Dame Gruev
Damjan „Dame“ Gruev (Smiljevo, 19. januar 1871 — Rusinovo, 23. decembar 1906) ili Damjan Grujić[1] bio je revolucionar sa teritorije današnje Severne Makedonije,[2] jedan od osnivača Unutrašnje makedonsko-jedrenske revolucionarne organizacije.
Dame Gruev | |
|---|---|
 Dame Gruev | |
| Ime po rođenju | Damjan Grujić |
| Datum rođenja | 19. decembar 1871. |
| Mesto rođenja | Smiljevo, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 23. decembar 1906. (35 god.) |
| Mesto smrti | Rusinovo, Osmansko carstvo |
| Zanimanje | Učitelj |
Biografija uredi
Gruev potiče iz Demir Hisara, iz sela Smiljeva, gde je rođen 1871. godine. Završio je šesti razred u Solunskoj bugarskoj gimnaziji Sv. Kirila i Metodija. U januaru 1888. godine pridružio se grupi Petra Pop Arsova i sa 19 članova putovao u Beograd na poziv srpskog društva Sveti Sava, gde su završili gimnaziju. Društvo Sveti Sava je finansiralo njegovo školovanje na Velikoj školi. Isključen je iz škole 1891. godine i napustio Beograd i otišao u Sofiju, gde je upisao Visoko sveučilište. Isključen je 1891. godine i iz bugarske škole. U Sofiji se sa nekoliko istomišljenika udružio u ložu „Družba“, čijoj je plan bio promena 23. člana Berlinskog kongresa.
Nakon ubistva ministra finansija u vladi Kneževine Bugarske, Hrista Belčeva, 27. marta 1891. godine Bugari su uhapsili Damjana Grueva i njegove drugove. U aprilu 1891. godine otputovao je u Makedoniju, gde mu u Bitolju odbiju molbu za mesto učitelja, ali je uspeo da dobije to mesto u rodnom Smilevu. Taj posao nastavi u Prilepu, Solunu (1893). Tu je glavni incijator za osnivanje TMOROa 23. oktobra 1893. Damjan Gruev postane sekretar i računovođa te tajne organizacije, koja je kasnije promenila ime u VMRO. Sam Gruev je rekao da je organizacija napravljena po uzoru bugarske revolucionarne organizacije Hrista Boteva, Vasila Levskog i Georgija Benkovskog.
Postavljen je za učitelja u Štipu za školsku godinu 1894/1895. godine, gde upoznaje Goce Delčeva i Tošeja Delivanova.
Godine 1897. u Solunu je osnovano „Društvo protiv Srba“ čiji je cilj bio da „ognjem i mačem iskoreni Srbe iz Makedonije“. Na čelu ovog društva je bio Damjan Gruev.[3]
Organi vlasti Osmanskog carstva su ga 1897. godine proterale iz Soluna u Bitolj gde je 6. avgusta 1900. osuđen na 10 godina zatvora. Iako je bio u zatvoru rukovodio je VMRO. Godine 1902. prebačen je u drugi zatvor u Bodrum kale, gde upoznaje Hrista Tatarčeva, Hrista Matova, Pere Toševa, Ivana Hadži Nikolova. Amnestiran je već u proleće 1903.
Na kongresu u Smilevu maja 1903. godine izabran je pored Borisa Stefanova i Atanasa Lozančeva za glavnog rukovodioca Ilindanskog ustanka bitoljskog okružja. Dana 9. septembra 1903. poslao je pismo u Bugarsku, gde moli za pomoć. Posle propasti Ilindenskog ustanka javlja se razdor među "makedonskim dejcima", koji se razdeliše na tri frakcije. Gruev i saborci Delčev, Petar Acev i Sugarev ističu program "Makedonija - Makedoncima! - i nikom drugom".[4] Grupa Sarafista oko Borisa Sarafova deluje pod parolom "Makedonija Bugarskoj!". Javlja se između te tri grupe veliko neprijateljstvo, koje dovodi do međusobnih izdaja i ubistava. Godine 1904. Gruev je zarobljen od srpskog vojvode Micka Krstića i bio njegov "rob" u Poreču, ali je na incijativu Pere Toševa, u srpskom predstavništvu u Sofiji, ubrzo pušten.[5] Gruev je izabran za predsednika[traži se izvor] CK-a oktobra 1905. na Rilskom kongresu.
Damjan Gruev je poginuo 23. decembra 1906. u selu Rusinovo prilikom borbe sa turskom poterom. Navodno su ga izdali Turcima - Sarafisti.[6] Po drugom izvoru on je "ubit v Maleševsko v 1907. g."[7]
U skopskom pozorištu je 1937. godine izvedena pozorišna predstava "Zatočnici", po tekstu Anđelka Krstića Južnosrbijanca. U toj istorijskoj drami o četničkoj aktivnosti u Južnoj Srbiji, pojavljuju se likovi srpskih četničkih vojvoda, Micko Krstić, Jovan Babunski i Gligor Stojanović ali i "četnički vojvoda"(!) Damjan Gruev.[8] Gruev je bio "tvorac bugarske četničke akcije u Makedoniji".[9]
Reference uredi
- ^ Građa za istoriju makedonskog naroda iz Arhiva Srbije: knj. 2. 1886-1887. str. 220 i 579.
- ^ "Zar mi Srbi?! Mi, sa kojima se ovde svagda postupalo kao sa Bugarima, mi koji smo i od ovdašnje male dece nazivani "Bugarima"?!...Mi se samo možemo diviti tolikoj drskosti onih, koji nas nazivaju "Srbima", kad oni time ne čine drugo šta, već naranjuju srce, kako nama, tako i svakom rodoljubu Makedoncu...Krv nije voda kaže srpska narodna poslovica...i neka svaki Srbin zna, da kao što svaki Srbin rado bi glavu dao no da promeni svoje dično ime - Srbin, tako isto i svaki Bugarin braniće svoju narodnost do poslednjeg časa od svakog tuđeg nasrtaja."
- ^ Feljton „Srpski četnici na početku dvadesetog veka“; prvi deo „Makedonsko pitanje“; novine „Glas Javnosti“ od 27. februara 2003. (članak na internetu; pristupljeno 4. septembra 2012.)
- ^ "Velika Srbija", Solun 1916. godine
- ^ Stanislav Krakov, Plamen četništva, Beograd 1930, 192-197
- ^ "Velika Srbija", Solun 25. jun 1916. godine
- ^ "Makedonskij golos", S.Petersburg 9. juna 1913. godine
- ^ "Vreme", Beograd 12. oktobra 1937. godine
- ^ "Velika Srbija", Solun 15. april 1916. godine
Literatura uredi
- Šešum, Uroš (2013). „Društvo protiv Srba 1897-1902: Metodi i mere bugarske diplomatije, Egzarhije i Bugarsko-makedonsko-odrinske revolucionarne organizacije protiv širenja srpskog uticaja u Južnoj Staroj Srbiji i Makedoniji 1897-1902” (PDF). Srpske studije (4): 73—103. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2015. g. Pristupljeno 31. 07. 2017.
- Ljubomir Miletić: "Spomeni na Damjan Grujev, Boris Sarafov i Ivan Garvanov", Sofija 1927. godine
Spoljašnje veze uredi
- "Adresa bivših pitomaca Društva Sv. Save, rodom iz Makedonije - Srpskoj narodnoj Skupštini", "Građa za Istoriju Makedonskog Naroda", Tom V, Kniga I, Beograd, 1988 g.
