Patrijarh srpski Jovan
Jovan I, zvani Kantul, bio je arhiepiskop pećki i patrijarh srpski od 1592. do 1614. godine. Kao poglavar Srpske patrijaršije stolovao je u Pećkom manastiru. Na samom početku njegove uprave došlo je do izbijanja dugotrajnog Osmansko-habzburškog rata (1593-1606), tokom koga su izbili srpski ustanci u Temišvarskom pašaluku (1594) i Hercegovačkom sandžaku (1596). Pod vidom odmazde, Turci su 1594. godine spalili mošti svetog Save, čime je označena prekretnica u odnosu turskih vlasti prema pravoslavnim Srbima. Tokom narednih godina, patrijarh Jovan je sarađivao sa narodnim prvacima koji su nastojali da obezbede podršku hrišćanskih država za oslobođenje srpskog naroda od turske vlasti. Iako se nije otvoreno odmetnuo od turske vlasti, smrt ga je zadesila 1614. godine, prilikom boravka u Carigradu.[1][2][3][4]
| Patrijarh srpski Jovan | |
|---|---|
 Patrijarh srpski Jovan (freska u Pećkom manastiru) | |
| Lični podaci | |
| Datum smrti | 1614 |
| arhiepiskop pećki i patrijarh srpski | |
| Godine | (1592—1614) |
| Prethodnik | Filip I |
| Naslednik | Pajsije I |
Biografija uredi
Pretpostavlja se da je patrijarh Jovan bio rođen sredinom 16. veka, a imao je i brata Miloša, koji je bio spahija. U nekim znatno kasnijim izvorima, sa kraja 17. ili početka 18. veka, nadenut mu je nadimak Kantul, koji se ne pominje u izvorima iz Jovanovog vremena. Uprkos tome, pojedini istraživači su uobličili pretpostavku o njegovom navodnom vlaškom poreklu.
Jovan je postao srpski patrijarh tokom 1592. godine, nasledivši dotadašnjeg patrijarha Filipa. Prema ustaljenom običaju, izbori svih arhijereja na područjima pod turskom vlašćću bili su potvrđivani izdavanjem sultanovog berata, a svaki potvrđeni patrijarh je takođe bio u obavezi da redovno izmiruje novčane obaveze svoje patrijaršije prema turskoj državi.[5]
I pored raznih poteškoća, za vreme patrijarha Jovana očuvana je struktura Srpske patrijaršije. Upražnjene eparhije su popunjavane izborom i hirotonijom novih episkopa, a održavani su i crkveni sabori u Peći. Jovanovim zalaganjem obnovljen je hram u Peći, a živopisani su hramovi u Manastiru Svete Trojice kod Pljevalja i sremskom manastiru Hopovu. Takođe se razvijala i prepisivačka delatnost, a svi su izgledi da je takve aktivnosti podsticao sam patrijarh, koji je knjige poklanjao Velikoj crkvi u Peći i manastiru Hilandaru.
Jedno od najznačajnijih pitanja iz vremena Jovanove uprave odnosi se na učešće srpske jerarhije u tadašnjim narodnim pokretima i ustaničkim poduhvatima. U istoriografiji su tim povodom iznošene razne pretpostavke, koje su bile zasnovane na različitom tumačenju istorijskih izvora. Iako pojedini izvori svedoče da je patrijarh pružao podršku narodnim prvacima, u nauci ne postoji saglasnost povodom pitanja o stepenu njegovog ličnog učešća ustaničkim i zavreničkim poduhvatima.[3][4]
Opšte političke prilike za vreme Jovanove uprave znatno su se razlikovale od stanja koje je vladalo za vreme patrijarha Makarija i njegovih pravih naslednika, tako da se i patrijaršijska uprava morala prilagođavati novonastalim okolnostima, pogotovo nakon izbijanja Osmansko-habzburškog rata (1593-1606) koji je zahvatio severna i zapadna područja Srpske patrijaršije. Upravo u to vreme, došlo je do izbijanja velikog u srpskog ustanka na prostorima Temišvarskom pašaluka (1594), što je dovelo do opšteg pogoršanja u srpsko-turskim odnosima.[6]
Za vreme patrijarha Jovana, Srpska pravoslavna crkva je doživela jedan od svojih najtežih udaraca. U znak odmazde zbog srpskog ustanka, Sinan-paša je 1594. godine naredio da se na Vračaru spale mošti Svetog Save. Taj događaj je ostavio trajne posledice na odnose između srpskog naroda i turskih vlast. Nedugo potom (1595), požeški mitropolit Vasilije je napustio Donju Slavoniju, koja je bila pod turskom vlašću, prebegavši u susednu Gornju Slavoniju, koja je bila pod habzburškom, čime je postao prvi vladika pravoslavnih Srba na području Varaždinskog generalata.[7]
Već tokom 1596. godine došlo je do izbijanja novog srpskog ustanka, na području Hercegovačkog sandžaka, a na čelu ustanika nalazio se čuveni vojvoda Grdan, koji je i tokom narednih godina održavao saradnju sa patrijarhom Jovanom.[8]
U to vreme, rimski papa Kliment VIII (1592-1605) je pokušavao da obrazuje hrišćanski savez u koji bi ušli španski kralj Filip III, austrijski nadvojvoda Ferdinand i savojski herceg Karlo Emanuel I. U planove zapadnih država bili su uključeni i pojedini srpski prvaci. Tadašnja i potonja saradnja između vojvode Grdana i srpske jerarhije svedoči da su neposredni organizatori ustaničkih i zavreničkih aktivnosti bili narodni prvaci i pojedini sveštenici nižeg ranga, kojima je patrijarh Jovan pružao podršku, ali na poverljiv način, bez otvorenog, odnosno javnog odmetanja od turske vlasti.[8]
Prilikom njegovih kanonskih poseta, Rimska kurija mu je preko svojih predstavnika činila smetnje, a naročito u svome radu na unijaćenju pravoslavnih Srba u Paštrovićima.
Pošto je patrijarh umro 1614. godine prilikom boravka u Carigradu, pojedini istraživači su tim povodom izneli pretpostavku da je njegova smrt bila nasilna, pošto su Turci saznali za veze patrijarha Jovana sa narodnim prvacima koji su učestvovali u pripremi pomenutih ustanaka i sprovođenju drugih antiturskih poduhvata.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Vuković 1996, str. 241-242.
- ^ Kalezić 2002, str. 891.
- ^ a b Šuletić 2008a, str. 451.
- ^ a b Perović 2009.
- ^ Tričković 1980, str. 61—164.
- ^ Ćirković 1996, str. 37-38.
- ^ Ivić 1926, str. 15.
- ^ a b Tomić 1903.
Literatura uredi
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro.
- Ivić, Aleksa (1926). „Migracije Srba u Slavoniju tokom 16., 17. i 18. stoleća”. Srpski etnografski zbornik. 36: 1—228.
- Kalezić, Dimitrije M., ur. (2002). Enciklopedija pravoslavlja. 2. Beograd: Savremena administracija.
- Ković, Miloš (2020). „Ustaničko nasleđe srpske crkve (1594-1941): Prilog istraživanju odnosa između crkve i države”. Osam vekova autokefalije Srpske pravoslavne crkve. 1. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet. str. 273—287.
- Perović, Nataša T. (2009). „Jovan Kantul” (PDF). Srpski biografski rečnik. 4. Novi Sad: Matica srpska.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Ruvarac, Ilarion (1888). O pećkim patrijarsima od Makarija do Arsenija III (1557—1690). Zadar.
- Samardžić, Radovan (1993a). „Srbi u ratovima Turske do 1683”. Istorija srpskog naroda. 3 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 115—424.
- Samardžić, Radovan (1993b). „Srpska pravoslavna crkva u XVI i XVII veku”. Istorija srpskog naroda. 3 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—102.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra.
- Sotirović, Vladislav B. (2011). „The Serbian Patriarchate of Peć in the Ottoman Empire: The First Phase (1557-94)” (PDF). Serbian Studies: Journal of the North American Society for Serbian Studies. 25 (2): 143—169.
- Stanojević, Gligor (1970). Jugoslovenske zemlje u mletačko-turskim ratovima XVI-XVIII vijeka. Beograd: Istorijski institut.
- Tomić, Jovan N. (1903). Pećki patrijarh Jovan i pokret hrišćana na Balkanskom poluostrvu: 1592-1614. Zemun.
- Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164.
- Ćirković, Sima (1996). „Ustanak banatskih Srba”. Rad Muzeja Vojvodine. 37-38 (1995-1996): 239—245.
- Šuletić, Nebojša (2008a). „Jovan Kantul”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 451.
- Šuletić, Nebojša (2008b). „Ustanak u Banatu 1594”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 1185.
Spoljašnje veze uredi
