Patrijarh srpski Gavrilo I
Gavrilo Rajić (ili Rašković) (Štitkovo, oko 1595[1] — Brusa, 1659) bio je srpski svetitelj i arhiepiskop pećki i patrijarh srpski od 1648. do 1655. godine. Rođen je u Starom Vlahu.[2][3][4]
| Patrijarh srpski Gavrilo I | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1595. |
| Mesto rođenja | Štitkovo, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 1659.(64 god.) |
| Mesto smrti | Brusa, Osmansko carstvo |
| Arhiepiskop pećki i patrijarh srpski | |
| Godine | (1648-1655) |
| Prethodnik | Pajsije I |
| Naslednik | Maksim I |
Biografija uredi
Pre nego što je postao patrijarh bio je episkop smederevski i mitropolit raški[5]. Dok je bio na dužnosti raškog mitropolita predvodio je obnovu manastira svetih Arhangela Mihaila i Gavrila okolini Kovilja[5]. Kao mitropolit raški, izabran je 1648. godine za naslednika srpskog patrijarha Pajsija I. Na čelo Srpske crkve došao je u teško vreme, kada je srpski narod bio bez države i vladara, a sav teret održanja narodne svijesti je pao na pleća Srpske pravoslavne crkve i sveštenstva.
Već u to vreme, pojedini rimokatolički misionari pokušali su da zloupotrebe teške prilike u kojima su se nalazili hrišćani pod turskom vlšću. Tim povodom su nastali razni krivotvoreni spisi o navodnm saborima u manastiru Morači tokom 1648. i 1653. godine. Iako su pojedini stariji istraživači poklanjali poverenje tim spornim spisima, naučne analize su pokazale da je reč o falsifikatima, koji su nastali kao proizvod rimokatoličkog prozelitizma.[6][7][3]
Ubrzo po dolasku na čelo Srpske crkve, patrijarh Gavrilo 1649. godine odlazi u Carigrad kako bi utvrdio svoj položaj i skinuo namet koji je propisala Porta. Narednih godina, 1650. i 1651. on obilazi svoje eparhije, poučava srpski narod i utvrđuje ga u istinama pravoslavnog učenja. Odlazi u Skopsku Crnu Goru, gde je dobio „Liturgiju na blagoslov“.
1653. godine odlazi u manastir Krušedol, odakle prelazi u Vlašku i Moldaviju. U Trgovištu se zadržao kod vojvode Matije Basarabe, obavljajući pri tome i izvesnu političku misiju, posebno radi izmirenja Basarabe sa Bogdanom Hmeljnickim atamanom ukrajinskih kozaka, koji je digao ustanak protiv Poljske 1648. godine. Patrijarh Gavrilo je sa pratnjom odseo u jednom manastiru, zajedno sa antiohijskim patrijarhom Makarijem, koji se na putu za Rusiju zadržao u Vlaškoj. Odatle je Gavrilo nastavio put za Rusiju, gde je stigao sredinom 1654. godine.
Glavni razlog patrijarhovog putovanja u Rusiju bilo je prikupljanje pomoći. U pravoslavnoj Rusiji tražio je, takođe, i pomoć kojom bi se suprotstavio Turcima, a posebno rimokatoličkoj kuriji. U Moskvi je pokušao da štampa „Tipik izbranije mnogoje ot 34 knjige na latinskuju jeres“ od Nila Kavasile, solunskog mitropolita iz XIV veka. Patrijarh Gavrilo je smatrao da je ova knjiga preko potrebna njegovoj pastvi koja je izložena rimokatoličkoj propagandi i upornom delovanju rimokatoličkih misionara. Patrijarh je poneo sa sobom i „Žitije i povijest svjatih carej serbskih i patrijarhov“. Za vreme svog boravka u Rusiji, dva puta se sreo sa ruskim carem Aleksejem Mihailovičem, ocem Petra Velikog, a sa ruskim patrijarhom Nikonom bio je u prijateljstvu i bratskoj ljubavi. Učestvovao je na Moskovskom saboru 1655. godine i aktivno podržao reformu koju je sprovodio patrijarh Nikon.
Pod pritiskom raznih okolnosti, patrijarh Gavrilo je rešio da trajno ostane u Rusiji, zbog čega je svoju pratnju poslao natrag u Srbiju sa porukom da se izabere novi patrijarh umesto njega. Kasnije, patrijarh Gavrilo menja svoju odluku i želi da se vrati u Srbiju. Možda je jedan od razloga što je njegov naslednik Maksim, zauzeo stav sporazumevanja sa turskim vlastima, a odustao od svake saradnje sa hrišćanskim saveznicima koju je učvrstio patrijarh Gavrilo. Patrijarha su teško pustili iz Moskve i tek kada je rekao da želi da ide u Jerusalim na pokloničko putovanje, dozvoljeno mu je da napusti Rusiju. Umesto da ode u Jerusalim, patrijarh Gavrilo se vraća u Srbiju.
„Pećko skazanije“ svedoči da je patrijarh bio oklevetan kod sultana jer je, tobože, savetovao ruskog cara da udari na Turke. U „greh“ mu se pripisuje da je nekoliko Jevreja preveo u hrišćanstvo, a optuživali su ga i da radi na pokrštavanju Turaka. Zbog ovih i drugih izmišljenih optužbi i kleveta patrijarh Gavrilo mučenički je završio svoj život. Obešen[8] je u Bursi, između dva stuba.
Njegovo telo sahranio je 18. jula 1659. godine prezviter Pavle.
Spomenik patrijarhu Gavrilu, skulptura u prirodnoj veličini, biće podignut u manastiru Dubnici kod Nove Varoši.[9]
Reference uredi
- ^ „Spomenik patrijarhu Gavrilu Raškoviću u Dubnici (SPC, 19. novembar 2013)”. Arhivirano iz originala 28. 01. 2019. g. Pristupljeno 30. 11. 2013.
- ^ Vuković 1996, str. 98-100.
- ^ a b Dabić 2006, str. 568-569.
- ^ Šuletić 2008, str. 218.
- ^ a b Članak u časopisu „Pravoslavlje“ pod nazivom „Sveti Gavrilo Rajić - Patrijarh srpski i sveštenomučenik (1648—1659)“[mrtva veza] br. 1064. (15.07.2011)
- ^ Radonić 1950, str. 320-321.
- ^ Berić 1959, str. 563-571.
- ^ "Sion", Beograd 21. februar 1875.
- ^ Dug čuvaru vere („Večernje novosti“, 27. oktobar 2013)
Literatura uredi
- Berić, Dušan P. (1959). „Da li je održan sabor u manastiru Morači 1648 godine” (PDF). Istoriski zapisi. 12 (15): 563—571.
- Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Evro, Unireks, Kalenić.
- Dabić, Vojin S. (2006). „Gavrilo I Rajić”. Srpski biografski rečnik. 2. Novi Sad: Matica srpska. str. 568—569.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Ruvarac, Ilarion (1888). O pećkim patrijarsima od Makarija do Arsenija III (1557-1690). Zadar.
- Samardžić, Radovan (1993). „Srpska pravoslavna crkva u XVI i XVII veku”. Istorija srpskog naroda. 3 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—102.
- Slijepčević, Đoko M. (1933). „Pajsije, arhiepiskop pećski i patrijarh srpski kao jerarh i književni radnik” (PDF). Bogoslovlje. 8 (2): 123—144.
- Slijepčević, Đoko M. (1933). „Pajsije, arhiepiskop pećski i patrijarh srpski kao jerarh i književni radnik” (PDF). Bogoslovlje. 8 (3): 241—283.
- Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra.
- Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164.
- Šuletić, Nebojša (2008). „Gavrilo I Rajić”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 218.
Spoljašnje veze uredi
