Esvatini
Esvatini[a] (svaz. eSwatini, engl. Eswatini), zvanično Kraljevina Esvatini,[a] (svaz. Umbuso weSwatini, engl. Kingdom of Eswatini), ranije poznata i pod imenima Kraljevina Svazilend[4] i Ngvana, mala je država na jugu Afrike koja se nalazi između Južne Afrike na zapadu i Mozambika na istoku.[5] Mbabane je administrativni centar, a u Lobambi se nalazi zakonodavno i kraljevo sedište.
| Kraljevina Esvatini[a] | |
|---|---|
Himna: Господе Боже наш, благослови Свазије (svaz. Nkulunkulu Mnikati wetibusiso temaSwati) (engl. Oh God, Bestower of the Blessings of the Swazi) | |
 | |
| Glavni grad | Mbabane[b] |
| Službeni jezik | |
| Vladavina | |
| Oblik države | Unitarna parlamentarna apsolutistička dijarhija |
| — Kralj | Msvati III |
| — Kraljica-majka | Ntfombi Tfala |
| — Premijer | Ambrose Dlamini |
| Istorija | |
| Nezavisnost | Od Ujedinjenog Kraljevstva 6. septembra 1968. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 17.364 km2 (153) |
| — voda (%) | 0,9 |
| Stanovništvo | |
| — 2016.[1] | 1.343.098 (154) |
| — gustina | 77,35 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | Svazilendski lilangeni Južnoafrički rand |
| — stoti deo valute | 100 центи |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC +2 |
| Internet domen | .sz |
| Pozivni broj | +268 |
Geografija uredi
Položaj uredi
Države sa kojima se Esvatini graniči su Južnoafrička Republika i Mozambik. Površina države iznosi 17.364 km².
Geologija i reljef uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Teritorija Esvatinija je podeljena na četiri geografske oblasti, sa različitim nadmorskim visinama, od 400 do 1800 m, usled čega svaka oblast ima drugačije karakteristike klime koja varira od tropske do umerene.
U dalekoj praistoriji, snažni potresi pogodili su zemlju koju danas znamo kao Afrika. Usled jakih tektonskih potresa, istočna ivica kontinenta se odvojila od unutrašnje visoravni i formirala ogroman rased. Esvatini se nalazi nasuprot ovom rasedu koji se proteže od Drakenskih planina ka severu, kroz istočne visoravni Zimbabvea, zatim formira u Keniji veliku dolinu u rasedu i najzad nestaje na teritoriji današnje Turske.
Ova zemlja, koja se ponekad naziva Švajcarskom Afrike, ima veličanstvene planinske pejzaže sa jedinstvenim, prastarim oblicima reljefa koji predstavljaju predmet divljenja geologa. Najpoznatije geološko čudo Esvatinija je Sibebe stena, veliki granitni monolit koji se strmo uzdiže iz Doline Borova i predstavlja izazov mnogim posetiocima koji žele da osvoje njegov vrh.
Najniža tačka u zemlji se nalazi na 21m nadmorske visine kod Usutu reke, a najviša kod Emlembe na 1.862m. Osnovu građe zemljišta čine kristalasti škriljci, granit i mramor.
Planine Hajvelda, regije koja se prostire duž zapadne granice zemlje, prosečne su nadmorske visine 1200m, a ceo region leži na ivici raseda. Brze planinske reke koje u svom toku prolaze kroz klisure i kanjone i prave brojne vodopade predstavljaju izuzetan dekor regije. Ima umerenu klimu sa toplim, vlažnim letima i suvom zimom. U ovom regionu smešten je i glavni grad, Mbabane.
Susedni pojas, Midleveld je najgušće naseljena regija, a leži na prosečnoj nadmorskoj visini od 700m. Sa bujnim, plodnim dolinama i toplom klimom sa manje kiše, ova regija je idealna za gajenje raznih useva. Ovde se i ostvaruje najviše poljoprivredne proizvodnje. Glavni trgovinski i industrijski centar, Manzini je smešten u ovom regionu.
Istočni Louveld sa nadmorskom visinom 250m je manje naseljen od ostalih delova i predstavlja tipično afričko žbunovito tle sa bodljikavim drvećem i nepreglednim savanama. Ovde uspevaju kulture koje doprinose značajnom izvozu šećera i agruma. Prirodni uslovi pogoduju i bavljenju stočarstvom, a bogatstvo flore i faune stavljeno je pod zaštitu. Iako suptropska klima koja ovde vlada pogoduje pomenutim biljnim kulturama, s druge strane je jedan od glavnih činioca širenja malarije zbog koje je brži razvoj ovog regiona u velikoj meri ometen.
Najmanja regija je Lubombo na granici sa Mozambikom. Prosečna nadmorska visina Lubombo planina je 600m. Planine su ispresecane kanjonskim dolinama tri reke, Ngvavuma, Usutu i Mbuluzi. Ovaj suptropski region odlikuju planinski pejzaži i bogatstvo biljnog i životinjskog sveta. Glavna aktivnost stanovništva su gajenje šećerne trske i stočarstvo.
Vode uredi
Vodene površine u Esvatiniju zauzimaju svega 1% teritorije, ili 160km². To su uglavnom reke i nekoliko manjih veštačkih jezera: Havane, Sand River, Luphohlo, Van Ek i najveće, Mnjoli na Mbuluzi reci. Reke pripadaju slivu Indijskog okeana i teku od planinskog zapada ka nižem istoku gde nastavljaju mirnijim tokom, meandrirajući. Veće reke su Mlumati, Nkomati, Usutu i Ngavuma.
Mlumati reka izvire u Južnoafričkoj Republici južno od Barbertona i protiče krajnjim severom Esvatinija gde ima karakter izrazito planinske reke i u svom toku pravi brojne kaskade, vodopade i slapove.
Jedna od najvećih reka u Esvatiniju, Nkomati ima možda najinteresantniji tok. Najpre vijuga kroz pobrđe na severu zemlje, a zatim nestaje u stenovitoj provaliji, rasedu, veoma uskom i dubokom više od 15m da bi ponovo izbila iz provalije.
Usutu reka je zbog svog karakterističnog toka veoma pogodna za splavarenje, koje je otkako je prvi put izvedeno 1991. godine, postalo veoma popularna aktivnost, kako za strane turiste, tako i za lokalno stanovništvo.
Klima uredi
U Svazilendu, kao i na celoj južnoj polulopti, godišnja doba su suprotna od onih na severnoj hemisferi, tako da je tamo u decembru leto, a u junu zima. U Svazilendu je klima umerena i u zavisnosti od nadmorske visine, varira od suptropske do umerene. Period od juna do septembra je svež i suv, dok je od oktobra do maja toplo i vlažno.
U zapadnom regionu, na većim nadmorskim visinama, leta su topla i kišovita sa temperaturama do 33 °C, dok su zime suve, sa temperaturom koja u toku noći može da se spusti i na –4,5 °C. Tokom cele godine česta je oblačnost i magla i za oko 10 °C je hladnije nego u ostalim delovima zemlje. Prosečna količina padavina je od 1.016 do 2.286mm godišnje.
Niži predeli centralnog i zapadnog Esvatinija imaju klimu sa višim temperaturama i manje padavina, idealnu za useve. U toku letnjih meseci živa u termometru prelazi 40 °C, dok je tokom suvih zimskih meseci oko 3 °C. Oktobar je najtopliji mesec, a kišni period počinje početkom decembra i traje do aprila. Količina padavina je između 762 i 1.143mm godišnje. Sličnu klimu ima i region Lubombo.
U nizijama na istoku vlada suptropska klima sa vrelim letima i uglavnom toplim zimskim mesecima, mada temperatura zimi može da se spusti i do -2 °C. Godišnje se izluči od 508 do 590mm padavina.
Uopšteno govoreći, padavine su zastupljene uglavnom u toku letnjih meseci, često u obliku oluja praćenih grmljavinom. Zime su suve. Godišnja količina padavina je najveća u Hajveldu, na zapadu, između 1000 i 2000 mm. Što se više odmičemo ka istoku, to je manje padavina. U Louveldu je izmereno 500-900mm godišnje.
Flora i fauna uredi
Velika raznovrsnost flore u Svazilendu je uslovljena razlikama u nadmorskoj visini i klimi. Na istoku dominiraju savane, močvare i suptropske šume, dok su na severozapadu zastupljene kišne šume, sa po kojim finbosom, finim grmom, uobičajenim za južnu Afriku. Planinska granica sa Mozambikom ima neprijatnu i suvu klimu. Zakonom su zaštićene retke biljke, kao što je kikad, biljka nazvana živim fosilom jer je, potpuno neizmenjena, preživela 50 miliona godina. Iako je raznovrsni biljni svet rasprostranjen po teritoriji cele zemlje, u fokusu zaljubljenika flore su definitivno prirodni rezervati. Mlilvane rezervat se ponosi impresivnim alejama zrelih stabala, koja su tu rukom zasađena u toku poslednjih 30 godina. Ovde se takođe nalazi i šuma kikada, a u planu je da se na ovom prostoru napravi botanička bašta sa svim raspoloživim vrstama biljaka.
Istorija uredi
Danas je utvrđeno da je sadašnja teritorija Esvatinija nastanjena još od vremena kamenog doba. Arheološkim iskopavanjem pronađeni su ostaci ljudske naseobine od pre 110.000 godina. Takođe su nađeni i ostaci drevnih nomadskih afričkih naroda, poput Soto i Ntungva-Nguni klanova. Vekovima pre konstituisanja moderne države, dogodila se velika centralno-afrička migracija sa obala ka centru kontinenta, kada se jedan od klanova Nguni naroda (današnji Zulu i Hosa plemena) naselio oko današnjeg Maputa u Mozambiku.
Najzad, Dlamini familija ovde osniva svoju dinastiju. Prvi korak ka konstituisanju Svazi nacije se dogodio oko 1750. godine kada je kralj Dlamini dinastije, Ngvane III, pod pritiskom drugih klanova bio prinuđen da povede svoj narod na teritoriju Unutrašnje zemlje, oko reke Pangola (današnji južni Svazilend). U toku takve migracije, njegovom narodu su se priključivala i ostala plemena koja su sretali na putu od istočne obale. Danas se smatra da je Ngvane III prvi Svazi kralj.
Politika uredi
Svazilend je nezavisna monarhija Svazi naroda koji govore jezik iz grupe Bantu jezika, izvorno poreklom iz istočnog dela centralne Afrike. Nezavisni je član Komonvelta. Glavni administrativni grad je Mbabane gde se nalaze sva ministarstva, dok je Lobamba kraljevska i zakonodavna prestonica. Zemlja je podeljena na četiri administrativna distrikta: Hoho, Lubombo, Manzini i Šiselveni.
Kralj, koji je nominovan po Svazi tradiciji, je vrhovni poglavar države. Ako je odsutan ili sprečen u obavljanju svojih dužnosti iz bilo kog razloga, Kraljica Majka sve obavlja u njegovo ime. Parlament čine Senat i Skupština.
U Senatu je dvadeset aktivnih članova – deset je birano od strane skupštine a deset je imenovao Kralj, kao stručnjake u određenim oblastima, koje inače ne bi bile zastupljene u parlamentu.
Skupština je sastavljena od osamdeset članova, od kojih su neki odabrani od strane naroda, demokratskim procesom glasanja, a neki su odabrani kraljevskim dekretom.
Svim građanima Esvatinija je dozvoljeno glasanje, uz uslov punoletnosti i državljanstva. Izbori se odvijaju na dva nivoa – savezni i regionalni. Odabrani parlament ima mandat od pet godina pre novih izbora, ali Kralj može da sazove vanredne, kad god se ukaže potreba za tim. Kralj imenuje premijera koga bira među ministrima (Gornji Dom), kao i zamenika premijera.
Ako parlament ukaže nepoverenje jednom ministru ili celoj vladi, Kralj je dužan da izvrši smenu tog ministra ili cele vlade. Kraljev kabinet ima kolektivnu odgovornost da konsultuje i informiše Kralja o svim dešavanjima vezanim za državne poslove, a Kabinet formira sam kralj nakon završenih izbora.
Skupštinskim raspravama mogu da prisustvuju i građani. Oni će biti sprovedeni do galerije za javnost gde mogu da slušaju debate na oba zvanična jezika - Engleskom i Svati.
Pravni sistem u zemlji je zasnovan na južnoafričkom rimskom pravu u ustavnim sudovima i na tradicionalnom Svazi pravu i običajima u tradicionalnim sudovima.
Kraljevska porodica uredi
Kralj ne može da imenuje svog naslednika. Običajni zakon nalaže sledeće: „inkhosi uinkhosi ngenina“, što znači: „kralj je kralj preko majke”. Kada aktuelni kralj umre, kraljevska familija se sastaje da odabere „Veliku ženu”, tj. koja će od kraljevih žena biti kraljica majka, (indlovukazi), a njen sin novi kralj.
Indlovukazi mora da ispuni nekoliko uslova:
- Može da ima samo jednog sina (izuzetak je napravljen u slučaju Labotsibeni Mdluli, majke kralja Bhunu i babe Sobuze II, koja je imala tri sina, ali je njena ličnost i karakter bila toliko jaka, da kraljevska porodica nije ni sumnjala da je ona kraljica majka).
- Mora da bude jakog karaktera, jedinstvene ličnosti, i da dolazi iz familije sa dobrim statusom
- Ne sme da pripada lozi Nkhosi-Dlamini. Za razliku od ostalih pripadnika Svazi naroda, samo je kraljevima dozvoljeno da uzimaju žene iz iste familije, na primer, Sobhuza je imao 11 žena koje su imale isto prezime – Dlamini.
- Ne sme da bude ritualna žena, što kod Svazija znači da ne sme da potencira najstarijeg sina kao prestolonaslednika.
Obrazovanje uredi
U zemlji postoji jedan univerzitet, Univerzitet Esvatinija (UNISWA) sa preko 3.000 studenata. U okviru ovog univerziteta formiran je odsek za dopisno studiranje što omogućava obrazovanje mladim ljudima iz udaljenijih krajeva.
Administrativna podela uredi
Stanovništvo uredi
U Svazilendu živi oko 1.100.000 ljudi[6], a stanovništvo čine narodi: Svazi, Zulu, Šangan-Conga i Evropljani. Šezdeset sedam procenata populacije starijih od 15 godina ume da čita i piše. Službeni jezici su engleski i sisvati, a službeno pismo (engleska) latinica. Veroispovest je hrišćanska (60%) i animizam (40%).
Struktura stanovništva po starosti i polu po podacima iz 2000. godine:
| 0—14 | 15—64 | ≥65 | |
| Muškarci | 245.626 | 270.308 | 11.357 |
| Žene | 247.825 | 291.884 | 16.289 |
| Ukupno | 46% | 52% | 2% |
Prosečna dužina života je 40,44 godine.
Privreda uredi
Nacionalni dohodak iznosi 3,8 milijardi dolara, po glavi stanovnika on iznosi 4.200 dolara. Privreda je zasnovana na naturalnoj poljoprivredi, kojom se bavi više od 60% populacije i koja doprinosi sa skoro 25% u društvenom proizvodu. Najvažnije sirovine su: šećerna trska, pamuk, kukuruz, duvan, pirinač, citrusi, ananas, žito, sorgum, kikiriki. Još 25% u društvenom proizvodu ostvaruje se proizvodnjom različitih predmeta narodne radinosti. Proteklih godina, značaj rudarstva se smanjio jer su 1978. iscrpljene naslage rude visokokvalitetnog gvožđa, a tražnja za azbestom se smanjila usled brige za očuvanjem zdrave životne sredine. Od prirodnih resursa eksploatišu se još i ugalj, glina, vodeni tokovi, šume, kamenolomi. Ima i malih rezervi zlata i dijamanata. Inflacija iznosi 8% godišnje. Najvažniji činilac čvrste valute je izvoz šećera i proizvoda od drveta. Najvažniji partner u trgovini je Južnoafrička Republika sa kojom se ostvaruje 83% ukupnog uvoza i oko 74% izvoza. Ostale zemlje sa kojima trguje su Japan, Ujedinjeno Kraljevstvo, SAD. Nacionalna valuta je Lilangeni (u množini-Emalangeni), a 1 Lilangeni čine 100 centi.
Kultura uredi
Napomene uredi
- ^ a b v Na pedesetogodišnjicu od sticanja nezavisnosti Esvatinija, kralj Msvati III 19. aprila 2018. godine menja ime iz Svazilend odnosno Kraljevina Svazilend u Esvatini odnosno Kraljevina Esvatini. Novo ime „Esvatini” označava „zemlju naroda Svazi” na svazi jeziku, a delimično je i namerno izmenjeno kako bi se izbegla zabuna oko sličnosti sa imenom države Švajcarska.[2][3]
- ^ U Lobambi se nalazi zakonodavno i kraljevo sedište.
Reference uredi
- ^ The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. jul 2014) str. 51–55. Pristupljeno 10. septembra 2017. godine (jezik: engleski)
- ^ „Swaziland king changes the country's name”. BBC News (na jeziku: engleski). 19. 04. 2018. Pristupljeno 19. 04. 2018.
- ^ „Kingdom of Eswatini Change Now Official”. Times Of Swaziland. 18. 05. 2018. Pristupljeno 25. 05. 2018.
- ^ Tvrtko Prćić: „Englesko-srpski rečnik geografskih imena”, str.126.
- ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014.
- ^ http://citypopulation.de/Swaziland.html
