Википедија

Minhen

главни и највећи град у Баварској (Немачка)

Minhen (nem. München, bav. Minga) je glavni i najnaseljeniji grad Bavarske, druge najnaseljenije savezne države Nemačke. Sa stanovništvom od oko 1,5 miliona, treći je grad po broju stanovnika u Nemačkoj, posle Berlina i Hamburga, a dvanaesti je najveći grad u Evropskoj uniji. Gradska metropolitanska oblast je dom za nešto više od 6 miliona ljudi. Prostirući se na obalama reke Izar (pritoka Dunava) severno od Bavarskih Alpa, grad je sedište bavarske administrativne regije Gornja Bavarska i ujedno je opština sa najvećom gustinom naseljenosti u Nemačkoj (oko 4.500 stan./km²). Minhen je drugi najveći grad na bavarskom govornom području, odmah posle austrijske prestonice Beča.

Minhen
München  (nemački)
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Nemačka
Savezna država Bavarska
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 31. 12. 20171.456.039 [1]
 — gustina4.686,17 st./km2
Aglomeracija2.606.021
Geografske karakteristike
Koordinate48° 08′ 23″ S; 11° 34′ 28″ I / 48.139722° S; 11.574444° I / 48.139722; 11.574444
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina520 m
Površina310,71 km2
Minhen na karti Nemačke
Minhen
Minhen
Minhen na karti Nemačke
Ostali podaci
GradonačelnikDiter Rajter SPD
Poštanski broj80331—81929
Registarska oznakaM, MUC
Veb-sajt
www.muenchen.de

Grad je globalno središte umetnosti, nauke, tehnologije, finansija, izdavalaštva, kulture, inovacija, obrazovanja, poslovanja i turizma i ima veoma visok standard i kvalitet života, što ga je postavilo na prvo mesto u Nemačkoj i treće u svetu prema Merser istraživanju 2018. godine. a proglašen je i najboljim gradom za života prema Monoklovom istraživanju 2018. godine. Prema Institutu za istraživanje globalizacije i svetsko rangiranje, Minhen se smatra alfa gradom od 2015. godine. Minhen je glavno međunarodno središte inženjerstva, nauke, inovacija i istraživanja, što dokazuje prisustvo dva istraživačka univerziteta, mnoštvo naučnih institucija u gradu i njegovoj okolini, kao i svjetski poznati tehnološki i naučni muzeji kao što su Nemački muzej i Be-em-veov muzej. U Minhenu se nalazi mnoštvo multinacionalnih kompanija i njegova privreda je zasnovana visokoj tehnologiji, automobilima, uslužnom sektoru i kreativnoj industriji, kao i informacionim tehnologijama, biotehnologiji, inženjerstvu i elektronici između ostalih.

Minhen se prvi put pominje 1158. godine. Katolički Minhen se snažno odupirao reformaciji i bio je politička tačka divergencije tokom Tridesetogodišnjeg rata, ali je ostao fizički netaknut uprkos okupaciji protestantskih Šveđana. Kada je Bavarska uspostavljena kao suverena kraljevine 1806. godine, postala je evropsko središte umetnosti, arhitekture, kulture i nauke. Tokom Nemačke revolucije 1918. godine, vladajuća dinastija Vitelsbah, koja je Bavarskom vladala od 1180. godine, primorana je da abdicira u Minhenu i proglašena je kratkotrajna socijalistička država.

Dvadesetih godina 20. veka, Minhen je postao dom za nekoliko političkih organizacija, među kojima je bila i Nacistička partija. Prvo pokušaj nacističkoj pokreta da preuzme nemačku vladu 1923. godine u Pivničkom puču zaustavila je bavarska policija u Minhenu pucnjevima. Nakon stupanja nacista na vlast, Minhen je proglašen „prestonicom pokreta”. Tokom Drugog svetskog rata, Minhen je teško bombardovan i 50% celog grada i 90% istorijskog središta grada je uništeno. Nakon posleratne američke okupacije 1949. godine, tokom godina Ekonomskog čuda (njem. Wirtschaftswunder) došlo je do velikog rasta broja stanovnika i ekonomske moći. Za razliku od ostalih nemačkih gradova koji su teško bombardovani, Minhen je obnovio većinu svog tradicionalnog krajolika i bio je domaćin Letnjih olimpijskih igara 1972. godine. Osamdesete godine 20. veka bile su godine snažnog ekonomskog rasta, visokotehnološke industrije i naučnih institucija, kao i rasta broja stanovnika. Grad je dom velikim korporacijama, kao što su Be-em-ve, Simens, MAN, Linde, Alijanc i Minhen Re.

U Minhenu se nalaze mnogi univerziteti, muzeji i pozorišta. Brojne arhitektonske atrakcije, sportski događaji, izložbe i godišnji Oktobarfest privlače značajan broj turista. Minhen je jedan od najprosperitetnijih i najbrže rastućih gradova u Njemačkoj. Nalazi se na samom vrhu migracijskih destinacija. U Minhenu živi više od 530.000 ljudi stranog porekla, što čini 37,7% ukupnog stanovništva.

Geografija uredi

Minhen se nalazi na obalama reke Izar, na samim obroncima Alpa i na nadmorskoj visini od 530 m. Pošto su se u starom i srednjem veku ovde ukrštali putevi od zapada prema istoku i od severa prema jugu Minhen je postao jako značajna raskrsnica puteva kao i trgovački centar te regije. Zahvaljujući ovom geografskom položaju Minhen i dan danas predstavlja važnu raskrsnicu puteva kako kopnenih tako i vazdušnih.

Klima uredi

Klima Minhena (Dreimühlenviertel), elevacija: 515 m i 535 m, 1981–2010 normale, ekstremi 1954–sadašnjost[2]
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 18,9
(66) 		21,4
(70,5) 		24,0
(75,2) 		32,2
(90) 		31,8
(89,2) 		35,2
(95,4) 		37,5
(99,5) 		37,0
(98,6) 		31,8
(89,2) 		28,2
(82,8) 		24,2
(75,6) 		21,7
(71,1) 		37,5
(99,5)
Maksimum, °C (°F) 3,5
(38,3) 		5,0
(41) 		9,5
(49,1) 		14,2
(57,6) 		19,1
(66,4) 		21,9
(71,4) 		24,4
(75,9) 		23,9
(75) 		19,4
(66,9) 		14,3
(57,7) 		7,7
(45,9) 		4,2
(39,6) 		13,9
(57)
Prosek, °C (°F) 0,3
(32,5) 		1,4
(34,5) 		5,3
(41,5) 		9,4
(48,9) 		14,3
(57,7) 		17,2
(63) 		19,4
(66,9) 		18,9
(66) 		14,7
(58,5) 		10,1
(50,2) 		4,4
(39,9) 		1,3
(34,3) 		9,7
(49,5)
Minimum, °C (°F) −2,5
(27,5) 		−1,9
(28,6) 		1,6
(34,9) 		4,9
(40,8) 		9,4
(48,9) 		12,5
(54,5) 		14,5
(58,1) 		14,2
(57,6) 		10,5
(50,9) 		6,6
(43,9) 		1,7
(35,1) 		−1,2
(29,8) 		5,9
(42,6)
Apsolutni minimum, °C (°F) −22,2
(−8) 		−25,4
(−13,7) 		−16,0
(3,2) 		−6,0
(21,2) 		−2,3
(27,9) 		1,0
(33,8) 		6,5
(43,7) 		4,8
(40,6) 		0,6
(33,1) 		−4,5
(23,9) 		−11,0
(12,2) 		−20,7
(−5,3) 		−25,4
(−13,7)
Količina padavina, mm (in) 48
(1,89) 		46
(1,81) 		65
(2,56) 		65
(2,56) 		101
(3,98) 		118
(4,65) 		122
(4,8) 		115
(4,53) 		75
(2,95) 		65
(2,56) 		61
(2,4) 		65
(2,56) 		944
(37,17)
Sunčani sati — mesečni prosek 79 96 133 170 209 210 238 220 163 125 75 59 1.777
Izvor #1: DWD[3]
Izvor #2: SKlima.de[4]

Istorija uredi

Prvi podaci o Minhenu potiču iz 6. veka nove ere kada su Bavarci, pleme Alemana, osnovali više naseobina na reci Izar. Mesto tih naseobina dan danas možemo prepoznati po nastavku –ing, kao što su delovi Minhena: Švabing, Aubing, Sendling... Krajem 10. veka i početkom 11. veka monasi osnivaju manastir koji se zvao Apud Munihen. Od toga potiče današnje ime za ovaj grad. 1158. godine Henrik Lav osniva grad kome daje ime Minhen. Kraljevska porodica Vitelsbah 1180. proglašava Minhen za rezidenciju kraljevske porodice. Već 1390. godine Minhen ima oko 10.000 stanovnika. U 15. veku počinje procvat Minhena dok se u renesansi i baroku grade mnoge građevine koje dan danas predstavljaju najlepše spomenike u Minhenu. Najznačajniji vladar, kome Minhen duguje današnji izgled, je kralj Ludvig I (vladao od 1825—1848). On je Minhen uzdigao do kulturne i duhovne prestonice Evrope u to doba i sprečio industrijalizaciju, zato dan danas Minhen predstavlja jedan od retkih gradova u Nemačkoj koji je uspeo da fabrike udalji od grada. Nakon Prvog svetskog rata dolazi do velikih promena u Minhenu kada nastupaju glad i siromaštvo. Ovakve korenite promene su dovele do toga da Minhen postane centar nacional-socijalista. Adolf Hitler 1923. preduzima marš na Minhen, koji biva brutalno ugušen od strane vlasti, ali već 10 godina kasnije Minhen je u čvrstim rukama „Firera“. U Drugom svetskom ratu Minhen je pretrpeo ogromne štete a kao dokaz tome služi podatak da je su neki delovi grada potpuno uništeni a da je čak 70% zgrada srušeno. Početkom 1950. naglo dolazi do razvoja Minhena i već 1962. Minhen probija Milionsku granicu. Međutim, najveći napredak Minhen je ostvario za vreme Letnjih olimpijskih igara 1972, kao i za vreme Svetskog prvenstva u fudbalu 1974. Olimpijske igre iz 1972. ostaće i zabeležene zbog terorističkog napada na delegaciju i sportiste iz Izraela.

Stanovništvo uredi

Podaci pokazuju da Minhen (sa okolinom) danas ima oko 2 miliona stanovnika i time predstavlja treći po veličini grad u Nemačkoj iza Berlina i Hamburga. Procenjuje se da u Minhenu živi više od 400.000 stranaca od kojih najbrojnije manjine čine Turci, koji se u Minhenu poznati kao prodavci bureka i pita i kao vlasnici orijentalnih radnji, Italijani, koji se bave mahom uvozom specijaliteta iz Italije, Jugosloveni, kao i Grci prodavci girosa. Najviše zastupljena religija je katolička (oko 40% stanovnika), koju sledi protestantska i evangelistička (30%) kao i muslimanska (10%). Ovoliko veliki broj stranaca doveo je do toga da Minhen poprimi obeležja jednog kosmopolitskog grada a da njegovi stanovnici budu jako ljubazni i gostoprimljivi prema svakom. Veliki broj stranaca doveo je i do formiranja delova grada u kojima isključivo žive manjine.

 
Srpska pravoslavna crkva u Minhenu

Privreda uredi

Saobraćaj uredi

Arhitektura grada i kulturno istorijski spomenici uredi

 
Pešačka zona u Minhenu
 
Alijanc Arena
 

Arhitektonsku sliku Minhena karakterišu više faza od kojih prva počinje već 1294. godine. Kada je car Ludvig IV Bavarski Minhenu dao monopol nad prodajom soli počeli su radovi na zidinama kako bi se grad zaštitio od napada razbojnika i neprijatelja. Tako Minhen dobija prve zidine koje su stajale do 18. veka. Ostaci ovih zidina mogu se dan danas videti na:

  • Trgu Sendlinger tor

1310. godine su izgrađene kule koje su predstavljale kapije-ulaz u grad kao i osmatračnicu

  • Trgu Isar Tor

Kada se grad proširivao 1330. godine Isartor je dobio ulogu istočnog ulaza u grad i tu se grade stražarske kule. Glavni toranj je završen 1337.

  • Trgu Karlstor (do 1761. Nojhauzer tor)

Godine 1302. je Karlstor sagrađen kao zapadni ulaz u grad.

Najstarija crkva u Minhenu potiče iz ovog perioda, Crkva svetog Petra, međutim od starog izgleda crkve su ostali samo temelji dok je ostali deo urađen u baroknom stilu.

Nakon više godina stagniranja krajem početkom 15. veka počinje arhitektonski i umetnički uspon Minhena. Arhitekta Joerg fon Halsbah počinje radove na Frauenkirhe (ženska crkva) 1468. a završava 1488. kada Frauenkirhe postaje crkva sa najvećom halom u Nemačkoj. Frauenkirhe danas predstavlja zaštitni znak Minhena sa svoja dva 99 m visoka zvonika, koja su dodata 1525. i 109 m dugačkom halom. Radovi na staroj gradskoj skupštini su počeli u istom periodu od istog arhitekte, a završeni su 1480. godine. Veći deo stare gradske skupštine su uništene u požaru tako da se danas vidi samo rekonstrukcija koja je završena 1977. Za vreme konflikta između Katoličke crkve i Reformista Martina Lutera, vojvoda Vilhelm V je stao na stranu Katoličke crkve i postao centar kontrareforme. Jezuiti, koji su tada došli u grad, obeležili su i arhitekturu tog vremena i uz pomoć Vilhelmovog naslednika Maksimilijana gradi se antikvarnica Rezidencije (1569—1571) koja predstavlja najznačajniji spomenik renesanse severno od Alpa. Cela rezidencija porodice Vitelsbah završena je tek 1610. i danas je jedna od najlepših građevina u Minhenu.

Posle opšte propasti Nemačkog carstva za vreme Tridesetogodišnjeg rata i zauzimanja Minhena od strane Gustava Adolfa kralja Švedske, krajem 17. veka arhitekte opet imaju pune ruke posla. Italijanske arhitekte Bareli i Cukali grade Teatiner crkvu (1663—1688) koja je istovremeno služila kao rezidencija sa 70 m visokim zvonicima. Između Teatiner crkve i Rezidencigrad jei se četvrt u francuskom stilu sa brojnim palatama koje dan danas krase ovaj deo Minhena. Dvorac Nimfenburg predstavlja remek-delo ovog perioda. Gradnja je počela 1664. godine a završena tek 1820. Nalazi se izvan centra Minhena i zapravo je poklon Ferdinanda Marije svojoj ženi Adelaide od Savoje u čast rođenja sina Maksimilijana Emanuela. Pravi naziv ovog zdanja je Kastelo dele Nife. 1745. završeno je pozorište Kuvilje koje predstavlja početak rokokoa u Nemačkoj. Već tada je Minhen predstavljao jedan od najvećih gradova u Nemačkoj a 1780. broji 35.000 stanovnika. Značajan uticaj na dalji razvoj grada bilo je rušenje gradskih zidina 1791, čime se Minhen širi na okolna mesta. Već tada Karlstor dobija svoj drugi naziv Štahus. Poreklo ovog imena nije razjašnjeno ali se pretpostavlja da su dve priče kumovale nazivu: vlasnik jedne kafane u blizini Karlstora se zvao Eustahije ili da je postojala kafana kod Štahelgartena što u prevodu znači kod samostrela-Štahel. 1791. počinju i radovi na engleskom parku u centru grada. Ovaj javni park predstavlja jedan od najvećih svoje vrstu na celom svetu (5 km × 1 km), u sklopu kog se nalazi Kineska Kula i Monopteros.

Najveći uticaj na arhitekturu grada bez sumnje je ostavio Ludvig I koji je proširio grad i izgradio monumentalne građevine na ulici pod njegovim imenom, pod vođstvom arhitekte Lea fon Klencea:

  1. Zgrada Ministarstva Finansije 1816—1821. koja je identična kao
  2. Zgrada Ministarstva Bavarske 1826—1828. sa koncertnom salom 34mx22m
  3. Veliki Bazar 1824—1826. u kome se nalazi jedan od najstarijih Kafea
  4. Ratno Ministarstvo 1827—1830.
  5. Stara Pinakoteka 1826—1836. najveći muzej sa ukupnom dužinom od 137 m

Leo fon Kelnce takođe gradi Kraljevski trg sa Gliptotekom (1816—1830) i Propilejima (1846—1862) i Nacionalno pozorište (1811—1818) sa 2100 sedišta.

Arhitekta Fridrih fon Gertner gradi takođe na Ludvigovoj ulici sledeće zgrade:

  1. Trijumfalna kapija 1843—1852. po ugledu na Konstantinov slavoluk u Rimu
  2. Ludvigova crkva 1829—1844. jedna od najlepših crkava u Minhenu
  3. Bavarska Biblioteka 1832—1843. kopija Ermitaža u Lenjingradu i najveća zgrada
  4. Univerzitetska zgrada 1833—1837. poklon Ludviga građanima Minhena
  5. Vojnička Hala 1841—1844. sa spomenikom bogu Odeonu

Jedan od najvećih arhitektonskih poduhvata tog doba predstavlja izgradnja Maksimilijanove ulice (1853—1865) sa hotelom Četiri godišnja doba, Skupštinom Donje Bavarske i Maksimilijaneumom koji predstavlja skupštinu Bavarske i repliku Partenona u Atini.

Krajem 19. i početkom 20. veka grade se jedne od najvećih i najlepših zgrada u Minhenu.

  1. Gradska Pivnica 1896—1897. prvi put javno točenje piva
  2. Vojni Muzej 1900—1905. sa 32 m visokom kupolom
  3. Bavarska Hipotekarna-kreditna banka 1895—1896. najznačajnija barokna zgrada
  4. Agustinska Pivnica 1897—1898. sa 2000 mesta najveći restoran u Minhenu
  5. Palata pravde 1891—1898. novobarokna zgrada sa liftovima i klimatizacijom
  6. Zgrada Umetnika 1892—1900. u stilu nemačke renesanse
  7. Bavarska Berza 1896—1898.
  8. Anđeo Mira 1895. koji je optočen zlatom i pruža predivan pogled na Minhen
  9. Nemački Muzej čija izgradnja je trajala skoro 90 godina 1906—1982.
  10. Mostovi na Izaru 1899—1905. nalik na mostove u Firenci ukupno 8

Nakon Prvog i Drugog svetskog rata u kome je Minhen srušen do temelja počinje period restauracije i rekonstrukcije grada. Ubrzo nakon Drugog svetskog rata, 1950. godine, Gradska skupština donosi odluku da se sve zgrade koje su srušene u bombardovanju ponovo izgrade u svom stilu. Tako Minhen postepeno postaje replika starog Minhena a radovi na srušenim zgradama se završavaju tek krajem 20. veka. Kada se Minhen kandidovao kao mesto održavanja letnjih Olimpijskih igara počela je velika izgradnja i Minhen počinje da gradi u novijim stilovima ali van centra grada tako da danas postoji svojevrsni kontrast u Minhenu. Ulica Sunca koja se nalazi na mestu srušenih zidina nalik na Pariz ili Barselonu, predstavlja granicu između starog i novog Minhena. Za potrebe Olimpijskih igara prošireni su Minhenski aerodrom i železnička stanica i izgrađen sajam.

Partnerski gradovi uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „München in Zahlen”. muenchen.de (na jeziku: nemački). 
  2. ^ Stationsgeschichte der Messgeräte[mrtva veza], DWD. Retrieved 12 February 2019.
  3. ^ „CDC (Climate Data Center)”. DWD. Pristupljeno 2. 5. 2016. 
  4. ^ „Monatsauswertung”. sklima.de (na jeziku: nemački). SKlima. Arhivirano iz originala 07. 06. 2016. g. Pristupljeno 2. 5. 2016.  |date=maj 2016
  5. ^ „Munich”. World Weather Information Service. WMO. jun 2011. Arhivirano iz originala 11. 02. 2010. g. Pristupljeno 15. 07. 2019. 
  6. ^ „Climate Munich – Germany”. climatedata.eu. Climate Data. Arhivirano iz originala 23. 03. 2012. g. Pristupljeno 15. 07. 2019. 
    „Muenchen-Flughafen, Germany”. Climate-Charts.com. Arhivirano iz originala 15. 6. 2011. g. Pristupljeno 21. 4. 2011. 
  7. ^ „Munich (10870) - WMO Weather Station”. NOAA. Pristupljeno 7. 2. 2019.  Archived February 4, 2019, at the Wayback Machine

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Минхен&oldid=27703873”