Milojko Vucelić
Milojko Vucelić (engl. Michael Vucelic; Garešnica, 11. jun 1930 — La Hola, 7. septembar 2012) bio je američki inženjer mašinstva, srpskog porijekla. [1][2] Bio je rukovodilac projekta, a u periodu 1966—1978. i jedan od direktora američkog svemirskog programa Apolo.[3] Za rad na projektu Apolo dobio je više nagrada i priznanja, od kojih je najvažnije najviše američko civilno odlikovanje Predsjednička medalja slobode.[4] Nakon što je napustio NASA-u, radio je u nekoliko kompanija, kao i u vlastitoj kompaniji Ideal Electric. Živio je sa suprugom u Mensfildu u američkoj saveznoj državi Ohajo.[5]
| Milojko (Majk) Vucelić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 11. jun 1930. |
| Mesto rođenja | Garešnica,  Kraljevina Jugoslavija, danas Hrvatska |
| Datum smrti | 7. septembar 2012. (82 god.) |
| Mesto smrti | La Hola, Kalifornija,  SAD |
| Obrazovanje | Univerzitet u Zagrebu |
| Naučni rad | |
| Polje | dipl. inženjer mašinstva |
| Institucija | Mercedes Benc, Ford, Cesna Erkraft, Nort Ameriken Aviejšn, NASA, AT&T, Ideal Electric |
| Nagrade | Predsednička medalja slobode |
Obrazovanje uredi
Milojko Vucelić rodio se 11. juna 1930. u Garešnici — u porodici Ljubice (rođene Hrgović) i Josifa (Joce) — građevinskog inženjera zaposlenog kao nadzornik pruge u Državnim železnicama Kraljevine Jugoslavije sa službom na kolodvoru Mišulinovac.[1][6] Osnovnu školu i prvih sedam razreda gimnazije završio je u Bjelovaru, a 1948. godine je maturirao u Trećoj muškoj gimnaziji u Zagrebu.[7] Godine 1954. na Strojarskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu diplomirao je teorijsku mehaniku[4] u klasi profesora Bazjanca.[7] Tokom studija se počeo baviti vazduhoplovstvom. Tako je u Vazduhoplovnom centru u Vršcu završio jedriličarski i pilotski kurs, a tokom čitavog studija bio je aktivni član Aerokluba Zagreb, te je radio kao tehničar u Avionskoj radionici. Nakon sticanja diplome emigrirao je u Njemačku, gdje prvo radio u kompaniji Mercedes Benc u Štutgartu, a zatim i u kompaniji Ford u Kelnu.[a][4]
Rad u SAD uredi
Nakon dvije godine rada u Njemačkoj, 1956. otišao je u SAD, gdje se zaposlio u kompaniji Cesna Erkraft. U kompaniji je radio na projektovanju aviona Cesna C182RG. Radio je na projektovanju prvih uvlačećih stajnih organa za taj tip aviona. Poslije toga se zaposlio u kompaniji Nort Ameriken aviejšn, u kojoj je radio kao projektant uređaja za spasavanje pilota iz aviona presretača F-104 starfajter i strateškog bombardera B-58 hasler.[b][4]
Program Apolo uredi
Od februara 1962, tj. samog početka programa, učestvovao je u programu Apolo,[7] kao zaposlenik kompanije Nort Ameriken aviejšn, kasnije Nort Ameriken Rokvel, koja je po ugovoru sa NASA-om, radila na matičnom svemirskom brodu Apolo.[1] Nedugo prije toga, u decembru 1961. godine dobio je američko državljanstvo. Radio je na analizama različitih koncepcija slijetanja na Mjesec i na određivanju specifikacija raznih sistema matičnog borda i drugih sistema i uređaja.[1][4] Rad na programu Apolo započeo je kao inženjer, da bi kasnije postao direktor, tj. menadžer, u NASA-inom centru u Hjustonu, gdje je bio zadužen za otklanjanje svih grešaka do kojih bi moglo doći tokom leta, pa su ga kolege zvali „menadžerom za probleme”.[1][4] U tom je periodu intenzivno sarađivao sa glavnim kontrolorom leta Judžinom Krancom.[8]
U intervjuu iz 2004. za portal Hrvatske svemirske agencije izjavio je da svojim najvećim dostignućem tokom rada na programu Apolo smatra misiju Apola 8, lansiranu 21. decembra 1968, kada je uvjerio rukovodstvo programa da umjesto trošenja resursa trostepene rakete Saturn V za još jedno ponavljanje misije u orbiti oko Zemlje, Apolo 8 može krenuti u misiju oko Mjeseca. Tokom misije astronauti su Mjesec obletjeli deset puta i uspješno se vratili na Zemlju.[v]
Poslije istorijske misije spuštanja na Mjesec Apola 11 20. jula 1969. NASA je odustala od misija 18, 19 i 20. Vucelić je tada dobio zadatak da proširi mogućnosti matičnog broda za istraživanje Mjeseca iz orbite (engl. Lunar Orbital Science Missions) u zadnje tri misije — 15, 16 i 17 dodavanjem dodatnih istraživačkih instrumenata, kao i da rukovodi ispitivanjima iz Mjesečeve orbite.[7]
| „Ime Majka Vucelića neće biti poznato kao ono Armstronga, Oldrina i Kolinsa, ali je upravo on, kao i stotine inžinjera, prava snaga programa Apolo.“ |
| Tekst Asošijeted presa „Neopevani heroji poduhvata Apolo“, objavljen nakon slijetanja Apola 11.[8] |
Poslije rutinske misije Apola 12, na idućoj misiji počeo se koristiti novi sistem pražnjenja rezervoara s tekućim kiseonikom grijanjem istih. Tokom priprema za misiju vršena su pražnjenja tekućeg kiseonika, prilikom čega je izgorjela sva izolacija na električnim kablovima u rezervoaru, i niko nije bio svjestan da je misija poslana na let s neispravnim instalacijama. Nakon 55 sati leta, prije planiranog spavanja astronauta, trebalo je uključiti grijače u rezervoaru broj 2 kako bi se povisio pritisak i spriječilo aktiviranje alarma niskog pritiska za vrijeme njihovog spavanja. Kada ga je astronaut Džek Svajgert uključio došlo je do kratkog spoja i rezervoar broj dva je eksplodirao.[7] Vucelić je rukovodio uspješnim spašavanjem astronauta, te ga je kao člana tima misije Apolo 13, 18. aprila 1970. tadašnji američki predsjednik Ričard Nikson odlikovao najvišim američkim civilnim odlikovanjem Predsjedničkom medaljom slobode.[4]
| „Sigurno je da u kosmosu postoje i druga intelektualna bića sem ljudi. Ali, kada vanzemaljci odozgo posmatraju Zemlju i vide da je ona plava, jer većinu planete čini voda, sigurno je da su svoju ekspediciju poslali u Tihi okean, a ne na kopno. Vanzemaljci su bili na Zemlji i u više navrata pričali sa delfinima. A delfini pokušavaju decenijama da nama ljudima nešto kažu, ali mi smo ljudi toliki egoisti, da ne želimo da čujemo poruke koje ove životinje žele da nam prenesu od bića sa drugih planeta.“ |
| Šaljiva anegdota o vanzemaljcima.[9] |
Program Skajlab uredi
Učestvovao je i na programu prve američke orbitalne svemirske stanice — Skajlabu, lansiranoj 1973. godine. Kada je završen program Apolo, NASI su preostala tri neiskorišćena svemirska broda s tri LEM modula, kao i po tri trostepene rakete Saturn V i dvostepene Saturn I B, te je Vucelić dobio zadatak da im pronađe moguću primjenu. Još od oktobra 1969. godine, kada se sastao s sovjetskim kosmonautom Beregovojem, pošto je znao ruski jezik, postao je rukovodilac programa američko-sovjetske saradnje u svemirskim programima, čiji je inicijator bio američki predsjednik Ričard Nikson. Neiskorišćeni svemirski brodovi su tako našli upotrebu u okviru američko-sovjetskog svemirskog programa Apolo-Sojuz. Radio je na prilagođavanju svemirskih brodova za spajanje sa sovjetskim Sojuzom. Pri tome je sarađivao sa sovjetskim kosmonautom Aleksejom Leonovim i američkim astronautom Tomom Stafordom. Prije samog lansiranja Skajlaba, u ljeto 1975. premješten je u London u funkciji potpredsjednika East West Tradea za Rockwell International Company zaduženog za razvoj trgovinskih odnosa sa zemljama istočne Evrope, te je time napustio rad u NASA. Ipak, cijeli tok misije proveo je kao specijalni NASA-in izvještač dodijeljen Bi-Bi-Si-ju.[7][g]
Rokvel, ATT i Ideal Electric uredi
Na novom radnom mjestu je radio na poslovima razvoja trgovinske saradnje sa zemljama Istočnog bloka, pa su tako avioni Aeroflota koji su letjeli izvan Sovjetskog Saveza uskoro bili opremljeni aparatima za kontrolu, navigaciju i komunikaciju Rokvel Kolinsa, na Kamazove kamione su se počele ugrađivati pogonske osovine i kočnice proizvedene u Rokvelu, a ostvarena je i saradnja na razvoju aviona Jak-40.[7] Rukovodio je zajedničkim američko-poljskim razvojem poljoprivrednog aviona M-10 dromader, kojeg i danas proizvodi poljska kompanija PZL Mielec.[7]
Od 1981. godine radio je u američkoj telefonskoj kompaniji AT&T na poslu organizovanja i rukovođenja novim ogrankom ATT Inc u Njujorku.[7] Poslije pet godina rada u AT&T-u, 1986. godine, je zajedno sa suprugom kupio kompaniju Ideal Electric u Mensfildu, Ohajo s 200 radnika. Nakon više od 20 godina, prodao je kompaniju južnokorejskoj kompaniji Hjundai.[10]
U septembru 2009. na poziv Ministarstva dijaspore Vlade Republike Srbije zajedno s kolegom Slavoljubom Vujićem je poslije 30 godina posjetio Beograd. Održali su predavanje na Mašinskom fakultetu gdje su predstavili svoja saznanja s ciljem da mlade ljude podstaknu da svoj talenat primjene u Srbiji. Takođe održali su i predavanje u Vazduhoplovnom savezu u Beogradu.[11][12]
Učestvovao je u gradnji replike Penkalinog aviona iz 1910, čime se 2010. godine u Hrvatskoj obilježila 100. godišnjica motorne avijacije. Vučelić je osigurao motor za repliku.[2]
Godine 2011. priključio se kao savjetnik međunarodnom timu Sinerđi Mun (engl. Synergy Moon),[13] koji u konkurenciji više desetina timova učestvuje u takmičenju Gugl Lunar Iks Prajz, čiji je cilj lansirati privatno konstruisanu letjelicu koja će na Mjesec spustiti robota sposobnog da se kreće po njemu i šalje slike i druge podatke na Zemlju.
Bio je član Akademije inženjerskih nauka Srbije.[14] Godine 2005. je na prijedlog Generalne skupštine Države Ohajo, zbog izvlačenja kompanije Ideal Electric iz bankrota i stvaranja respektabilne kompanije, uvršten u Preduzetničku kuću slavnih Ohaja.[15]
Porijeklo uredi
Godine 1704. poslije Velike seobe Srba po vođstvom patrijarha Arsenija III Crnojevića Vucelići su se preselili iz Kolašina u današnjoj Crnoj Gori u selo Gornje Dubrave pored Ogulina u tadašnjoj Habzburškoj monarhiji.[1][16] Milojkov pradjed, oficir Slunjske pukovnije, Rafael Vucelić je od cara Franca Jozefa dobio plemićku titulu.[1][16] Vucelić je na osnovu plemićke titule koju je nosio njegov pradjed bio član Hrvatskog plemićkog zbora.[16][2] Bio je jedini Srbin koji je bio član toga društva.[2]
Vucelićeva baka i deda po majčinoj strani su prije Prvog svjetskog rata živeli u SAD, a u rodni kraj su se vratili između dva rata, jer im se u Americi nije htjela pridružiti i njegova majka.[1] Nakon proglašenja NDH dedu su mu streljale ustaše s prvih 200 Srba koje su uhapsile, a baku odveli u Jasenovac, dok im je kuća zaplenjena.[1]
Pomagao je u obnovi pravoslavne crkve Sv. Petke u Gornjim Dubravama, koja je porušena i zapaljena 1943. godine.[17] Obnovu je 1972. godine započeo njegov otac koji je rođen u istom mjestu, dok ga je Milojko finansijski podržao — crkva je tada obnovljena, ali ne u izvornom obliku.[17] Nakon što je crkva oštećena i 1992. godine, 2009. je uz pomoć Grada Ogulina i Ministarstva kulture započela njena obnova.[17] Godinu dana kasnije Vucelić je, nakon posjete mjestu na poziv ogulinskog paroha, izrazio spremnost da se opet uključi u obnovu.[17]
Oženio se Nemicom Inge (rođena Precl) iz Minhena, doktorkom psihologije, s kojom je imao dva sina, Aleksandra i Nikolu i petoro unučadi. Dugi niz godina je živeo u Mensfildu u Ohaju,[1] a pred kraj života se preselio u La Hoju u Kaliforniji.
Dela uredi
- Apollo XIII javlja ... Houston, imamo problem, Tehnička knjiga, Zagreb, 1970.
- Apollo XIV javlja ... motor ugašen, mi smo na Mjesecu. Tehnička knjiga, Zagreb, 1971.
Napomene uredi
- ^ U intervjuima datim listovima s područja bivše Jugoslavije ne navodi karakter emigracije. Tek je u intervjuu za beogradski list Danas o svom susretu s Titom rekao: „Znate, mene su vodili kao begunca iz zemlje.“[8]
- ^ Sistem za spasavanje pilota na bombarderu B–58 je riješen u obliku kapsule pod pritiskom, koja se mogla katapultirati pri brzini od 2 maha i visini od preko 21.000 m. Isti koncept, razvijen u kompaniji Nort Ameriken aviejšn, je u konkurenciji s konceptima kompanija Daglas i Lokid, uspješno primijenjen za spuštanje svemirske letjelice Apolo na Zemlju, koja je za spuštanje na vodu koristila tri padobrana.[7]
- ^ Astronaut Frank Borman je nakon povratka na Zemlju krenuo na trijumfalno putovanje po svijetu na kojem je posjetio i tadašnju Jugoslaviju i Titu opisao i Vucelićevu ulogu u misiji,[7] te je, prema Vucelićevim riječima, uspio izdejstvovati da bjegunac Vucelić može posjetiti Jugoslaviju. Nedugo potom prilikom Vucelićeve posjete Jugoslaviji, Tito mu je predložio stvaranje jugoslovenskog svemirskog programa. Tokom posjete, preko Milivoja Jugina je dogovorena uspostava saradnje između sovjetskih kosmonauta i američkih astronauta, što je i ostvareno na programu Apolo-Sojuz.[8]
- ^ Za vrijeme rada u Kontroli leta u Hjustonu bio je i specijalni NASA-in izvještač za radio emisije Voice of America na ruskom, njemačkom, engleskom i srpsko-hrvatskom jeziku.[7]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z i Politika: Srpski Verner fon Braun, 3. oktobar 2009. (jezik: srpski)
- ^ a b v g Aerosvijet: In memoriam inž. Milojko Mike Vucelić Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. septembar 2015) (jezik: hrvatski)
- ^ RTRS: Prva i jedina šetnja čovjeka po Mjesecu, 20. jul 2009. (jezik: srpski)
- ^ a b v g d đ e Biografija Milojka Vučelića[mrtva veza] (jezik: srpski)
- ^ Večernje novosti: Osmorica Srba napravila „Apolo 11", 18. jul 2009[mrtva veza] (jezik: srpski)
- ^ Krugoval 93,1 MHz — Info Portal Grada Garešnice: Od Garešnice do Mjeseca[mrtva veza] (jezik: hrvatski)
- ^ a b v g d đ e ž z i j k zvjezdarnica.com: Program Apollo: Mike Vucelich — interview (jezik: hrvatski)
- ^ a b v g Dnevni list Danas: Milojko i Slavoljub iz vasione, 10. jul 2009. (jezik: srpski)
- ^ Ogledalo, Nezavisni mesečni list Srba u Sjedinjenim Američkim Državama: SAD VANZEMALJCI PRIČAJU SA DELFINIMA Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. novembar 2009) (jezik: srpski)
- ^ Hyundai Ideal Electric co: About — History Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. april 2014) (jezik: engleski)
- ^ Poziv na predavanje na Mašinskom fakultetu u Beogradu[mrtva veza] (jezik: srpski)
- ^ RTS: Srbi u NASA programu, 29. septembar 2009. (jezik: srpski)
- ^ Google Lunar X Prize — Synergy Moon Blog: Mike Vucelich, an Apollo NASA Veteran, Becomes Advisor of the Team Synergy Moon[mrtva veza] (jezik: engleski)
- ^ Akademija inženjerskih nauka Srbije - Inostrani članovi (jezik: srpski)
- ^ Google Lunar X Prize — Synergy Moon Blog: Mike Vucelich: Failure Is Not an Option! Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. avgust 2012) (jezik: engleski)
- ^ a b v Jutarnji list: Mike Vucelic: Kako sam poslao Amere na Mjesec, 19. jul 2009. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. maj 2012) (jezik: hrvatski)
- ^ a b v g ogulin-info.com: Amerikanac iz programa Apollo 11, Milojko (Mike) Vucelich, posjetio Ogulin i Gornje Dubrave Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. septembar 2012) (jezik: hrvatski)
