Risto Ratković
Risto Ratković (Bijelo Polje, 3. septembar 1903 — Beograd, 18. jun 1954) bio je srpski avangardni književnik i diplomata.[1]
| Risto Ratković | |
|---|---|
 Risto Ratković | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 3. septembar 1903. |
| Mesto rođenja | Bijelo Polje, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 18. jun 1954. (50 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, FNR Jugoslavija |
Biografija
urediRođen je u osiromašnoj trgovačkoj porodici, u Crnoj Gori u Bijelom Polju. Gimnaziju je završio u Novom Pazaru, a 1923. godine dolazi u Beograd gde se upisuje na Filozofski fakultet. U periodu od 1927. do 1931. godine radio je u Ministarstvu prosvete i Ministarstvu inostranih poslova, a u diplomatskoj službi (Francuska, Sovjetski Savez, Egipat) proveo je sedam godina (1938 — 1945). U zemlju se vratio 1945. godine.
Nasleđe
urediU Bijelom Polju od 1970. održava se manifestacija „Ratkovićeve večeri poezije”, u okviru koje se od 1973. dodeljuje Nagrada „Risto Ratković”, kao i Nagrada Ratkovićevih večeri poezije za pjesnike do 27 godina. Godine 2012. osnovana je Javna ustanova „Ratkovićeve večeri poezije”, koja preuzima organizovanje manifestacije i dodelu nagrade.[2][3] Rodna kuća Rista Ratkovića u Bijelom Polju obnovljena je 2006.
Književni rad
urediKnjiževna orijentacija
urediRatković pripada umereno modernističkoj, a ideološki levoj orijentaciji srpskog ekspresionizma, koja se u daljim tokovima međuratne književnosti približila nadrealizmu i socijalnoj literaturi, ipak ostavši samostalna. On je bio glavna ličnost te grupe i najviše je doprineo njenom teorijskom samoodređenju.
Shvatanje poezije
urediSvoje shvatanje poezije izneo je u programskom članku O nadrealizmu iz mog života. Po obliku i nameri članak podseća na objašnjenje Sumatre Miloša Crnjanskog, a poezija je objašnjena ponajviše u mističnom ključu pesme Možda spava, Vladislava Petkovića Disa. Ratković je nadrealizam shvatio kao unošenje sna u stvarnost, a svoje pesničko opredeljenje izrazio je, pomalo brutalnom, devizom snom silovati stvarnost. Pesma se stvara u snu, ona je fotografija sna, a uloga razuma je sporedna, on samo organizuje pesnički materijal.
Pesme
urediNastavljajući Disovu vizionarsku, snovidovnu liniju srpskog pesništva Ratković u svemu vidi tajne veze i neuhvatljiva značenja. Slično Disu i Draincu i on je bio došljak iz provincije. U njemu je duboko usađeno patrijarhalno osećanje života i mistika primitivnog mentaliteta. Na tu osnovu nadogradile su se ideje 20. veka: Frojdova psihoanaliza, ateizam i marksizam. Ovakav susret mentaliteta i obrazovanja donosio je Ratkovićevoj poeziji neobične vizije, dodire sa onostranim svetom, opštenje sa nepoznatim bićima ili sa umrlim, bliskim ljudima. Te pesničke slike konkretizuju se u iznenadnim metaforama i neobičnim sintaksičkim obrtima, što utiče na delimično ili potpuno odsustvo strogo shvaćene logike.
Jezik njegove poezije deluje nespretno, iskidano, kao da pokušava da nam saopšti neku duboku tajnu ili noćašnji san.
Te osobine posebno su karakteristične za pesme iz ranijeg perioda stvaralaštva, u zbirci Mrtve rukavice i kratkoj poemi Levijatan. Među njima se izdvaja pesma Ponoć mene, nastala u noćnim bdenjima pred senkom mrtve žene. U jednoj drugoj pesmi pesnik je toliko uveren u stvarnost mrtvih da je iznenađen što mu se umrla žena ne javlja (,, mrtva si, a tebe nema).
Tridesetih godina Ratković piše i socijalne pesme, ali su one malobrojne i poetski slabije.
Njegova diplomatska misija u Egiptu donela je i poslednju zbirku pesama Sa orijenta. U njoj je pesnički obrađen doživljaj saharske pustinje, orijentalne bede i mediteranskog sunca, kao i dodir sa istorijom i sadašnjošću Istoka.
Proza
urediRatković je napisao i kratki roman Nevidbog. To je vrsta porodične sage, povesti o propadanju jednih i uzdizanju drugih porodica u njegovom zavičaju. Roman je komponovan kao niz više samostalnih priča, a među najboljima su one o sećanjima glavnog junaka na detinjstvo i njegovim doživljajima pod austrijskom okupacijom.
Pisao je i eseje o književnim pitanjima i kritike pojedinih knjiga.
Bibliografija
urediDela
uredi- Leviatan, poezija, sa Monijem de Bulijem, Beograd 1927.
- Mrtve rukavice, poezija, Beograd 1927.
- Ćutanja o književnosti, eseji, Beograd 1928.
- Zoraj, drama, Beograd 1929.
- Nevidbog, roman, Srpska književna zadruga, Beograd 1933.
- Dodiri, poezija, Novo pokolenje, Beograd 1952.
- Sa Orijenta, putopisna proza, Prosveta, Beograd 1955.
Izabrana dela
urediU Biblioteci „Izabrana djela” Univerzitetska riječ objavila je četiri knjige:
- Poezija, knj. 1, priredio Dragomir Brajković, Beograd–Nikšić, 1991.
- Roman. Drama, knj. 2, priredio Novo Vuković, Beograd–Nikšić, 1991.
- Proza, knj. 3, priredio Dobrilo Aranitović, Beograd–Nikšić, 1991.
- Esejistika i kritika, knj. 4, priredio Dobrilo Aranitović, Beograd–Nikšić, 1991.
U izdanju Ratkovićevih večeri poezije u Ediciji „Lim” objavljena su četiri naslova:
- Lim, knj. 1, Bijelo Polje, 2020.
- Nevidbog, knj. 2, Bijelo Polje, 2020.
- Priče, knj. 3, Bijelo Polje, 2020.
- Zoraj, knj. 4, Bijelo Polje, 2020.
Izvori
uredi- ^ Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 695.
- ^ „JU Ratkovićeve večeri poezije”. Opština Bijelo Polje. Arhivirano iz originala 15. 01. 2023. g. Pristupljeno 15. 1. 2023.
- ^ „OD MANIFESTACIJE DO INSTITUCIJE”. JU Ratkovićeve večeri poezije. Pristupljeno 15. 1. 2023.
