Manastir Grabovac
Manastir Grabovac sa crkvom Svetog Oca Nikolaja se nalazi u mestu Grabovac oko 10 km od Obrenovca, na putu koji vodi ka Banjanima.[1] Sagrađen je na mestu ranijeg manastira, za koji se veruje da su ga podigli kraljevi Milutin i Dragutin krajem 13. veka. Kraj manastira se nalazi kapela na izvoru Vidan vode, koja se koristi za krštenja. Ova mineralna voda je prema narodnom verovanju lekovita.
| Manastir Grabovac | |
|---|---|
 Manastir Grabovac | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Grabovac |
| Opština | Obrenovac |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1282. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture |
Zato što predstavlja važno svedočanstvo kulturno-istorijskih prilika u Srbiji krajem 19. veka i kontinuiteta razvoja manastirskog života od početka 14. veka u okolini Beograda, manastir je proglašen kao nepokretno kulturno dobro za spomenik kulture.[2]
Predanja i istorija
urediOko perioda gradnje manastira u 13. veku, nema razmimoilaženja ni u predanju, ni u literaturi i vezani su za kralja Dragutina i njegovo dobijanje Posavine, tada dela Ugarske, na upravljanje od ugarskog kralja Ladislava IV Kumanca. Po legendi, kralj Dragutin je podigao manastir na mestu blizu izvora lekovite vode, gde je našao lek za povređenu nogu posle pada s konja u gradu Jeleču, 1282. godine.[3][4]
Prvo rušenje manastira je bilo 1521. godine kada se našao na putu za Beograd vojsci Sulejmana Veličanstvenog. Kasnije je manastir bio obnovljen sa naročitom milošću budimskog vezira, što manastirski letopis sa priznanjem ističe i nalazio se, prema turskim popisima iz 1572. godine, na spisku poreskih obveznika.[5] Uloga manastira za očuvanje nacionalnog duha i pravoslavlja je vremenom bila velika, gde je krajem 17. veka u velikoj seobi Srba pod vođstvom patrijarha Arsenija Čarnojevića 1690. godine, održan poslednji Sabor srpske pravoslavne crkve pre prelaska preko Save. Ta uloga manastira je posebna zabeležena uoči i tokom Prvog srpskog ustanka, gde se u njemu okupljala ustanička vojska i krenula u borbu protiv Turaka. Posle propasti ustanka, manastir je srušen i spaljen do temelja, kada su stradali crkva i manastirske ćelije, zvona su odneli Turci, a riznica opljačkana. Kasnijih godina manastir je obnovljen ali i ne dovršen, sve do 1859. godine za vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića. Te godine je završen konak i u nju preseljena osnovna škola koja je bila otvorena u porti manastira.
Na zahtev seljaka da bi lakše došli do manastirske zemlje, manastir je 1865. godine postao parohijska crkva i tako sve do 1890. godine kada je počela izgradnja manastirske crkve na temeljima porušene iz 1813. godine. Sačuvani natpis ukazuje da je današnju manastirsku crkvu sazidao 1894. godine „majstor iz Makedonije” na temeljima prethodne građevine. Status manastira je vraćen 1928. godine, ali ne i imanje, bar ne u onim granicama pre ukidanja.
Novi manastirski konak je podignuta na temeljima starog, u periodu od 1975. do 1980. godine, zalaganjem duhovnika Damaskina i igumanije Anastasije Spasojević i sestre Haritine, koji su sahranjeni u porti manastira.
Unutrašnjost crkve ponovo je oslikana u periodu od 1988—1990. god. Sledeće, 1991. god. na crkvi je postavljen novi krst, a 1993. obnovljena je postojeća fasada i postavljena česma kraj izvora.
Manastirska crkva
urediArhitektura
urediManastirska crkva je koncipirana kao jednobrodna građevina centralnog tipa sa osnovom u obliku slobodnog krsta. Na istočnom delu hrama nalazi se iznutra polukružna, a spolja trostrana apsida, dok se nad centralnim prostorom naosa uzdiže veliko kube. Obrada fasada sprovedena je naizmeničnim polihromnim ređanjem malterisanih traka oker i crvene boje, po ugledu na primere srpske srednjovekovne arhitekture. Najdekorativnije obrađen je zapadni portal crkve, izdvojen iz mase zapadne fasade u vidu trema oslonjenog na dva kamena stuba, iznad kog se nalazi velika, dekorativno obrađena kamena rozeta.
Živopis
uredi
Ikone na eklektički oblikovanom ikonostasu naslikao je 1893. godine Živko Jugović. Unutrašnjost crkve živopisana je freskama koje su nastale u periodu između 1988. i 1990. godine. Radove izvode ikonopisci: Lazar Lečić, Saša Savić i Goran Desančić. Kapela je oslikana nešto kasnije. Čudotvorna ikona Pećke Bogorodice, ikona svetih vračeva Kuzmana i Damjana, ikona Svetog Đorđa i dr. U crkvi se čuva mermerna ploča posvećena oslobodiocima Beograda 1806. godine, u znak sećanja na njihovo okupljanje kod manastira Grabovca pred polazak na Beograd. Prva stručna obnova i restauracija urađena je 1931/32. i 1952/54 godine.
Biblioteka
urediI pored mnogih nevolja, kroz vekove, manastir je sačuvao dosta vrednih umetničkih predmeta. Biblioteka ima 113 rukopisa od kojih su mnogi iz vremena nastanka samostalnosti srpske crkve. Tu je Romulovo jevanđelje iz 14. veka, Dioptra-zbornik o čuvanju duše iz 15. veka. Posle podmetnutog požara osamdesetih godina u konacima, mnoge knjige i drugi predmeti prebačeni su u Beograd.
Manastir danas
urediDo 1970. godine manastir je bio muški, a od tada je preimenovan u ženski sve do 2018. godine, kada opet postaje muški manastir. Nastoitelj manastira je Jeromonah Andrej.
U manastirskom konaku, 1994. godine proslavnjeno je 710 godina od podizanja manastira.
Vidi još
urediGalerija
uredi
Reference
uredi- ^ Pavlović, Marko. „Manastiri šabačko-valjevske eparhije”. biblioteka Šabac. Arhivirano iz originala 09. 10. 2017. g. Pristupljeno 09. 10. 2017.
- ^ „Manastir Grabovac”. Katalog nepokretnih kulturnih dobara na području grada Beograda. Pristupljeno 07. 10. 2016.
- ^ Rakić, Živorad (2002). Grabovac (Posavski). Beograd. str. 199—212.
- ^ Obradović, Gordana B (2005). Pravoslavlje u obrenovačkoj Posavini. Obrenovac. str. 47—65. ISBN 978-86-903425-1-8.
- ^ Veselin Čajkanović, Mit i religija u Srba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1973.
