Nizozemska književnost u zlatnom veku

Nizozemska književnost u zlatnom veku razvila se pre svega na području današnje provincije Holandija u Nizozemskoj, u 17. veku. Bitni i uticajni centri moći bili su gradovi Amsterdam, Harlem, Hag i Lejden iz kojih se širio celokupan kulturni uticaj, koji je doprineo procvatu nizozemske književnosti.

Istorija

Zlatni vek na području Nizozemlja obuhvata 17. vek. Pridev „zlatni“ označava prosperitet kulture i društva koji je zahvatio Severno Nizozemlje, odn. današnju Holandiju u tom periodu. Događaji koji su obeležili početak Zlatnog veka su Osamdesetogodišnji rat (1568–1648)) koja predstavlja ustanak protiv nametnute španske vlasti. Ovaj rat, kako mu i samo ime kaže, trajao je punih 80 godina i okončan je Minsterskim mirom 1648. godine. Španija tada priznaje suverenitet Severnim provincijama koje se ujedinjuju i postaju jedna celina pod nazivom Republika Ujedinjenih Nizozemskih provincija.^[1] Jug Nizozemlja ne uspeva da se oslobodi od španske vlasti i tako ostaje pod španskom upravom sve do 1713. godine. Za širenje nizozemskog kulturnog uticaja važno je osnivanje Istočno-indijske kompanije, koja je imala monopol nad oblastima istočno od Rta dobre nade, i Zapadno-indijske kompanije, koja je upravljala trgovinom sa zemljama zapadno od Rta dobre nade. Početkom 17. veka, Indoneziju, najpozntiju i najveću holandsku koloniju, kolonizuje Istočno-indijska kompanija. Zapadno-indijska kompanija 1634. preotima Holandske antile od Španije. U zamenu za Novi Amsterdam (današnji Njujork, koji je prvobitno bio pod upravom holanske vlasti), 1667. Holanđani od Engleza dobijaju Surinam. Na Holandskim antilima i u Surinamu se holandski jezik zadržao u upravi i školstvu, dok se u Indoneziji zadržao u nekim zakonskim aktima i pravnoj terminologiji.

Književnost

Mnogi književnici i visoko obrazovani ljudi koji potiču sa Juga Nizozemlja, usled nemogućnosti da napreduju pod strogom španskom vlašću, odlučuju se da prebegnu na razvijeniji Sever, u Republiku ujedinjenih provincija. Emigracija obrazovanog stanovništva za Jug predstavlja „odliv mozgova“. Među značajne brabantske doseljenike spadaju:

Antverpen, 1854.

Jost fan den Vondel (poreklom iz Antverpena, koji se smatra „knezom nizozemske književnosti“)
Gomarus (poreklom iz Briža, koji je bio radikalni kalvinista)
Liven de Kej (poreklom iz Henta, bio je gratitelj u Harlemu)
Danijel Heinsijus (vodi poreklo takođe iz Henta kao i njegov sunarodnik Liven de Kej; radio je kao filolog na univerzitetu u Lejdenu)
Vilem Uselnik (poreklom iz Antverpena, idejni je tvorac Zapadno-indijske kompanije)
Simon Stevin (učitelj iz Briža, koji je bio učitelj na kraljevskom dvoru i predavao oranskom princu Mauricu od Nasaua).

Za početak nizozemske književnosti bitno je i štampanje prvog zvaničnog prevoda Biblije (Statenvertaling) sa grčkog i hebrejskog, umesto sa latinskog jezika, kako je to do tada bio običaj. Prevod Biblije izašao je u Lejdenu, 1637. godine. Poslovice i izreke sadržane u ovom delu doslovno su prevođene, tako da su one trajno obogatile književni jezik. S obzirom na to da u ovom periodu nije postojao zvanični i jedan književni jezik, kojim bi se govorilo na svim područjima na kojima je u upotrebi nizozemski, odn. njegove varijante ili dijalekti, prevod je rezultat mešanja različitih dijalekata, kako bi bio razumljiv što širem krugu čitalaca.

Amblematika

Amblemi predstavljaju posebnu vrstu književnog teksta koji je praćen slikom koju obajšnjava. Amblematika u nizozemskoj književnosti preuzeta je iz Evropske kulture, tačnije iz Italije, gde se u 16. veku ovaj stil prvobitno i pojavio. Sastoji se iz tri dela: inskriptio (naslov), piktura (slika) i subskriptio (propratni tekst). Ljubavna amblematika (lifdesamblematik), kao vrsta amblematike, smatra se izvorno nizozeskom. Autori koji su pisali ambleme su:

Piter Korneliszon Hoft (1581–1647)) -„Ljubavni amblemi“, 1611.
Rumer Vizer (1547–1620)) - „Slike sa Tekstom“, 1614.
Ana Vizer (1584–1651)) i Marija Teselshade Vizer (1594-1648)
Jakob Kats (1577–1660)) – „Amblemi vrlina i ljubavi“, 1618. i „Ogledalo starog i novog vremena“, 1632. Jakob Kats je pisac čija su dela doživela veliku popularnost upravo zbog jednostavnog stila kojim je pisao i moralne poruke koju su njegovi amblemi imali. Veliki broj amblema koje je napisao išao je u govorni jezik u vidu poslovica. Osim amblema, značajno je i delo „Brak“ (1625) koje predstavlja svojevrstan priručnik o tome kako izdleda život u braku i koje su bračne obaveze (delo posvećeno pre svega ženama).^[2]

Epigrami

Epigram (grč. epigrama – natpis) predstavlja kratku, domišljatu pesmu, koja ima za cilj da nam prenese određenu poruku. Najpoznatiji pisac epigrama u nizozemskoj književnosti, koji je napisao preko 3000 epigrama, je Konstantin Hajhens (1596–1687)). Njegova najznačajnija zbirka epigrama nosi naziv „Različci“ koju je objavio 1658. godine.

Putopisi

Putopis je značajna vrsta književnog dela na ovom području, s obzirom na dobro razvijeno nizozemsko moreplovstvo i trgovačke puteve sa dalekim krajevima. Predstavnici ovog žanra su:

Jan Hajhen fan Linshoten „De Iltinerario“ (1596) – putovanje do Azorskih ostrva
Herit de Ver „Nova Zembla“ (1598)
Vilem Ejsbrantszon Bonteku „Dnevnik ili znamenito pripovedanje o putu u Indoneziju“ 1646. godine

Velika petorka

Velika petorka (De hrote fejf) je naziv za petoricu najznačajnijih stvaralaca u zlatnom veku, koji su izvršili presudan uticaj na nizozemsku kulturu i književnost. Osim što su bili priznati književnici, sebe su smatrali pre svega vaspitačima društva. Zalagali su se za humanističke i hrišćanske ideale i naglašavali univerzalne vrednosti. U ovu grupu spadaju sledeći autori:

Jost fan den Vondel (1587–1679))
Kontanten Hajhens (1596–1687))
Piter Korneliszon Hoft (1581–1647))
Herbrant Adrijanszon Bredero (1585–1618))
Jakob Kats (1577–1660))

Književnost u Južnom Nizozemlju

Književnost u Južnom Nizozemlju stagnirala je u 17. veku. Najpoznatiji pisac sa Juga je Mihil de Svan (1654–1707)) koji je bio i lekar, pesnik, dramatičar i zaštitnik retoričke komore Krasuljak. Takođe značajni su i pesnik Justus de Harduvejn (1582–1641)) i satiričar Rišar Ferstehen (1550–1640))

Reference

^ Novaković-Lopušina, Jelica (1992). Nizozemski Jezik dvadeset miliona Holanđana i Flamanaca. Maurissonstraat 260, Belgija: Stichting Ons Erfdeel. str. 17. ISBN 978-90-70831-43-1.
^ Novaković-Lopušina, Jelica (2012). Uvod u holandsku i flamansku književnost. Beograd: ARIUS & PARTENON. str. 85. ISBN 978-86-7157-598-0.

Spoljašnje veze

[1] Novaković-Lopušina, Jelica (1992). Nizozemski Jezik dvadeset miliona Holanđana i Flamanaca. Maurissonstraat 260, Belgija: Stichting Ons Erfdeel. str. 17. ISBN 978-90-70831-43-1.

[2] Novaković-Lopušina, Jelica (2012). Uvod u holandsku i flamansku književnost. Beograd: ARIUS & PARTENON. str. 85. ISBN 978-86-7157-598-0.

[1]

[2]