Википедија

Lozanski mir 1923.

Lozanski mir 1923. je mirovni sporazum između republike Turske sa jedne i koalicije Antanta sa druge strane.[1][2] Potpisan je 24. jula 1923. u Lozani na konferenciji koja je održana od 20. novembra 1922. do 24. jula 1923. godine.[3][4] Njime su poništene po Tursku veoma nepovoljne odredbe prethodnog mirovnog ugovora u Sevru (1920) koji Velika narodna skupština Turske nije prihvatila.[5]

Turske granice ustanovljene sporazumom

Pošto su izvršene teritorijalne ispravke (Turskoj je vraćena istočna Trakija c Jedrenom i Anadolija sa Izmirom), a država je dobila sadašnje granice. Ustanovljeni režim međunarodnog nadzora nad demilitarizovanim Moreuzima, promenjen je kasnije Konvencijom usvojenom u Montreu (1936).[6][5] Kraljevina SHS nije potpisala Lozanski ugovor, već je c Turskom zaključila poseban ugovor o miru.[7]

Turska je ratifikovala sporazum 23. avgusta 1923. godine,[8][9] a sve ostale potpisnice 16. jula 1924. godine.[10] Stupio je na snagu 6. avgusta 1924. godine, kada su ratifikacioni instrumenti zvanično deponovani u Parizu.[5] Deklaracijom o amnestiji dat je imunitet za zločine počinjene između 1914. i 1922. godine, posebno za genocid nad Jermenima. Istoričar Hans-Lukas Kiser navodi: „Lozana je prećutno podržavala sveobuhvatnu politiku proterivanja i istrebljenja heteroetničkih i hetero-religijskih grupa“.[11]

Pozadina uredi

 
Granice Turske prema neratifikovanom Sevrskom ugovoru (1920) koji je poništen i zamenjen Ugovorom iz Lozane (1923) posle Turskog rata za nezavisnost

Nakon povlačenja grčkih snaga u Maloj Aziji i proterivanja otomanskog sultana od strane turske vojske pod komandom Mustafe Kemala Ataturka, kemalistička vlada Turskog nacionalnog pokreta sa sedištem u Ankari odbacila je teritorijalne gubitke nametnute Sevrskim ugovorom iz 1920. koji je ranije potpisalo Osmansko carstvo, ali je ostao neratifikovan. Britanija je nastojala da potkopa turski uticaj u Mesopotamiji i Kirkuku tražeći stvaranje kurdske države u istočnoj Anadoliji. Sekularna kemalistička retorika oslabila je neke od međunarodnih zabrinutosti oko budućnosti Jermena koji su preživeli genocid nad Jermenima 1915. godine, a podrška za samoopredeljenje Kurda je na sličan način opala. Prema Ugovoru iz Lozane, potpisanom 1923. godine, istočna Anadolija je postala deo današnje Turske, u zamenu za odustajanje Turske od pretenzija iz otomanskog doba na arapske zemlje bogate naftom.[12]

Pregovori su vođeni tokom Konferencije u Lozani. Ismet Inonu je bio glavni pregovarač za Tursku. Lord Kerzon, tadašnji britanski ministar spoljnih poslova, bio je glavni pregovarač za saveznike, dok je Elefterios Venizelos pregovarao u ime Grčke. Pregovori su trajali mnogo meseci. Dana 20. novembra 1922. otvorena je mirovna konferencija; sporazum je potpisan 24. jula nakon osam meseci napornih pregovora, isprekidanih sa nekoliko turskih povlačenja. U savezničkoj delegaciji je bio američki admiral Mark L. Bristol, koji je služio kao visoki komesar Sjedinjenih Država i podržavao turske napore.[13]

Odredbe uredi

Ugovor se sastojao od 143 članova sa glavnim odeljcima, uključujući:[14] konvenciju o turskim moreuzima, trgovinu (ukidanje kapitulacija) – član 28 predviđao je: „Svaka od visokih strana ugovornica ovim prihvata, što se nje tiče, potpuno ukidanje kapitulacija u Turskoj u svakom pogledu.“,[15] sporazume i obavezujuća pisma.

Ugovor je predviđao nezavisnost Republike Turske, ali i zaštitu grčke pravoslavne hrišćanske manjine u Turskoj i muslimanske manjine u Grčkoj. Međutim, većina hrišćanskog stanovništva Turske i muslimanskog stanovništva Grčke već je bila deportovana prema ranijoj Konvenciji o razmeni grčkog i turskog stanovništva koju su potpisale Grčka i Turska. Isključeni su samo grčki pravoslavci iz Konstantinopolja, Imbrosa i Tenedosa (oko 270.000 u to vreme),[16] i muslimansko stanovništvo Zapadne Trakije (oko 129.120 1923. godine).[17] Članom 14. ugovora je ostrvima Imbros (Gokčeada) i Tenedos (Bozčada) dodeljena „posebna administrativna organizacija“, pravo koje je turska vlada ukinula 17. februara 1926. Turska je takođe formalno prihvatila gubitak Kipra (koji je bio dat u zakup Britanskoj imperiji nakon Berlinskog kongresa 1878, ali je de jure ostao osmanska teritorija do Prvog svetskog rata). Egipat i Anglo-egipatski Sudan (oba su okupirale britanske snage sa izgovorom da „uguše Urabi revolt i obnove red“ 1882, ali su de jure ostale otomanske teritorije do Prvog svetskog rata) predati su Britanskoj imperiji, koja ih je jednostrano pripojila 5. novembra 1914. godine.[5] Sudbina provincije Mosul je ostavljena da se odredi kroz Ligu naroda. Turska se takođe izričito odrekla svih pretenzija na ostrva Dodekanez, koja je Italija bila obavezna da vrati Turskoj prema članu 2 Ugovora iz Ušija 1912. godine nakon Tursko-italijanskog rata (1911–1912).[18][19]

Deklaracija o amnestiji uredi

Aneks VIII ugovora, nazvan „Deklaracija amnestije“, dao je imunitet počiniocima bilo kakvih zločina „povezanih sa političkim događajima“ počinjenih između 1914. i 1922. godine.[20][21] Ugovor je tako stavio tačku na napore da se otomanski ratni zločinci procesuiraju za zločine kao što su genocid nad Jermenima, asirski genocid i grči genocid[22][23] i kodifikovana je nekažnjivost za genocid.[24]

Reference uredi

  1. ^ „Palais de Rumine”. www.lonelyplanet.com (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 14. 9. 2018. g. Pristupljeno 6. 9. 2018. 
  2. ^ „Palais de Rumine & Musée cantonal des Beaux-Arts”. MySwitzerland.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 6. 9. 2018. 
  3. ^ Xypolia, Ilia (2021). „Imperial Bending of Rules: The British Empire, the Treaty of Lausanne, and Cypriot Immigration to Turkey”. Diplomacy & Statecraft. 32 (4): 674—691. doi:10.1080/09592296.2021.1996711. Arhivirano iz originala 14. 1. 2023. g. Pristupljeno 19. 4. 2022. 
  4. ^ Britannica
  5. ^ a b v g Treaty of Peace with Turkey signed at Lausanne, Lausanne, Switzerland, 24. 7. 1923, Arhivirano iz originala 12. 1. 2013. g., Pristupljeno 28. 11. 2012 
  6. ^ „Armistice of Mudanya”. Arhivirano iz originala 2. 2. 2021. g. Pristupljeno 2021-11-17. 
  7. ^ Encyclopedia
  8. ^ Martin Lawrence (1924). Treaties of Peace, 1919–1923. I. Carnegie Endowment for International Peace. str. lxxvii. 
  9. ^ „League of Nations, Official Journal”. 4. oktobar 1924: 1292. 
  10. ^ Hansard, House of Commons Arhivirano 18 oktobar 2017 na sajtu Wayback Machine, 16 July 1924.
  11. ^ Kieser, Hans-Lukas (2010). „Germany and the Armenian Genocide of 1915–17”. Ur.: Friedman, Jonathan C. The Routledge History of the Holocaust (na jeziku: engleski). Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-87060-6. doi:10.4324/9780203837443.ch3. Arhivirano iz originala 13. 12. 2020. g. Pristupljeno 4. 1. 2021. 
  12. ^ Darren L. Logan (2009). „Thoughts on Iraqi Kurdistan: Present Realities, Future Hope”. Iran & the Caucasus. 13 (1): 161—186. JSTOR 25597401. doi:10.1163/160984909X12476379008205. 
  13. ^ Morgenthau, Henry, Ambassador Morgenthau's Story, (Detroit: Wayne State University, 2003), 303.
  14. ^ Mango, Andrew (2002). Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey . Overlook Press. str. 388. ISBN 1-58567-334-X. 
  15. ^ In addition to Turkey, the British Empire, France, Italy, Japan, Greece, Romania and the Kingdom of Yugoslavia were parties to the Treaty.
  16. ^ The Greek minority of Turkey Arhivirano 3 mart 2016 na sajtu Wayback Machine – Hellenic Resources Network
  17. ^ Öksüz 2004, 255
  18. ^ „Treaty of Ouchy (1912), also known as the First Treaty of Lausanne”. Arhivirano iz originala 25. 10. 2021. g. Pristupljeno 18. 11. 2008. 
  19. ^ James Barros, The Corfu Incident of 1923: Mussolini and The League of Nations, Princeton University Press, 1965 (reprinted 2015). ISBN 1400874610. str. 69.
  20. ^ The American Journal of International Law, Vol. 18., No. 2, Supplement: Official Documents (Apr. 1924), pp. 92–95.
  21. ^ Scharf, Michael (1996). „The Letter of the Law: The Scope of the International Legal Obligation to Prosecute Human Rights Crimes”. Law and Contemporary Problems. 59 (4): 41—61. ISSN 0023-9186. JSTOR 1192189. doi:10.2307/1192189. Arhivirano iz originala 19. 7. 2018. g. Pristupljeno 17. 12. 2020. „Initially, the Allied Powers sought the prosecution of those responsible for the massacres. The Treaty of Sevres, which was signed on August 10, 1920, would have required the Turkish Government to hand over those responsible to the Allied Powers for trial. Treaty of Peace between the Allied Powers and Turkey [Treaty of Sevres], art. 230, at 235, Aug. 10, 1920, reprinted in 15 AM. J. INT'L L. 179 (Supp. 1921). "The Treaty of Sevres was, however, not ratified and did not come into force. It was replaced by the Treaty of Lausanne, which not only did not contain provisions respecting the punishment of war crimes, but was accompanied by a 'Declaration of Amnesty' of all offenses committed between 1914 and 1922." Treaty of Peace between the Allied Powers and Turkey [Treaty of Lausanne], July 24, 1923, League of Nations Treaty Series 11, reprinted in 18 AM. J. INT'L L. 1 (Supp. 1924). 99.” 
  22. ^ Lattanzi, Flavia (2018). „The Armenian Massacres as the Murder of a Nation?”. The Armenian Massacres of 1915–1916 a Hundred Years Later: Open Questions and Tentative Answers in International Law. Studies in the History of Law and Justice (na jeziku: engleski). 15. Springer International Publishing. str. 27—104. ISBN 978-3-319-78169-3. doi:10.1007/978-3-319-78169-3_3. Arhivirano iz originala 21. 3. 2021. g. Pristupljeno 27. 11. 2020. 
  23. ^ Marchesi, Antonio (2018). „Metz Yeghern and the Origin of International Norms on the Punishment of Crimes”. The Armenian Massacres of 1915–1916 a Hundred Years Later: Open Questions and Tentative Answers in International Law (na jeziku: engleski). Springer International Publishing. str. 143—160. ISBN 978-3-319-78169-3. 
  24. ^ Dadrian, Vahakn (1998). „The Historical and Legal Interconnections Between the Armenian Genocide and the Jewish Holocaust: From Impunity to Retributive Justice”. Yale Journal of International Law. 23 (2). ISSN 0889-7743. Arhivirano iz originala 3. 12. 2020. g. Pristupljeno 24. 11. 2020. „After expunging all references to Armenian massacres (and, indeed, to Armenia itself) from the draft version, they signed the Lausanne Peace Treaty, thus helping to codify impunity by ignoring the Armenian genocide. The international law flowing from this treaty, while a sham in reality, lent an aura of respectability to impunity because the imprimatur of a peace conference was attached to it. A French jurist observed that the treaty was an "assurance" for impunity for the crime of massacre; indeed, it was a "glorification" of the crime in which an entire race, the Armenians, was "systematically exterminated." For his part, David Lloyd George, wartime Prime Minister of Great Britain, found it appropriate to vent his ire when he was out of power: He declared the Western Allies' conduct at the Lausanne Conference to be "abject, cowardly and infamous." A creature of political deal-making, the Lausanne Treaty was a triumph of the principle of impunity over the principle of retributive justice.” 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Lozanski mir 1923. na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лозански_мир_1923.&oldid=27552689”