Deska
Deska (mađ. Deszk) je selo u blizini Segedina, županija Čongrad u Mađarskoj. Po poslednjem popisu iz 2001. godine selo ima 3.537 stanovnika.
| Deska mađ. Деска | |
|---|---|
 Pogled na Deški dvorac iz vazduha | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Mađarska |
| Region | Regija velike južne ravnice |
| Županija | Čongrad |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 3.537 |
| — gustina | 67,95 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 13′ S; 20° 15′ I / 46.22° S; 20.25° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 52,05 km2 |
  Deska Deska na karti Mađarske | |
| Poštanski broj | 6772 |
| Pozivni broj | 62 |
| Veb-sajt | |
| www.deszk.hu | |
Deska je značajna za srpsku zajednicu u Mađarskoj kao značajno mesto sa srpskim življem (preko 5%).
Geografske odlike
urediNaselje Deska nalazi na 9 km istočno od Segedina ka gradu Mako. Deska je jedno od nekoliko naselja, koja se nalaze u mađarskom, krajnje severnom delu Banata, blizu reke Moriš.
Selo je poznato po prisutnosti srpske manjine, koja čini 4,9% seoskog stanovništva po zadnjem popisu. Iz dva crkvena popisa, 1847. i 1867. godine vidi se da je broj pravoslava drastično opao: sa 1735 spao je na 1547 duša.[1] Srbi su 1910. godine u selu činili polovinu stanovništva. U selu postoji srpska pravoslavna crkva, kao i osnovna škola na srpskom jeziku. Takođe, mesni Srbi i dalje čuvaju svoj jezik i običaje.
Istorija Srba u mestu
urediSelo se pod današnjim nazivom prvi put spominje 1490. godine, a naziv je verovatno nastao od starog mađarskog imena latinskog porekla Desiderius. Postojalo je to mesto u 15. veku kao spahiluk Đurđa Brankovića.[2] Pod Turcima 1660. godine Deska postoji, jer su u nju svratili kaluđeri iz srpskog manastira Pećke patrijaršije. Tada su zapisani Srbi meštani darodavci: domaćin Peja (kod koga su konačili), pop Radovan i pop Petko; selo kao kolektiv skupilo je još 1000 aspri.[3] Srbi se opet doseljavaju 1746. godine.
Deska je 1764. godine pravoslavna parohija Čanadskog protoprezvirata.[4] Po austrijskom carskom revizoru Erleru 1774. godine mesto je u sklopu Tamiškog okruga, Čanadskog distrikta. Stanovništvo je bilo isključivo srpsko.[5] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu su dva sveštenika. Parosi, pop Simeon Momirović (rukop. 1767) i pop Jovan Starčević (1782) govorili su srpskim i rumunskim jezikom.[6]
Srpska pravoslavna crkva podignuta je 1859. godine i mnogo je starija od rimokatoličke (1904. godine).
Godine 1905. Deska je velika opština u turskokanjiškom srezu. Tu živi 2925 stanovnika u 494 doma, a Srbi su u maloj većini nad Mađarima. Pravoslavnih duša Srba ima 1666 ili 57%, sa 300 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu je pravoslavna crkva i dve narodne škole. U mestu je pošta a brzojav je u Sirigu.[7]
Posle Prvog svetskog rata veći deo srpskog stanovništva (koje je tada činilo oko polovine ukupnog stanovništva) se iselio u srpske delove novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
U Deski je 1925. godine veliki posed imao baron Gerliceji, a tamošnji Srbi sa 900 duša u 130 domova, držali su samo 1000 jutara zemlje. Nisu imali Srbi izglednu životnu perspektivu u mađarskoj državi, blizu jugoslovenske granice. Postojala je crkva ali bez sveštenika.[8]
Crkva i škola
urediSrpska pravoslavna crkva je zidana 1856-1859. godine, jer je prethodna stradala tokom mađarske bune. Posvećena je prazniku Preobraženiju. Toranj je prizidan 1863. godine. Templo je oslikao 1900. godine slikar Dušan Aleksić, kao i neki Nikolić. Crkvena opština postoji u mestu, a pravoslavna parohija je treće platežne klase (1905). Parohijsko zvanje je obnovljeno nakon Mađarske bune 1851. godine, i od tada se vode crkvene matrikule. Za gradnju parohijskog doma u mestu, Ugarsko ministarstvo veroispovesti je 1870. godine dala prilog 250 f.
Biografije slavnih ljudi nabavili su 1807. godine u Deski, pop Jovan Starčević paroh i Jovan Momirović jerođakon.[9] Deščani koji kupuju srpsku knjigu 1843. godine, su "prvi ljudi" sela: Adam Živković paroh i školski upravitelj, Uroš Popović učitelj i Petar Petrović administrator parohije. Učiteljska plata u narodnoj školi u Deski je 1874. godine sa 210 f. godišnje bila primamljiva. Mita Zorić je tada bio privremeni učitelj, a paroh mesni pop Milan Krajovan. Srpsku knjigu i naredne 1844. godine pribavlja opet pop Petar Petrović. Godine 1847. u Deski su parosi Andrej Novković i Petar Petrović. Nemačku gramatiku "za Srbe", koju je sastavio Evgenije Đurković 1851. godine, kupili su prenumeranti iz Deske: mesna Opština za decu, pop Svetozar Stakić administrator parohije, Jovan Stejić opštinski beležnik i Toma Tucaković učitelj. Paroh Milan Krajović pribavio je 1872. godine Vukov nemačko-srpski rečnik. Stečaj za upražnjeno mesto paroha u Deski raspisan je 1893. godine. Jovan Gavrilović paroh u Deski je 1902. godine bio izabran za poslanika za predstojeći crkveno-narodni sabor u Karlovcima. Zastupnik je inače udaljenih izbornih srezova - pančevačkog i perleskog. Godine 1905. u mestu je redovna crkvena skupština pod predsedništvom Šandora Stančića. Postoji parohijski dom i parohijska sesija od 32 kj. zemlje. Crkveno-opštinski posed je duplo veći i iznosi 68 kj. zemlje. Paroh Gavrilović je rodom iz Vranjeva, u mestu služi već 13 godina.
Za Školski fond opština Deska je priložila 1867. godine 8 f. Za narodnog učitelja u Deski postavljen je 1868. godine Miša Knežević. Postavljeni su 1869. godine novi učitelj u Deski, umesto odlazećeg Mihaila Kneževića (tu od 1865), dolazi kao privremeni Proka Krstpogačin. Tražio se i 1880. učitelj u Deski, plata 400 f. plus dodaci i smeštaj. Dobio dekret 1882. godine učitelj Gavra Grbić u Deski. Već sledeće godine 1883. ode Grbić u Stari Vrbas pa je raspisan novi stečaj, sa osnovnom platom od 400 f., četiri lance dobre oraće zemlje (ali plaća sam porez), stan sa dva špajza, podrumom i bunarom, te bašta, ogrev u slami.[10] Odbijen je 1884. godine Rumun učitelj Josif Agrima, jer je ne samo najlošiji kandidat nego i nestručan, jer je osposobljen samo za mešovite škole, a u Deski je čisto srpska škola. Stečaj za učitelja u Deski 1887. godine otvoren, za platu od 400 f. Izabran beše učitelj Miličićko Obzirski. Raspisan je juna 1898. godine stečaj za upražnjeno mesto učiteljice prvog i drugog razreda mešovite škole u Deski, za platu 300 f.[11] Trebalo je do 1900. godine da se opraviti ili napraviti nova školska zgrada. Ženska školska zgrada u Deski nije propisno građena i udešena, kaže se 1905. godine. Redovnu nastavu 1905. godine pohađa 145 đaka. a u poftornu školu ide 54 učenika starijeg uzrasta.[7] Učiteljsko telo u školi u Deski čine 1907. godine: Platon Podgradski rodom iz Novog Sada(tu sa dekretom, od 1888.) i Sofija Podgradski rođ. Dragojev rodom iz Crepaje (dobila dekret 1895).[12] Učitelj Podgradski se bavio i književnošću. Treba u Deski da se 1908. godine otvori treća škola.
Godine 1925. Srbi u Desci su još imali u svom posedu 1000 jutara zemlje. A bilo ih je 900 duša u 130 kuća. Srpska pravoslavna crkva nije imala sveštenika. Međutim bivši učitelj i nacionalni radnik iz Segedina, Janko Ćosić se "zapopio" 1923. godine dve godine vodio parohiju u Deski, ali je 1925. godine umro. Mađarizacija je sve više uzimala maha, jer nije bilo srpskog uticaja. Unuk bogatog Deščanina Đure Stevanovog je postao "Štefanov Đuri"...[13] U 1937. se pominje škola ali i da su biblioteka i čitaonica koji su se nalazili u istoj zgradi ranije zabranjeni.[14]
Savremeno doba
urediPočetkom 21. veka u Deski je u centru srpska pravoslavna Preobraženska crkva. Građena je u stilu neoklasicizma 1859. godine. Srpsko pravoslavno groblje se nalazi u južnom delu naselja, i vlasništvo je srpske crkvene opštine. Iako je zatvoreno sedamdesetih godina, dobro se pazi i održava, ograđeno sa novom kapijom. Verovatno postoji od vremena nakon mađarske bune. Posle zatvaranja srpskog groblja, otvorena je pravoslavna parcela na mesnom opštem groblju.[15] U mestu radi Srpski centar "Sveti Sava" koji organizuje kulturno-nacionalni program u mestu.[16] Bilo je 2013. godine u Deski 43 srpska domaćinstva.
Reference
uredi- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Vreme", Beograd 7. jula 1925. godine
- ^ Nikolaj Šimić: "Ikonostas slavnih i hrabrih lic", Budim 1807. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1883. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1898. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1907. godine
- ^ "Vreme", Beogad 7. jul 1925. godine
- ^ "Politika", 21. avg. 1937, str. 8
- ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
- ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 2013.
