Dodekanez
Dodekanez ili Dodekani (grč. Δωδεκάνησα) su ostrvlje u jugoistočnom kraju Egejskog mora, veoma udaljeni od obale grčkog kopna ka jugoistoku, a u blizini istočne (turske) obale Egeja. Ostrva Dodekaneza su sva u okviru države Grčke i sva su bila ustrojena u okviru jedne upravne jedinice — Prefekture Dodekanez, koja je pripadala Periferiji Južni Egej. Upravno središte prefekture bio je najveći grad ostrvlja Dodekanez i cele Periferiji Južni Egej, grad Rodos na Rodosu. Od 2011. godine data prefektura je podeljena na 5 okruga.
| Okrug Dodekanez, Dodekani Νομός Δωδεκάνησα | |
|---|---|
 | |
 | |
| Država |  Grčka |
| Periferija | Južni Egej |
| Admin. centar | Rodos |
| Površina | 2.714 km2 |
| Stanovništvo | 2005. |
| — broj st. | 200.452 |
| — gustina st. | 73,86 st./km2 |
| — ISO 3166-2 | GR-81 |
| Poštanski broj | 85x xx |
| Registarske tablice | ΚΧ, ΡΟ, PK |
| Oblasna oznaka | 2241-2247 |
| Broj opština | 25 |
| www.dodecanes.gr | |
Dodekanez čini veliki broj ostrva — oko 160, od čega je veliki broj mali i nenaseljen (oko 80%). Najzapadnija i najizvođenija ostrva su Zapadni Mali Dodekanez. Velikih ostrva je 12 i to su:
Poreklo imena uredi
Reč „Dodekanez“ je nastala spajanjem dve grčke reči — „dvanaest“ i „ostrvo“ i u prevodu znači „dvanaest ostrva“, a značanje odgovara postojanju 12 velikih ostrva u ovoj skupini.
Prirodne odlike uredi
Dodekanez su ostrvlje u jugozapadnom delu Egejskog mora, daleko jugoistočno od obale grčkog kopna, a u blizini većeg ostrva istočne obale Egejskom mora, današnjeg egejskog dela Turske. Istoimena prefektura je jedna od ostrvskih prefektura u Grčkoj.
Sva ostrva su planinska, često kamenita i sušna.
Klima na Dodekanezu je sredozemna. Ostrva spadaju u sušniji deo Grčke, gde su leta duga i žarka, bez većih padavina, dok su zime blage. Bogatsvo podzemnih voda zavisi od blizine kopna, pa su ostrva bliža kopnu (Maloj Aziji) bogatija vodom i pogodnija za život, dok se na drugim, udaljenijim od kopna, oseća sve veliki nedostatak vode.
Biljni i životinjski svet je onaj tipičan za Sredozemlje. Zbog ograničene dostupnosti vode, dominira uzgajanje masline i vinove loze. U navodnjavanim područjima gaje se i agrumi i duvan.
Istorija uredi
Dodekanez je prvo važno razdoblje doba kasne praistorije, kada se na ostrvima javlja uticaj Kritske civilizacije. Posle propasti ove civilizacije na ostrvima se naseljavaju Dorci i ostrva ostaju poznata po ovom grčkom plemenu tokom cele antike.
Tokom stare Grčke Dodekanez je bio organizovan u niz malih, ali važnih polisa. Svi oni su bili privremeno okupirani tokom Grčko-persijskih ratova, a zatim su pali pod uticaj antičke Atine (tzv. Delski savez). Krajem razdoblja stare Grčke počinje razvoj Rodosa, koji će potom biti jedan od najvažnijih središta helenističke kulture.
Ostrvlje 164. godine pada pod stari Rim, a zatim dolazi pod okrilje Vizantije. 1204. g. posle osvajanja Carigrada od strane Krstaša Dodekanez ostaje u rukama vizantinaca u okviru Nikejskog carstva, ali slabljenjem Vizantije već početkom 13. veka Rodos i bliska ostrva potpadaju pod vlast Zapada (1308), tačnije viteza Malteškog reda, pod kojima ostaju dugo, do kraja 16. veka.
Novi gospodar Dodekaneza bilo je osmansko carstvo od 1522. godine Vlast osmanlija zbog posebnog položaja Dodekaneza nije bila preterano kruta i imala je osobine mesne autonomije (poreske olakšice, ograničena upravna i sudska autonomija). Postojanje autonomije i velika povezanost, poslovna umešnost i spregnutost mesnih trgovaca sa vlašću u osmanskom carstvu bili su glavni činioci nevelikog učestvovanja mesnog stanovništva u Grčkom ustanku 20ih godina 19. veka, što je ostrva spasilo većeg razaranja, ali i doprinelo dugoj osmanskoj vladavini nad Dodekanezom. Može se čak reći i da je 19. vek doneo mnoge blagodeti stanovništvu Dodekaneza, koji je tada bio jedan od najbogatijih delova osmanskog carstva.
1912. godine Dodekanez su okupirali Italijani i u njihovim rukama ostao je do 1945. g., kraja Drugog svetskog rata. Tokom ovog razdoblja vršena je italijanizacija, što je doprinelo masovnom iseljavanju i propadanju privrede. Posle povraćaja ostrvlja u sastav Grčke ovaj proces je zaustavljen, pre svega zahvaljujući razvoju turizma.
Stanovništvo uredi
Dodekanez kao važna turistička oblast u Grčkoj imaju visok rast stanovništva, čime se polako popravlja demografsko stanje napravljeno u prvoj polovini 20. veka, kada se veliki broj ostrvljana odselio na kopno (najviše u Atinu) ili u inostranstvo. Dominira gradsko stanovništvo. Na Rodosu živi više od 60% stanovništva.
Privreda uredi
Danas Dodekanez spada u najprivlačnija turistička odredišta na Sredozemlju, a neka su postala statusni simboli (Rodos, Kos). Zbog toga turizam poslednjih decenija čini najvažniju privrednu delatnost.
Tradicionalno pomorstvo je i dalje je razdvojeno, ali se sve više okreće ka potrebama turista. Slično je i sa tradicionalnim zanatima, koji su sve više vezani za izradu suvenira.
Zbog ograničene dostupnosti vode poljoprivreda nikada nije bila važnija od pomorstva, ali je uzgajanje masline i vinove loze bilo i ostalo tradicionalno. U navodnjavanim područjima gaje se i agrumi i duvan.
Vidi još uredi
- Južni Sporadi — zajednički naziv za sva ostrva u istočnom Egeju
- Severni Sporadi — grupa grčkih ostrva u zapadnom Egeju
- Kikladi — grupa grčkih ostrva u jugozapadnom Egeju
