Dom Vukove zadužbine
Dom Vukove zadužbine je zgrada u Beogradu u kojoj se nalazi Vukova zadužbina. Zgrada se nalazi na Terazijama u ulici Kralja Milana br. 2 i jedna je od najstarijih u tom delu Beograda. Njena gradnja je započeta još 1870-1871.[1] Projektant prve jednospratne kuće oblikovane u duhu akademizma bio je arhitekt Aleksandar Bugarski, jedan od najistaknutijih srpskih arhitekata 19. veka.[2][3]
| Zgrada Ministarstva prosvete | |
|---|---|
 Zgrada Ministarstva prosvete, danas Dom Vukove zadužbine | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | zgrada |
| Vreme nastanka | 1870 - 1871 |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Zgrada je 1966. godine prvi put zaštićena kao spomenik kulture, a od 1979. je utvrđena za spomenik kulture od velikog značaja.[4]
U ovom objektu koji svedoči o kontinuitetu kulture obrazovanja, očuvana je namena u vremenu dugom 135 godina.
Istorija
urediZgrada je sagrađena 1870-1871. godine po projektu arhitekte Aleksandra Bugarskog. Podigao ju je sudija Dimitrije Mita Golubović. Odmah po podizanju zgrada je postala sedište Ruskog Carskog konzulata u Beogradu, a nakon 1877. godine adaptirana je za potrebe smeštaja Zavoda za srpsku siročad.[4] Od 1879. godine u zgradi je bilo smešteno Ministarstvo prosvete.[5][3]
Ministarstva prosvete je u zgradi bilo smešteno od 1879. do 1952. godine, najpre samo Prosvetno, od 1880. i Crkveno odeljenje Ministarstva prosvete Kneževine Srbije, od 1914. Zadužbinsko odeljenje Ministarstva prosvete Kraljevine Srbije, a od 1919. i Umetničko odeljenje (Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije, a nakon 1944. godine Narodne Republike Srbije), iste godine kada je od Ministarstva odvojeno Crkveno odeljenje, da bi od njega bilo formirano posebno Ministarstvo Vera. Pojedina odeljenja Ministarstva prosvete su, i pored proširivanja, ostala izvan glavnog zdanja.
U vreme okupacije u toku Prvog svetskog rata zgrada je korišćena kao kancelarija Glavne Intendanture austro-ugarske vojske, ali i kao Glavna poštanska uprava. Posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, Ministarstvo prosvete je nakratko prestalo sa radom, ali je osnovano Odeljenje za nastavu na nemačkom jeziku, koje je delovalo do oktobra 1944. godine. U novembru 1944. osnovano je Povereništvo za prosvetu NR Srbije, koje je aprila 1945. preraslo u Ministarstvo prosvete. Ono je u zgradi ostalo do 1952. godine, kada su se u nju uselili Savezni zavod za patente i Savezni zavod za produktivnost rada, kao i redakcija lista „Mladost“, ULUS i drugi koji više nisu korisnici ovog prostora. Od 1988, dve godine nakon prve revitalizacije fasade, zgrada je dodeljena Vukovoj zadužbini na trajno korišćenje i upravljanje.
Dogradnja i rekonstrukcija
urediZgrada je nakon podizanja doživela brojne dogradnje i prepravke uslovljene potrebama i značajem institucija koje su se u njoj nalazile.[4]
Širenjem ministarstva ukazala se potreba za proširenjem, koje je 1912. započeto prema Savskoj padini. Uz ovo je izvedeno i preuređenje zgrade, a zadatak da zgradu prilagode i učine raskošnom pripao je arhitekti Branku Tanazeviću, koji je za rad dobio fasadu, i slikaru i dekorateru Dragutinu Inkiostriju[6], kome je povereno uređenje enterijera. Iako su njih dvojica bili ljuti protivnici u shvatanju nacionalnog stila (u kome je trebalo preoblikovati novu fasadu i enterijer), na ovom poslu su morali da rade zajedno.[1]
Dogradnja objekta je odražavala proširenja nadležnosti Ministarstva prosvete nad novopripojenim teritorijama Kneževine i Kraljevine Srbije, ali je bila uzrokovana i pripajanjem novih ogranaka ministarstva. Tokom radova na popravci i dogradnji manjeg dvorišnog krila 1906. godine, dekorativne radove u enterijeru je izveo slikar Dragutin Inkiostri Medenjak, tada jedini umetničko-dekorativni slikar u Beogradu. Medenjak je, u težnji da oblikuje „nacionalni“ stil, u delo unosio motive iz narodne ornamentike. Proširenje nadležnosti Ministarstva prosvete nad teritorijama „Makedonije, Kosova i Stare Srbije“, koje su ušle u sastav Kraljevine Srbije posle Prvog balkanskog rata 1912. godine, ali i potreba za novim preuređenjem, uslovili su dogradnju dvorišnog krila, ali i potpuno rekonstruisanje glavne fasade u „srpsko-vizantijskom“ stilu, koji su izvedeni iste godine prema projektu Branka Tanazevića iz 1907.[7][8][9][3] Poslednja adaptacija objekta za potrebe Ministarstva, dogradnja novog krila[10] prema ulici Kraljice Natalije, izvedena je 1924. godine prema projektu arhitekte Žarka Tatića.
Generalna rekonstrukcija zgrade je izvedena 1997/98. godine, a 2006. ponovo je obnovljena ulična fasada. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda 1996. godine objavio je monografiju o objektu pod njenim spomeničkim nazivom „Zgrada Ministarstva prosvete“, autora istoričara umetnosti Milojka Gordića.
Fasada je sačuvana u potpunosti, dok je nameštaj dok je nameštaj prema nacrtima Dragutina Inkiostrija delom sačuvan, a nekoliko komada nameštaja (stolica iz ministrovog kabineta nalazi se u Etnografskom muzeju i Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu[6]. Većina zidnih kompozicija je uništena tokom vremena, a sačuvane su samo zidne slike u prolazu ka dvorištu, koje je neko slučajno prekrečio nakon Drugog svetskog rata. Otkrivene su slučajno 1963. godine i očišćene, a na njima su alegorijske kompozicije Vere, Prosvete, Istorije i Umetnosti.[1] Restaurisane su 1997. godine. Iznad ulaza u zgradu postavljen je grb Kraljevine Srbije[11], uklopljen u secesijski oblikovanu i dvobojnu crveno-belu fasadu, u kojoj su na originalan način ukomponovani motivi iz srpske srednjovekovne arhitekture, elementi srpske narodne tradicije, ali i dekorativni motivi iz evropske secesije.
Fasada je revitalizovana 2006. godine, u okviru projekta „Lepša Srbija“.
Zaštita objekta
urediZgrada Ministarstva prosvete je 1966. godine prvi put zaštićena kao spomenik kulture, a od 1979. je utvrđena za kulturno dobro od velikog značaja.[12] Njene arhitektonske i umetničke vrednosti svrstavaju je među najznačajnije primere primene elemenata nacionalnog stila u beogradskom graditeljstvu.[4]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v Politika, dodatak Moja kuća, stranica 3, 15. april 2011.
- ^ D. Đurić Zamolo, Graditelji Beograda 1815-1914, Beograd 1981 (novije izd. 2009)
- ^ a b v S. G. Bogunović, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, tom 1 i 2, Beograd 2005.
- ^ a b v g „Zgrada Ministarstva prosvete”. Katalog nepokretnih kulturnih dobara na području grada Beograda. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. Pristupljeno 23. 11. 2018.
- ^ Milojko Gordić, Zgrada Ministarstva prosvete, Beograd 1996
- ^ a b S. Vulešević, Dragutin Inkiostri Medenjak – pionir jugoslovenskog dizajna, Beograd 1998.
- ^ Srpska arhitektura 1900-1970, katalog Muzeja savremene umetnosti, Beograd 1972
- ^ Ž. Škalamera, Obnova „srpskog“ stila u arhitekturi, ZLUMS 5, Novi Sad 1985, 189-233
- ^ A. Kadijević, Jedan vek traženja nacionalnog stila u srpskoj arhitekturi – sredina XIX–sredina HH veka, Beograd 2007
- ^ "Politika", 27. jul 1924, str. 4
- ^ M. Popović, Heraldički simboli na beogradskim javnim zdanjima, Beograd 1997, str.74
- ^ Službeni glasnik SRS br. 14/79.
Spoljašnje veze
uredi
- Alfirević, Đorđe. Ekspresionizam u srpskoj arhitekturi. Beograd: Orionart, 2016.
- Veb stranica Vukove zadužbine
