Википедија

Ludvig Vitgenštajn

Ludvig Vitgenštajn (nem. Ludwig Wittgenstein Josef Johann[1]; Beč, 26. aprila 1889 — Kembridž, 29. aprila 1951) bio je austrijsko-britanski filozof poreklom iz Austrije[2] koji je prvenstveno radio u poljima logike, matematičke filozofije, filozofije duha, i filozofije jezika.[3]. Mnogi ga smatraju jednim od najupečatljivijih i najharizmatičnijih filozofa u 20. veku uopšte. Od 1929 do 1947, Vitgenštajn je predavao na univerzitetu u Kembridžu.[4] Tokom svog života on je objavio samo jednu tanku knjigu, Logičko-filozofski traktat sa 75 stranica (1921), jedan članak, jednu knjigu pregleda i dečiji rečnik.[5] Njegovi obimni rukopisi su uređeni i objavljeni posthumno. Filozofijska istraživanja su objavljena kao knjiga 1953, i od tada su njegovi radovi prepoznati kao jedno od najvažnijih dela filozofije u 20. veku.[6] Njegov nastavnik, Bertrand Rasel, opisao je Vitgenštajna kao „najsavršeniji primer genija koga je ikada poznavao kao što se tradicionalno shvata; strastven, duboko intenzivan i dominantan”.[7]

Ludvig Vitgenštajn
Portret Vitgenštajna na dodeli stipendije na Triniti Koledžu u Kembridž, 1929
Lični podaci
Puno imeLudvig Vitgenštajn
Datum rođenja(1889-04-26)26. april 1889.
Mesto rođenjaBeč, Austrougarska
Datum smrti29. april 1951.(1951-04-29) (62 god.)
Mesto smrtiKembridž, Ujedinjeno Kraljevstvo
ObrazovanjeTriniti koledž, Tehnički univerzitet u Berlinu, Viktorijanski univerzitet u Mančesteru
Filozofski rad
EpohaFilozofija XX veka
RegijaZapadna filozofija
Škola filozofijeAnalitička filozofija
InteresovanjaMetafizika, Epistemologija, Logika, Filozofija jezika, Filozofija matematike
IdejeStruktura realnosti određuje strukturu jezika (prvi period)
Uticaji odBertrand Rasel, Seren Kirkegor, Gotlob Frege
Potpis
Zvanični veb-sajt
www.wittgen-cam.ac.uk

Rodio se u Beču, u veoma bogatoj i obrazovanoj porodici[2] jevrejskog porekla. Kao student, otišao je u Englesku u Kembridž, gde je bio jedan od studenata filozofa Bertrana Rasela i njegov saradnik na pitanjima logike i matematike. Vratio se u Austriju uoči početka Prvog svetskog rata, da bi ponovo otišao u Englesku 1929. godine.[2] Iako je proveo veći deo svog profesionalnog života u Engleskoj, Vitgenštajn nikada nije potpuno izgubio kontakte sa svojim austrijskim korenima. Delo koje je stvorio je jedinstvena kombinacija anglosaksonske filozofske tradicije i tradicije kontinentalne Evrope. Njegovu filozofsku misao prati duboki skepticizam prema filozofiji, iako je očuvao uverenje da postoje neke veoma bitne stvari koje treba sačuvati iz tradicije. U Plavoj svesci (1958), definiše svoje delo kao „nasleđe teme koja je bila poznata pod imenom filozofija“.

On je nasledio bogatstvo svog oca 1913. U početku je donirao deo poseda umetnicima i piscima, a potom, u periodu teške lične depresije nakon Prvog svetskog rata, on je svo svoje bogatstvo dao svojoj braći i sestrama.[8][9][10] Tri njegova brata su izvršila samoubistvo, a i Ludvig je takođe razmišljao o tome.[11][12] On je napuštao akademiju nekoliko puta — služeći kao oficir na frontu tokom Prvog svetskog rata, gde je više puta odlikovan za hrabrost; predavao je po školama u udaljenim austrijskim selima gde je naišao na kontroverzu zbog udaranja dece kada bi pogrešila u matematici; i radeći kao bolničar tokom Drugog svetskog rata u Londonu gde je govorio pacijentima da ne uzimaju lekove koji su im propisani. U velikoj meri je uspevao da zadrži u tajnosti činjenicu da je bio jedan od najpoznatijih svetskih filozofa.[13][14] On je opisivao filozofiju kao „jedini rad koji mi daje realno zadovoljstvo”.[15]

Njegova filozofija se često deli u rani period, tokom koga je na primer napisao Traktatus, i kasniji period, artikulisan u Filozofskim istraživanjima. Tokom ranog perioda Vitgenštajn se bavio logičkim odnosima između propozicija i reči, i smatrao je da se putem pružanja logičkog pregleda koji je u osnovi ovog odnosa, mogu rešiti svi filozofski problemi. U kasnijem periodu Vitgenštajn je odbacio mnoge od svojih pretpostavki iz Traktatusa, tvrdeći da se značenje reči najbolje shvata kao njihova upotreba u datom jezičkom kontekstu.[16]

Jedan pregled među predavačima američkih uhiverziteta i koledža rangirao je Istraživanja kao najvažniju knjigu filozofije 20. veka, koja se izdvaja kao „jedno ukršteno remekdelo u filozofiji 20. veka, koje dodiruje različite specijalizacije i filozofske orijentacije”.[17] Istraživanja su isto tako rangirana na 54. mestu spiska nauticajnijih radova 20. veka u kognitivnoj nauci koju je pripremio Centar za kognitivne nauke univerziteta Minesote.[18] Međutim, po rečima njegovog prijatelja Georga Henrika fon Rajta, on je smatrao da su „njegove ideje su uglavnom pogrešno shvaćene i izobličene čak i od strane onih koji su isticali da su njegovi učenici. On je sumnjao da će ga bolje razumeti u budućnosti. Jednom je rekao da se osećao kao da piše za ljude koji bi drugačije razmišljali, disali drugačiji vazduh života, od onog današnjih ljudi.”[19]

Biografija uredi

 
Rođaci Ludviga Vitgenštajna

Ludvig Vitgenštajn, rodio se u Beču, 26. aprila 1889. godine, u bečkoj porodici Karla i Leopoldine Vitgenštajn.[20] Bio je najmlađi od osmoro dece, u toj uticajnijoj porodici Austrougarskog carstva. Roditelji njegovog oca, Herman Kristijan i Fani Vitgenštajn, poreklom su iz jevrejske porodice, asimilirani u protestantizam. Ludvigov otac, Karl Vitgenštajn je bio poznati industrijalac, koji se obogatio u industriji gvožđa i čelika.[21][22] Njegova majka, Leopoldina, rođena Kalmus, je takođe bila poreklom iz jevrejske porodice, ali su njeni prešli u katolike. Ludvig, kao i njegova braća i sestre, kršteni su u Katoličkoj crkvi.[23][24][25][26]

Najpre je studirao tehniku, prvo u Realschule u Lincu,[27][28] potom u Berlinu. Na studije aeronautike u Mančesteru, Engleska, upisao se 1908.[2] Fasciniran logikom i filozofijom matematike po savetu Fregea dolazi 1911. u Kembridž[2], gde studira logiku kod Bertrana Rasela. Nakon godinu dana studija odlazi u Norvešku i živi sam u jednoj brvnari.[2]

Logičko-filozofski traktat uredi

 
Eidsvann-Skjolden-Luster-by-Anders Beer Wilse-1937

Na obali fjorda je koncipirao svoju slikovnu teoriju značenja. Tokom Prvom svetskog rata priključio se austrijskoj vojsci.[29][30][2] Zbog hrabrosti u borbama na ruskom frontu odlikovan je. U toku rata radio je na rukopisu koji će postati poznat pod naslovom Tractatus Logico-philosophicus[2] koji je objavio 1921. Verovao je da je pronašao odgovore na sva ključna filozofska pitanja koja se mogu rešiti. Vitgenštajnov rad se deli na rani period čiji je vrhunac Traktat. Narednih deset godina u jednom zabačenom austrijskom selu deluje kao učitelj. Za to vreme njegov Traktat u filozofskim krugovima Kembridža i Beča izazvao je veliki publicitet. Mislioci okupljeni u Bečki krug, logički pozitivisti, ubedili su ga, naročito Remzi, 1929. da bude član. Te godine se završava njegov rani period ograničen na slikovnu teoriju značenja.

Godine 1929. kada se vratio u Kembridž[2] počinje njegov kasni period koji traje do smrti. U tim ranim 1930-tim dolazi do korenitih promena u Vitgenštajnovom sistemu mišljenja. Stavove izložene u Traktatu postepeno napušta.[2] Radikalno se posvećuje interpretaciji prirode jezika kao filozofskog problema s nerazumevanjem, zabunama i nejasnoćama, sa načinom na koji on predstavlja svet. Vitgenštajn je pokazivao veliku radnu energiju. Pisao je ali je striktno zabranio da se njegova dela objavljuju za njegova života. Zanima ga filozofija uma, priroda izvesnosti i problemi etike. On se dramatičnije okreće delovanju ljudi i ulozi jezičkih aktivnosti i njihovim životima. Bavi se upotrebom jezika u kontekstima svakodnevnih društvenih aktivnosti, naređivanja, savetovanja, merenja, računanja, pokazivanja i interesovanja za druge. Sve ove različite jezičke aktivnosti posmatra kao jezičke igre.

Godine 1939. preuzeo je od Dž. E. Mura filozofsku katedru i postao profesor na Univerzitetu u Kembridžu.[2] Tokom Drugog svetskog rata radio je kao bolnički vratar u Gajevoj bolnici u Londonu i potom kao laboratorijski asistent u Njukaslu. Nije imao nameru da se filozofijom bavi profesionalno. Godine 1947. podneo je ostavku na katedri.[2] Poslednje dve godine života proveo je povučen u jedno irsko selo. Godine 1949. dijagnostikovan mu je rak s neizbežnim smrtnim ishodom. Ipak nije se odvajao od svog radnog stola, živeo je i pisao sa intenzitetom i snagom koja je često prevazilazila njegove savremenike.[2] Umro je u Kembridžu 1951. kao nesumnjivo najharizmatičnija figura filozofije.

Iz zbirke njegovih poznatih radova izdvajaju se naročito Filozofska istraživanja (1953) koja sadrže učenja iz poznog perioda, Beleške o osnovama matematike (1956), Plava i smeđa sveska (1958) beležnica i beleške sa predavanja, zatim posthumno objavljena dela: Beležnice 1914-1916 (1961), O izvesnosti (1969), Filozofska gramatika (1974) i Filozofske napomene (1975). I pored svog dužeg života i rada u Engleskoj Vitgenštajn je svoja dela napisao na nemačkom jeziku.

Njegovo filozofsko delo vrši uticaj na mnoge savremene filozofe i orijentacije. Problematika značenja, jezika i smisla iskaza posle njega zauzima vrlo značajno mesto u savremenoj anglosaksonskoj filozofiji, posebno u logičkom empirizmu.

Filozofska istraživanja i metod uredi

Prvo što iznenadi čitaoca, kada otvori Vitgenštajnove spise je način na koji su organizovani i njihova kompozicija. Njegovi rukopisi se sastoje od kratkih pojedinačnih beleški, koje su u većini slučajeva numerisane, čineći jednu misaonu sekvencu. U razrađenijim spisima nalaze se samo one odabrane, koje su raspoređene obraćajući maksimalnu pažnju na detalj. Sva logička složenost kod ranog Vitgenštajna svedena je na račun sudova a svi sudovi su istinitosne funkcije atomskih ili bazičnih stavova. Atomski sudovi zato moraju biti nezavisni jedan od drugog, priroda atoma iz koje su oni konstruisani ostaje neshvatljiva. U Raselovom shvatanju atomi su katkad bili primitivni elementi iskustva iako i Vitgenštajn u Traktatu naglašava primitivne elemente iskustva on se kreće prema poricanju činjeničnog i kognitivnog značenja rečenice. Njene funkcije ne odgovaraju njegovim koncepcijama reprezentacije, one su usredsređene na etiku, ili značenje sopstva, a završavaju s poznatim odbacivanjem sopstvene smislenosti. Doktrine o logičkoj formi pripadaju među stvari koje se mogu pokazati ali se o njima ne može govoriti: o onome o čemu se ne može govoriti, treba ćutati.

Jezik postaje nedelatan: U Traktatu je jezik postavljen u statični, formalni odnos sa svetom, međutim kod kasnijeg Vitgenštajna došlo je dramatičnijeg razmatranja između ljudskog delovanja i uloge njihovih jezičkih akcija. Filozofija ignoriše raznolikost jezičke igre a kroz uopštavanja i apstrakcije iskrivljuje pravu prirodu svog predmeta. Traktat je proizvod mišljenja da jezik mora biti ovo ili ono dok je ispravna metoda posmatranje i shvatanje kako stvarno stvari stoje. Kada odbacimo pažnju za detalje, gubi se realna funkcija iskaza, a jezik postaje nedelatan. Ono što je potrebno je lek za filozofski impuls, terapija pre nego teorija.

Vitgenštajnovo pisanje obično razvija analogije, aforizme, nove perspektive, i pozive da se na stare fenomene gleda na nov način, radije nego na način uobičajenih linearnih argumenata, s ciljem da nas izleči od težnje za uopštavanjem.

Vitgenštajn je sledio austrijsku fenomenološku tradiciju Brentana. a posebno Huserla, koji je anticipirao potrebu ne za mišljenjem već za gledanjem, tj. za većim obraćanjem pažnje na obrise stvarnih fenomena a manje na prethodno stvorene koncepcije o onome na šta oni moraju da liče.

Filozofija, prema ovoj tradiciji, ne otkriva ništa, strogo govoreći, već nas samo podseća na ono što nalazimo kad pažnju usmerimo u nepoznatom pravcu.

Najsnažnija i najuticajnija primena ovih ideja prisutna je u filozofiji uma. Tu Vitgenštajn ispituje ulogu samoposmatranja, oseta, senzacija, namera ili verovanja koji igraju ulogu u našim društvenim životima. On ima nameru da ospori kartezijansku sliku čija funkcija je da opiše događanja u unutrašnjem pozorištu čiji je subjekt usamljeni gledalac. Osnovne teme moderne filozofije jezika i uma u svom preciznom tumačenju su beskrajno kontroverzne. U svojim Filozofskim istraživanjima Vitgenštajn ne govori o jednoj nego o mnogo metoda filozofije koje, pored toga što su metode, istovremeno su i različite terapije.

Galerija uredi

  •  
    WittgensteinInLinz
  •  
    Trattenbach Wittgensteinhaus
  •  
    Vevelov dvor, Triniti koledž, Kembridž
  •  
    Nadgrobni spomenik

Reference uredi

  1. ^ "Wittgenstein". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 64. ISBN 86-331-2112-3. 
  3. ^ Dennett, Daniel (29. 3. 1999). „LUDWIG WITTGENSTEIN: Philosopher (subscription required) — Time 100: Scientists and Thinkers issue”. Time Magazine Online. Arhivirano iz originala 26. 08. 2013. g. Pristupljeno 29. 11. 2011. 
  4. ^ Dennett, Daniel. "Ludwig Wittgenstein: Philosopher" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. avgust 2013), Time magazine, 29 March 1999.
  5. ^ For his publications during his lifetime, see Monk, R., How to read Wittgenstein. W.W. Norton & Company. (2005). str. 5. * For the number of words published in his lifetime, see Stern, David. "The Bergen Electronic Edition of Wittgenstein's Nachlass", European Journal of Philosophy. Vol 18, Issue 3, September 2010.
  6. ^ A poll among some 400 american university and college philosophy teachers ranked it at number one in 1999; see Lackey, Douglas "What Are the Modern Classics? The Baruch Poll of Great Philosophy in the Twentieth Century", Philosophical Forum. 30 (4), December (1999). str. 329–346. For a summary of the poll, see here lindenbranch.weblogs.us Arhivirano 2011-08-20 na sajtu Wayback Machine. Pristupljeno 3 September 2010.
  7. ^ McGuinness 1988, str. 118.
  8. ^ „Ludwig Wittgenstein or the Philosophy of Austere Lines”. Goethe Institute. Arhivirano iz originala 2. 3. 2011. g. „When his father died in 1913 and Ludwig inherited a considerable fortune... Then, after the First World War, in which he fought as a volunteer in the Austro-Hungarian army, he gave away his entire fortune to his brothers and sisters and, plagued by depression, sought refuge in Lower Austria, where he worked as a primary school teacher” 
  9. ^ Duffy, Bruce. "The do-it-yourself life of Ludwig Wittgenstein", The New York Times, 13 November (1988). str. 4/10.
  10. ^ "Ludwig Wittgenstein: Tractatus and Teaching" Arhivirano 2010-02-13 na sajtu Wayback Machine, Cambridge Wittgenstein archive. Pristupljeno 4 September 2010.
  11. ^ For the brothers' suicides, see Waugh, Alexander. "The Wittgensteins: Viennese whirl", The Daily Telegraph, 30 August 2008.
  12. ^ Gottlieb, Anthony. "A Nervous Splendor", The New Yorker, 9 April 2009.
  13. ^ Monk 1990, str. 232–233, 431.
  14. ^ For his commendation, see Waugh, A., The House of Wittgenstein: a Family at War. Random House of Canada. 2008. str. 114.
  15. ^ Malcolm, (Additional note) pp. 84.
  16. ^ PDF
  17. ^ Lackey, Douglas "What Are the Modern Classics? The Baruch Poll of Great Philosophy in the Twentieth Century", Philosophical Forum. 30 (4), December (1999). str. 329–346. For a summary of the poll, see here Arhivirano 2011-08-20 na sajtu Wayback Machine. Pristupljeno 3 September 2010.
  18. ^ „The one hundred most influential works in cognitive science in the 20th century”. Millennium Project. Arhivirano iz originala 11. 10. 2011. g. 
  19. ^ Malcolm 1958, str. 6
  20. ^ Bartley 1994, str. 199–200.
  21. ^ Bramann, Jorn K. and Moran, John. "Karl Wittgenstein, Business Tycoon and Art Patron" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. jun 2018), Frostburg State University. Pristupljeno 2 September 2010.
  22. ^ Edmonds & Eidinow 2001, str. 63
  23. ^ Chatterjee, Ranjit (2005). Wittgenstein and Judaism: A Triumph of Concealment. str. 178. 
  24. ^ A Nervous Splendor : The New Yorker
  25. ^ McGuinness 1988.
  26. ^ „Wittgenstein, Leopoldine (Schenker Documents Online)”. Arhivirano iz originala 06. 05. 2016. g. Pristupljeno 16. 02. 2018. 
  27. ^ McGuinness 1988, str. 51.
  28. ^ Sandgruber, Roman. "Das Geld der Wittgenstein","Oberösterreichische Nachrichten". 26 February 2011. Linz 2011. Pristupljeno 5 July 2016
  29. ^ Wittgenstein had a double hernia, according to philosopher Iain King, who recounts Wittgenstein's war record in an April 2014 article here (link to Military History Monthly magazine article), accessed 23 July 2014.
  30. ^ Wittgenstein's medical exemption is confirmed in Philosophy Now magazine here (link to Philosophy Now), accessed 23 July 2014.

Literatura uredi

  • Chatterjee, Ranjit (2005). Wittgenstein and Judaism: A Triumph of Concealment. str. 178. 
  • Bartley, William Warren (1994) [1973]. Wittgenstein. Open Court. 
  • Barrett, Cyril (1991). Wittgenstein on Ethics and Religious Belief. Blackwell. 
  • Beaney, Michael (1997). The Frege Reader. Blackwell. 
  • Braithwaite, R. B. (1970). George Edward Moore, 1873 – 1958. Allen & Unwin. 
  • Diamond, Cora (1989). Wittgenstein's Lectures on the Foundations of Mathematics. University Of Chicago Press. 
  • Crary, Alice; Reed, Rupert (2000). The New Wittgenstein. Routledge. 
  • Crary, Alice (2007). Wittgenstein and the Moral Life: Essays in Honor of Cora Diamond. MIT Press. 
  • Creegan, Charles (1989). Wittgenstein and Kierkegaard: Religion, Individuality and Philosophical Method. Routledge. 
  • Drury, Maurice O'Connor (1973). The Danger of Words and Writings on Wittgenstein. Routledge and Kegan Paul. 
  • Drury, Maurice O'Connor (1984). Conversations with Wittgenstein. Oxford University Press. 
  • Edmonds, David; Eidinow, John (2001). Wittgenstein's Poker. Ecco. 
  • Edwards, James C. (1982). Ethics Without Philosophy: Wittgenstein and the Moral Life. University Presses of Florida. 
  • Gellner, Ernest (1979) [1959]. Words and Things. Routledge & Kegan Paul. 
  • Goldstein, Laurence (1999). Clear and Queer Thinking: Wittgenstein's Development and his Relevance to Modern Thought. Rowman & Littlefield. 
  • Hamann, Brigitte; Thornton, Thomas (2000). Hitler's Vienna: A Dictator's Apprenticeship. Oxford University Press. 
  • Kanterian, Edward (2007). Ludwig Wittgenstein. Reaktion Books. 
  • Klagge, James Carl (2001). Wittgenstein: Biography and Philosophy. Cambridge University Press. 
  • Kripke, Saul (1982). Wittgenstein on Rules and Private Language. Harvard University Press. 
  • Leitner, Bernhard (1973). The Architecture of Ludwig Wittgenstein: A Documentation. Press of the Nova Scotia College of Art and Design. 
  • Malcolm, Norman (1958). Ludwig Wittgenstein: A Memoir. Oxford University Press. 
  • McGuinness, Brian (1988). Wittgenstein: A Life : Young Ludwig 1889–1921. University of California Press. 
  • McGuinness, Brian (2008). Wittgenstein in Cambridge: Letters and Documents 1911–1951. Wiley-Blackwell. 
  • Monk, Ray (1990). Ludwig Wittgenstein: The Duty of Genius. Free Press. 
  • Mays, Wolfe (2015). „Wittgenstein in Cambridge”. Portraits of Wittgenstein. Bloomsbury. 
  • Nedo, Michael; Ranchetti, Michele (1983). Ludwig Wittgenstein: sein Leben in Bildern und Texten. Suhrkamp. 
  • Perloff, Marjorie (1996). Wittgenstein's Ladder: Poetic Language and the Strangeness of the Ordinary. University of Chicago Press. 
  • Peterman, James F. (1992). Philosophy as therapy. SUNY Press. 
  • Russell, Bertrand (1998). Autobiography. Routledge. 
  • Russell, Bertrand (1922). „Introduction”. Tractatus Logico-Philosophicus. 
  • Shanker, S.; Shanker, V. A. (1986). Ludwig Wittgenstein: Critical Assessments. Croom Helm. 
  • Sluga, Hans D. (1996). The Cambridge Companion to Wittgenstein. Cambridge University Press. 
  • Waugh, Alexander (2008). The House of Wittgenstein: A Family at War. Random House of Canada. 
  • Whitehead, Alfred North; Russell, Bertrand (1910). Principia Mathematica. Cambridge University Press. 
  • Wright, G. H. von (1990). A Portrait of Wittgenstein as a Young Man: From the Diary of David Hume Pinsent 1912–1914. Basil Blackwell. 
  • Wittgenstein Archives at the University of Bergen Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. јул 2011). Приступљено 16 September 2010.

Spoljašnje veze uredi

 
Ludvig Vitgenštajn na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лудвиг_Витгенштајн&oldid=27551868”