huelsenbeck's Fantastic Prayers, & Walter Serner's Last Loosening – three key texts of Zurich ur-Dada. Translated and introduced by Malcolm Green. Blago Bung, Blago Bung, Bosso Fataka!: First Texts of German Dada. Atlas Press. 1995. ISBN 978-0-947757-86-1. 
  • Ball, Hugo (1996). Flight Out Of Time. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 9780520204409. 
  • Jones, Dafydd W. (2014). Dada 1916 In Theory: Practices of Critical Resistance. Liverpool: Liverpool University Press. ISBN 978-1-781-380-208. 
  • Biro, M (2009). The Dada Cyborg: Visions of the New Human in Weimar Berlin. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-3620-4. 
  • Dachy, Marc. Journal du mouvement Dada 1915–1923, Genève, Albert Skira, 1989 (Grand Prix du Livre d'Art, 1990)
  • Dada & les dadaïsmes, Paris, Gallimard, Folio Essais, n° 257, 1994.
  • Jovanov, Jasna. Demistifikacija apokrifa: Dadaizam na jugoslovenskim prostorima, Novi Sad/Apostrof 1999.
  • Dada: La révolte de l'art, Paris, Gallimard / Centre Pompidou, collection "Découvertes Gallimard" (nº 476), 2005.
  • Archives Dada / Chronique, Paris, Hazan, 2005.
  • Dada, catalogue d'exposition, Centre Pompidou, 2005.
  • Durozoi, Gérard. Dada et les arts rebelles, Paris, Hazan, Guide des Arts, 2005
  • Gammel, Irene (2002). Baroness Elsa: Gender, Dada and Everyday Modernity. Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 9780262072311. .
  • Hoffman, Irene. Documents of Dada and Surrealism: Dada and Surrealist Journals in the Mary Reynolds Collection Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. maj 2011), Ryerson and Burnham Libraries, The Art Institute of Chicago.
  • Hopkins, David, A Companion to Dada and Surrealism, Volume 10 of Blackwell Companions to Art History. . John Wiley & Sons. 2016. ISBN 11184761828 неважећи ISBN. 
  • Huelsenbeck, Richard (1991). Memoirs of a Dada Drummer. University of California Press: Berkeley and Los Angeles. 
  • Jones, Dafydd (2006). Dada Culture. New York and Amsterdam: Rodopi Verlag. 
  • Lavin, Maud (1993). Cut With the Kitchen Knife: The Weimar Photomontages of Hannah Höch. New Haven: Yale University Press. .
  • Lemoine, Serge. Dada, Paris, Hazan, coll. L'Essentiel.
  • Lista, Giovanni. Dada libertin & libertaire, Paris, L'insolite, 2005.
  • Melzer, Annabelle. 1976. Dada and Surrealist Performance. PAJ Books ser. . Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press. 1994. ISBN 978-0-8018-4845-2. .
  • Novero, Cecilia (2010). Antidiets of the Avant-Garde: From Futurist Cooking to Eat Art. University of Minnesota Press. 
  • Richter, Hans (1965). Dada: Art and Anti-Art. London: Thames and Hudson. 
  • Sanouillet, Michel. Dada à Paris, Paris, Jean-Jacques Pauvert, 1965, Flammarion, 1993, CNRS, 2005
  • Sanouillet, Michel (2009). Dada in Paris. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. 
  • Schippers, K. Holland Dada, Amsterdam, Em. Querido, 1974
  • Schneede, Uwe M. (1979). George Grosz, His life and work. New York: Universe Books. 
  • Verdier, Aurélie. L'ABCdaire de Dada, Paris, Flammarion, 2005.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дадаизам&oldid=27590823”