Edvard Beneš
Edvard Beneš (češ. Edvard Beneš; Kožlani, 28. maj 1884 — Sezimovo Usti, 3. septembar 1948) je bio vođa Pokreta za nezavisnost Čehoslovačke, ministar spoljnih poslova i drugi predsednik Čehoslovačke od 1935. do 1938. godine i ponovo od 1940. do 1948. godine, kada je, po dolasku komunista na vlast, dao ostavku.[1][2][3]
| Edvard Beneš | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lični podaci | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Datum rođenja | 28. maj 1884. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mesto rođenja | Kožlani, Austrougarska | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Datum smrti | 3. septembar 1948. (64 god.) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mesto smrti | Sezimovo Usti, Čehoslovačka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Državljanstvo | Čehoslovačko | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Profesija | pravnik, filozof, sociolog | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Porodica | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Supružnik | Hana Benešova | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Politička karijera | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Politička stranka | Češka narodna socijalistička stranka | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Potpis |  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Detinjstvo i školovanje uredi
Edvard Beneš je rođen kao najmlađi sin u seljačkoj porodici u malom gradu Kožlani, u Češkoj, 60 km zapadno od Praga. Veći deo svoje mladosti proveo je u mestu Vinohradi, u Praškom okrugu, gde je pohađao gimnaziju od 1896. do 1904. godine i za to vreme igrao fudbal za Slaviju iz Praga. Posle mature upisuje i završava studije na Filozofskom fakultetu pri Karlovom univerzitetu u Pragu, a potom odlazi u Pariz gde nastavlja studije na Sorboni i na Nezavisnoj školi političkih i društvenih studija. Završio je prvi stepen u Dižonu, gde je postao doktor prava 1908. godine, a zatim je godinu dana kasnije, položivši rigorozne ispite u Pragu stekao zvanje i doktora filozofije. Predavao je tri godine na Praškoj trgovačkoj akademiji, a 1912. godine postaje profesor sociologije na Karlovom univerzitetu.[2][4]
U međuvremenu, 1906. u Parizu se verio sa njegovom budućom suprugom Hanom i promenio ime Eduard u Edvard.[5]
Politički život uredi
Tokom Prvog svetskog rata, Beneš je bio jedan od tvoraca nezavisne Čehoslovačke. Organizovao je tajni anti-austrijski Čehoslovački pokret za nezavisnost pod nazivom „Mafia” (češ. Maffie).[6] U septembru 1915. godine, otišao je u izgnanstvo u Pariz, gde je uz veoma složene diplomatske napore uspeo da izdejstvuje priznanje od Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva za Čehoslovački pokret za nezavisnost. U periodu od 1916. do 1918. godine bio je sekretar Nacionalnog saveta Čehoslovačke u Parizu i ministar unutrašnjih i inostranih poslova u privremenoj vladi Čehoslovačke. Predstavljao je Čehoslovačku u razgovorima koji su doveli do sklapanja Versajskog mirovnog ugovora.[2]
Kako bi se suprotstavio revizionistički nastrojenoj Mađarskoj, Beneš je nakon raspada Austro-ugarske monarhije sklopio ugovore sa Rumunijom i Kraljevinom SHS (1921) koji su doveli do formiranja Male Antante, kojoj se kasnije pridružila i Francuska (1924), pa je nakon toga taj savez postao blok protiv Nemačke i, u manjoj meri, protiv Sovjetskog Saveza.[4]
Čehoslovačka uredi
Od 1918. do 1935. godine Beneš je bio ministar inostranih poslova Čehoslovačke i na tom mestu ostao za vreme 10 uzastopnih vlada - od kojih je i on sam bio na čelu jedne od 1921. do 1922. godine. U godinama od 1919. do 1926. i 1929. do 1935. bio je odbornik Narodne skupštine, a na kratko se vratio akademskom svetu kao profesor 1921. godine. Beneš je bio vođa Narodne socijalističke stranke i najbliži saradnik prvog predsednika Čehoslovačke Tomaša Garika Masarika. Ostavkom Masarika kao predsednika 1935. godine, Beneš je bio izabran na tu funkciju. Protivio se zahtevima Nacističke partije Nemačke, koja je smatrala da Nemačka polaže pravo na Sudetsku oblast većinski nastanjenu nemačkim stanovništvom. Iako je odobrio suštinsku autonomiju Sudetske oblasti, Beneš ipak nije mogao da izbegne krizu koja je dovela do uništenja Čehoslovačke. U oktobru 1938. godine Sudetska kriza dovela je Evropu na ivicu rata, koji je izbegnut potpisivanjem Minhenskog sporazuma, tj. aneksijom i vojnom okupacijom Sudetske oblasti od strane Nemačke.[4]
Napušten od svojih saveznika, Beneš je kapitulirao, dao ostavku na mesto šefa države i emigrirao u Francusku. Tokom Drugog svetskog rata bio je predsednik izbegličke vlade u Londonu. Ponovo uspostavlja vladu na rodnom tlu 3. aprila 1945. godine, a u Pragu mu je priređen veličanstven doček oduševljenog stanovništva. To je bila jedina vlada u emigraciji istočne Evrope, kojoj je bilo dozvoljeno da se vrati u zemlju posle rata.[4] Ipak, Beneš je odmah shvatio da Čehoslovačka mora blisko da sarađuje sa Sovjetskim Savezom, i bude „most” između komunističkog Istoka i zapadnih demokratija, da bi na taj način bila očuvana stabilnost u Evropi.[2]
Benešovo zdravlje se ozbiljno narušilo nakon što je pretrpeo dva šloga 1947. godine. Komunistički premijer Čehoslovačke, Klement Gotvald iskoristio je situaciju i zatražio 25. februara 1948. godine da komunisti dobiju prevlast u vladi. Nemajući drugog izbora Beneš je ponovo kapitulirao, ali je odbio da potpiše novi ustav. Podneo ostavku 7. juna 1948. i umro skrhan iste godine.[4]
Dodeljen mu je Kraljevski orden Karađorđeve zvezde.[7]
Benešovi dekreti uredi
Poznati su Benešovi dekreti iz 1945. godine, dokumenti sa snagom zakona, na osnovu kojih su proterani sudetski Nemci (2,5 miliona) i Mađari iz Čehoslovačke. Ti dekreti su i danas povremeno kamen spoticanja u odnosima Češke i Slovačke Republike sa Nemačkom, Austrijom i Mađarskom, a Lihtenštajn ih zbog njih nije priznavao kao nezavisne države do 2009. godine.
Dela uredi
Objavio je knjigu memoara Sećanja 1947, a posmrtno je objavljena knjiga njegovih nedovršenih memoara: „Od Minhena do novog rata i nove pobede” 1954. godine.[4]
Reference uredi
- ^ „Edvard Beneš | 1st Czechoslovak President & WW2 Leader | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-01-29.
- ^ a b v g Bivši predsednici Čehoslovačke, Edvard Beneš
- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 129. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ a b v g d đ Britanika, Edvard Beneš
- ^ Hana Benešova - prava dama koju su obožavali
- ^ Vratislav Preclík. Masaryk a legie (Masarik i Legii, Masaryk and legions), Vaz. Kniga, váz. kniha, 219 str., vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná, CZ) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (izdannaя izdatelьstvom «Pari Karvina», «Ziškova 2379» 734 01 Karvin, v sotrudničestve s demokratičeskim dviženiem Masapika, Praga) . 2019. ISBN 978-80-87173-47-3.
- ^ Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. str. 369.
