Википедија

Zločini ustaša u kotaru Bosanska Dubica

Zločini ustaša u kotaru Bosanska Dubica predstavljaju primer masovnih zločina genocida nad srpskim stanovništvom Kozare i Bosanske krajine koje je sprovodio ustaški režim Nezavisne Države Hrvatske, tokom Drugog svetskog rata, uz učešće formacija i organa Trećeg rajha.

Opština Bosanska Dubica je imala najveće poimenice poznate gubitke stanovnika na tlu Jugoslavije, procentualno, ali i u apsolutnim brojkama. Tokom Drugog svetskog rata stradalo je čak 16.155 poimenice poznatih stanovnika kotara/opštine Bosanska Dubica, što predstavlja stradanje oko 53% predratnog stanovništva. Iako je poimenični popis stradalih stanovnika kotara Bosanska Dubica prilično detaljan, može se pretpostaviti da je konačan broj stradalih nešto veći, s obzirom da su u mnogim mestima kotara stradale čitave porodice.

Oružane formacije Nezavisne Države Hrvatske odgovorne su za smrt 72,61% stradalih stanovnika kotara Bosanska Dubica, dok su nemačke formacije odgovorne za smrt 27,35% stradalih stanovnika kotara.

Tokom 1942. 21.037 žitelja kotara je internirano u logore. Od ovog broja stradalo je u logorima 11.194 lica.

Sa područja ovog kotara život je tokom rata izgubilo najmanje 4.149 (poimenično poznate) dece mlađe od 14 godina.


Geografski okvir uredi

Međuratni kotar Bosanska Dubica teritorijalno se poklapao sa posleratnom istoimenom opštinom koja je smeštana na severozapadnim padinama Kozare i severoistočnim padinama Prosare. Ovo područje obuhvata 61 seosko naselje i Bosansku Dubicu kao jedino gradsko naselje. Sva seoska naselja u kotaru većinski su bila nastanjena srpskim stanovništvom, dok je pre Drugog svatskog rata Bosanska Dubica bila etnički mešovita sa bošnjačkom većinom.

Najveći deo kotara potpada pod mikroregion poznat pod nazivom Knešpolje.

Numeričko određenje broja stradalih uredi

Opština Bosanska Dubica je imala najveće poimenice poznate gubitke stanovnika na tlu Jugoslavije, procentualno, ali i u apsolutnim brojkama. Tokom Drugog svetskog rata stradalo je čak 16.155 poimenice poznatih stanovnika kotara/opštine Bosanska Dubica, što predstavlja stradanje oko 53% predratnog stanovništva.

Lokalni SUBNOR je 1950. sačinio vrlo detaljan popis žrtava rata sa teritorije kotara Bosanska Dubica. Ovaj popis dopunili su i u neznatnoj meri revidirali saradnici Muzeja žrtava genocida iz Beograda. Poimenični popis stradalih stanovnika kotara publikovao je istoričar Dušan D. Samardžija u monografiji Bosanskodubičko područje u NOR-u i socijalističkoj revoluciji 1941-1945. (Bosanska Dubica, 1984), dok je istoričar Dragan Cvetković, kustos Muzeja žrtava genocida kvantifikovao rezultate SUBNOR-ovog popisa i potonje dopune i revizije i ove rezultate publikovao 2009.

Prema podacima koje je publikovao Cvetković, kotar Bosanska Dubica je imao 16.155 žrtava tokom rata.

Etnička struktura:

  • Srbi 15.918 (98,53%)
  • Muslimani 105 (0,65%)
  • Hrvati 87 (0,54%)

Rodna struktura:

  • muškarci 11.538 (71,42%)
  • žene 4.617 (28,58%)

Starosna struktura nije zasebno razmatrana u dva navedena rada, ali zahvaljujući spisku stradalih poznato je da je sa područja ovog kotara tokom Drugog svetskog rata život izgubilo 4.149 dece mlađe od 14 godina, što daje dodatnu dimenziju genocidnim radnjama na ovom području. Formacije i vlast NDH snose odgovornost za smrt većine dece sa područja Kozare.

Od 16.155 žrtava 1.494 su pali borci NOVJ, dok su 14.625 civilne žrtve. Najveći broj pripadnika NOVJ je stradao 1942. - 1.006 boraca (67,34%). Iste godine je zabeleženo i najmasovnije stradanje civilnog stanovništva - 12.038 (82,31%).

Odgovornost za stradanje poznata je za 10.204 lica (63,16% slučajeva):

  • Oružane snage NDH 7.424 (72,76%)
  • Oružane snage Trećeg rajha 2.776 (27,21%)[1]


Zločini ustaških formacija nad lokalnim stanovništvom uredi

1941. uredi

Tokom 1941. na području kotara Bosanska Dubica stradalo je najmanje 637 lica, odnosno toliko je poimenice poznato stradalih lica u ovoj godini iz ovog kotara.[2] Većina lica stradalih 1941. u kotaru bili su žrtve oružanih formacija NDH.

Zahvaljujući činjenici da ustaše nisu imale uporišta među lokalnim stanovništvom, sem neznatne podrške u samom gradu, do početka avgusta 1941. nisu zabeleženi masovni ustaški zločini na ovom području.

Početkom avgusta u selu Novoselci ustaše iz Bosanske Dubice, među kojima su bili mnogi van dubičkog područja, ubili su 31 lice. U istom razdoblju u selu Špilja i Vrioci ubili su po 6 lica. U noći između 20. i 21. avgusta 1941. ustaše su izvršile masakr nad zatvorenicima ustaškog zatvora u Bosanskoj Dubici. Tada je prema svedočenjima preživelih zatočenika ubijeno oko 200 prethodno uhapšenih stanovnika grada i okolnih sela.[3]

Ustaše i domobrani, pristigli sa drugih područja, 18-22. avgusta su izvršili napad na knešpoljska sela, između Dubice i Kozare. Tada su, kako ističu domobranski izvori, zapaljene mnoge kuće u selima: Aginci, Parnice, Hadžibair, Vlaškovci. U selu Čitluk 22. avgusta ustaško-domobranske snage su ubili i spalili 19 lica, među kojima 13 dece do 14 godina starosti. Istog dana u selu Strigova ubijeno je 7 lica, među kojima dvoje male dece. Prema nekim svedočenjima, "najveći broj ljudi u Čitluku i Strigovi poklao je dr Branko Stipančić, lekar iz Hrvatske Kostajnice, sa svojim 14-godišnjim sinom“.[4] Tokom leta 1941. sprečeni su dalji upadi ustaša i domobrana u sela u Knešpolju zahvaljujući jačanju i omasovljenju partizanskog pokreta.

1942. uredi

Tokom 1942. stradalo je najmanje 13.048 stanovnika kotara Bosanska Dubica, što predstavlja 80,77% ukupnog stradanja stanovništva ovog područja u Drugom svetskom ratu. Najveći broj stradalih izgubio je živote u logorima Jasenovac, Stara Gradiška i Staro sajmište (Prihvatni logor Zemun).

Jedan deo stanovnika kotara koji je stradao 1942. ubijen je na području kotara, odnosno u selima odakle je poticao. Najkarakterističniji i najstrašniji primer masovnog zločina koji su počinile ustaše nad lokalnim stanovništvom dogodio se u selu Draksenić, između Bosanske Dubice i Jasenovca. Reč je o poznatom pokolju u Drakseniću, pretežno nad ženama i decom. Tog dana je na zverski način, noževima i tupim predmetima, ubijeno oko 207 stanovnika Draksenića. Ustaše su ubile oko 130, a domobrani oko 70 stanovnika sela. Najveći broj stradalih je ubijen u seoskoj pravoslavnoj crkvi.[5]

Uoči otpočinjanja nemačko-ustaške ofanzive na Kozaru, došlo je do deportovanja lokalnog srpskog stanovništva iz Bosanske Dubice, Hrvatske Dubice i sela iz okoline Hrvatske Dubice, u ustaške logore. Hapšenja, deportaciju i pljačku srpske imovine u Bosanskoj Dubici izvršili su pripadnici ustaške Crne legije i ustaše iz logora Jasenovac. U Hrvatskoj Dubici uhapšeni su i oni Srbi koji su prethodno prešli u katoličku veru. Ovi događaji odigrali su se 14. aprila 1942. Iz Bosanske Dubice je internirano u logore 220 lica, od kojih je 95 ubijeno u logoru Stara Gradiška.[6]

Nemačko-ustaška ofanziva na Kozaru započela je 10. juna 1942. i trajala je 53 dana. Celokupno stanovništvo iz sela pod partizanskom kontrolom sa područja Bosanske Dubice, ali i iz onih delova kotareva Prijedor, Bosanski Novi, Bosanska Gradiška, koji gravitiraju prema Kozari, neposredno uoči neprijateljske ofanzive izbegao je u kozaračke šume iz opravdanog straha od represalija.

Nakon četrnaestodnevnih borbi, 10-24. juna 1942, nemačko-ustaške snage su uspele da okruže Kozaru. Zbog neuspeha formacija NDH da kozaračkim partizanima nanesu poraz, pri čemu su ustaško-domobranske snage trpele ozbiljne gubitke, krajem juna 1942. dolazi do upućivanja nemačkog pojačanja iz Srbije, s obzirom da je u Srbiji partizanski ustanak bio slomljen početkom 1942, a četničke snage nisu dejstvovale protiv Nemaca još od početka novembra 1941. Početkom jula 1942. partizanske snage na Kozari (Drugi krajiški NOP odred) našle su se u vrlo nezavidnom položaju.

Delovi Drugog krajiškog partizanskog odreda uspeli su početkom jula 1942. da izvrše proboj kroz neprijateljske linije u pravcu reke Sane. Sa delovima odreda iz obruča se izvuklo oko 10.000 civila. Ipak, glavnina civila i partizana i dalje je ostala u obruču. Nakon neprijateljskog stezanja obruča i prodiranja u dubinu, došlo je do zarobljavanja velikog broja ranjenika, partizanskih boraca i civilnog stanovništva. Deo zarobljenika ustaše i Nemci su pobili na Kozari, naročito kada su u pitanju partizanski ranjenici, a većinu su deportovali u ustaške logore Jasenovac i Stara Gradiška.

Prema najčešće pominjanim podacima u stručnoj literaturi formacije NDH i Trećeg rajha oterale su u logore oko 68.000 stanovnika Kozare, Prosare i Potkozarja. Od ovog broja sa bosanskodubičkog područja bilo je oko 21.037 žitelja. Od 21.037 logore i internaciju preživelo je 10.328, a 11.194 ih je ubijeno u ustaškim i nacističkim logorima.[7]

Među navedenih 11.194 stradalih stanovnika kotara u fašističkim logorima, bilo je i nekoliko hiljada dece koja su ubijena u logorima Nezavisne Države Hrvatske. Prema podacima Dragoja Lukića sa teritorije kotara Bosanska Dubica u ratu je stradalo 4.149 dece do 14 godina starosti. Većina ih je ubijena u logorima Stara Gradiška, Jasenovac, Mlaka i Jablanac, ali su mnoga deca sa područja Kozare umrla prilikom transporta iz Stare Gradiške u Zagreb ili u logore u Sisku i Jastrebarskom gde su takođe umirala u velikom broju usled izgladnjivanja, iscrpljenosti i nesprečavanja zaraznih bolesti.[8]

1943. uredi

Tokom 1943. stradalo je najmanje 1.291 stanovnik kotara Bosanska Dubica. Većina lica stradalih u ovoj godini, završila su u logorima prethodne godine.

1944. uredi

Tokom 1944. stradalo je najmanje 767 stanovnika kotara Bosanska Dubica.

Ustaše su 18-19. septembra 1944. zaklale u Hrvatskoj Dubici oko 55 lica sa područja Bosanske Dubice i okoline, uglavnom pripadnika srpske nacionalnosti. Narednog dana, 20. septembra 1944. u Bosanskoj Dubici je obešeno 17 jasenovačkih logoraša, stanovnika Bosanske Dubice, uglavnom pripadnika muslimanske/bošnjačke i hrvatske narodnosti. U novembru 1944. u kozaračkim selima ustaše su tokom upada na slobodnu teritoriju ubile oko 50 lokalnih stanovnika.

1945. uredi

Tokom 1945. stradalo je najmanje 412 stanovnika kotara Bosanska Dubica.

U razdoblju od 17. do 22. februara 1945. ustaše (Hrvatske oružane snage) su izvršile napad na slobodnu teritoriju Kozare. Tih dana ustaše su na Kozari ubile 140 lica, dok je 38 lica nestalo. Najveći broj stradalih bio je sa područja dubičkog kotara. U Gunjevcima je ubijeno 52 lica, a 38 ih je nestalo. U Sreflijama je ubijeno 13 stanovnika, a četvoro su ustaše povele sa sobom.[9]

Gubici stanovništva po naseljima uredi

Napomena: PB = pali borci; ŽFT = žrtve fašističkog terora

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ Dragan Cvetković, "Bosna i Hercegovina: numeričko određenje ljudskih gubitaka u Drugom svetskom ratu", Prilozi istraživanju zločina genocida i ratnih zločina, (ur. Jovan Mirković), Beograd, 2009, str. 124-128.
  2. ^ Dragan Cvetković, "Bosna i Hercegovina: numeričko određenje ljudskih gubitaka u Drugom svetskom ratu", Prilozi istraživanju zločina genocida i ratnih zločina, (ur. Jovan Mirković), Beograd, 2009, str. 125.
  3. ^ Momčilo Rakić,"U ustaškom zatvoru u Bosanskoj Dubici", Kozara, I, Beograd, 1971, str. I/151-157.
  4. ^ Samardžija 1984, str. 102–103.
  5. ^ Samardžija 1984, str. 155–156.
  6. ^ Samardžija 1984, str. 192–193.
  7. ^ Samardžija 1984, str. 205.
  8. ^ Lukić 1979.
  9. ^ Samardžija 1984, str. 254–263.
  10. ^ Samardžija 1984, str. 275–568.

Literatura uredi

  • Lukić, Dragoje (1979). Rat i djeca Kozare (1. izd.). Beograd: Narodna knjiga. 
  • Samardžija, Dušan D. (1984). Bosanskodubičko područje u NOR-u i socijalističkoj revoluciji 1941-1945. Bosanska Dubica. str. 102—103. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Злочини_усташа_у_котару_Босанска_Дубица&oldid=26886744”