Patrijarh

Patrijarh (grč. πατριάρχης, od πατήρ — „otac“ i ἀρχή — „gospodstvo, vlast“) jeste titula poglavara nekih pravoslavnih autokefalnih crkava.

Može da označava i crkveni čin najviših episkopa (biskupa) u drugim hrišćanskim crkvama. Do Velikog raskola (1054), čin patrijarha su nosili rimski, carigradski, aleksandrijski, antiohijski i jerusalimski episkopi (pentarhija).^[1]

Istorija uredi

U Starom zavjetu se govori o postojanju deset patrijaraha (praotaca, praroditelja) prije Potopa — Adam, Set, Enos, Kenan, Mahalalel, Jered, Enoh, Metuzalem, Lameh, Noje.^[2] Poslije Potopa, nakon što je Mojsije darovao Deset Božijih zapovijesti, naziv patrijarha su nosili Avram, Isak, Jakov i Josif.

Zvanje patrijarha su nosili i predsjednici Sanhedrina (Sinedriona).^[3]

U ranom hrišćanstvu na čelu Crkve je stajao episkop. Titula patrijarha se počela koristiti u 5. vijeku, a titulu su dobijali oni episkopi koji su bili pretpostavljeni mitropolitima. Termin se koristio u dokumentima Četvrtog vaseljenskog sabora (451). U 9. vijeku u Vizantiji se utvrdilo učenje o pentarhiji, odnosno da u Crkvi može biti samo pet patrijaraha: rimski, carigradski, aleksandrijski, antiohijski i jerusalimski. Nakon Velikog raskola iz 1054. titula patrijarha se zadržala prvenstveno kod nekih poglavara unutar Pravoslavne crkve.^[4]

Puna titula rimskog pape je do 2006. između ostalih uključivala i titulu „patrijarh Zapada“.^[5]

Pravoslavna crkva uredi

Nakon Velikog raskola (1054) na teritoriji Vizantijskog carstva na čelu Crkve su se nalazila četiri patrijarha: carigradski, aleksandrijski, antiohijski i jerusalimski.

Nakon osnivanja samostalnih slovenskih država (Srbije, Bugarske, Rusije) i davanja autokefalnosti njihovim crkvama, njihovi poglavari su takođe dobili titulu patrijarha.

Danas, unutar Pravoslavne crkve postoji devet episkopa sa činom patrijarha: carigradski, aleksandrijski, antiohijski, jerusalimski, ruski, srpski, rumunski, bugarski i gruzijski.

Katolička crkva uredi

Unutar Katoličke crkve dostojanstvo patrijarha uglavnom imaju poglavari istočnih katoličkih crkava sa statusom patrijaršije.^[6] U latinskom obredu četiri biskupa nose tu titulu: venecijanski, lisabonski, istočnoindijski i jerusalimski.

Šest patrijaraha,^[7] poglavare istočnih katoličkih crkava, biraju sinodi episkopa odgovarajućih crkava. Nakon izbora, patrijarh se ustoličava i stupa u zajedništvo sa rimskim papom (patrijarsi se jedino po tome razlikuju od vrhovnih arhiepiskopa, budući da njihovu kandidaturu papa potvrđuje). U jerarhiji Katoličke crkve, patrijarsi istočnih katoličkih crkava imaju rang ravan kardinalima-biskupima.

Položaj patrijarha u crkvenoj jerarhiji uredi

Patrijarsi potpadaju pod sud crkvenog sabora. Danas, prvo mesto po časti među istočnim patrijarsima, pripada Vaseljenskom patrijarhu, da bi u VII veku dobio titulu „vaseljenski" i smatra se „prvim među ravnima (jednakima)." U XI veku, sistem pentarhije, pet apostolskih prestola: Rim, Konstantinopolj (Carigrad), Aleksandrija, Antiohija i Jerusalim, narušen je raskolom rimske patrijaršije od crkve, a na istoku su tokom srednjeg veka nastajale nove samostalne (autokefalne) crkve, kod Bugara, Srba, Rusa, itd. Diptih (pomenik), odn. Poredak po časti u zajednici Vaseljenske crkve, poštuje se kao drevni, osveštani poredak, koji priznaju sve pomesne pravoslavne crkve u savremenom svetu. Prema diptihu, ima devet autokefalnih istočno pravoslavnih crkava sa dostojanstvom patrijaršije, i to: Vaseljenska Carigradska, Aleksandrijska, Antiohijska, Jerusalimska, Srpska, Ruska, Rumunska, Bugarska i Gruzijska.