Saborna crkva u Sremskim Karlovcima

Saborna crkva Svetog Nikole u Sremskim Karlovcima
Saborna crkva Svetog Nikole u Sremskim Karlovcima
Osnovni podaci
Eparhija	sremska
Osnivanje	1758.
Reosnovan	1805, 1911, 2011
Mesto	Sremski Karlovci ; Srbija

Saborna crkva Svetog Nikole u Sremskim Karlovcima je glavni i najveći pravoslavni hram u Sremskim Karlovcima, smešten uz nekadašnje sedište Srpske patrijaršije, stari Patrijaršijski dvor, danas vladičanski dvor Sremske eparhije Srpske pravoslavne crkve. Saborna crkva u Sremskim Karlovcima je središnja crkva eparhije.

Saborna crkva u Sremskim Karlovcima je Spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Istorijat

Gradnja Saborne crkve Svetog Nikole u Sremskim Karlovcima započeta je 1758. na podsticaj Karlovačkog mitropolita Pavla Nenadovića, po planovima izrađenim u Beču, na mestu stare crkve iz turskog vremena. Majstori graditelji bili su Kosta Cincarin i Nemac Johanes. Godine 1760. zidani su toranj i kupola, po projektu Zaharija Orfelina, a crkva je potpuno završena 1762.

Krajem 18. veka Saborna crkva je teško stradala u požaru, a prvi put je obnovljena 1805. godine.

Ugovor za slikanje ikonostasa sklopljen je 1780. sa slikarima Teodorom Kračunom i Jakovom Orfelinom. Praznične ikone i dveri su Kračunove, dok su ostale ikone Orfelinov rad.

1811. godine Saborna crkva je obnovljena sa značajnim izmenama, koje su crkvi dale neoklasicističke odlike. Vek kasnije (1911. godine) ponovo je obnovljena i dobila, umesto barokne, renesansnu fasadu. Crkva je sačuvana izgled od date obnove.

Poslednja obnova saborne crkve desila se 2011. godine.

Zaslugom Episkopa sremskog, te sveštenstva hrama, a podrškom Fonda za Sremske Karlovce - Pokrajinske vlade AP Vojvodine, u toku 2020. godine je u potpunosti obnovljena fasada Saborne crkve.

Opis građevine

Saborna crkva u Sremskim Karlovcima

Jednobrodna je građevina sa polukružnom apsidom na istoku i dva visoka barokna zvonika na zapadu. Unutrašnji prostor podeljen je na pet traveja, između oltara i naosa nalazi se visoka oltarska pregrada. Prvi put je obnovljena posle velikog požara 1799, a veće izmene na fasadi izvedene su 1909. po nacrtima arhitekte Vladimira Nikolića, koji je uneo elemente neoklasicizma.

Ikonostas predstavlja vrhunac umetničkih ostvarenja baroknog slikarstva u srpskoj umetnosti. Prefinjenost oblika, rafinirani kolorit, pikturalnost izraza, dekorativne pozadine, odlike su Kračunovog slikarstva na ikonostasu, dok je Orfelin pokazao punu zrelost svog talenta upravo na ovom ikonostasu, posebno na prestonim ikonama, čiju će koncepciju i stil kasnije ponavljati i u drugim crkvama.

Značaj

Saborna crkva Svetog Nikole u Sremskim Karlovcima spada u red najvažnijih hramova Srpske pravoslavne crkve i ima ogroman verski značaj za srpstvo.

Hram ima i veliki kulturno-istorijski značaj. Zavod za zaštitu spomenika kulture Vojvodine kategorisao je Sabornu crkvu kao kulturno dobro od izuzetnog značaja, jer se u njoj, pored fresaka, slika Paje Jovanovića i drugih vrednih verskih i umetničkih predmeta nalaze i dve relikvije - delovi moštiju drugog srpskog arhiepiskopa Svetog Arsenija Sremca i Čudotvorna ikona Presvete Bogorodice Bezdinske.

Slike Paje Jovanovića u hramu

Paja Jovanović je oslikao devet velikih ulja na platnu. Ova njegova platna skinuta su sa crkvenih zidova i restaurisana prvi put posle stotinu godina 2010. godine. Reč je o slikama : “Beseda na Maslinovoj gori”, “Mojsije prima tablice zakona”, “Spaljivanje moštiju Svetog Save na Vračaru”, “Sveti Sava miri braću”, “Krunisanje Stefana Prvovenčanog”, “Kralj Milutin”, “Solomon premudri”, “Sveti Jovan Damaskin” i “Car David”. U ovom sabornom hramu čuva se i ikona Svetog Đorđa, takođe Jovanovićev rad.

Mada relativno malo poznata, ova dela velikog srpskog slikara su 1949. godine zaštićena kao “pokretno kulturno dobro”, ali nisu sasvim rasvetljene okolnosti u kojima ih je tada već vremešni umetnik, koji nije imao iskustva u zidnom slikarstvu, naslikao.

Ulaz u crkvu.

Istoričar umetnosti Nikola Kusovac navodi da su ove slike najverovatnije nastale u periodu od 1906-1912. godine. U prilog tome govori zanatska perfekcija, svetliji kolorit i izvesna dekorativnost u izrazu, što je karakteristično i za Jovanovićeve velike kompozicije kao što su “Ženidba Dušanova”, “Takovski ustanak” ili “Dušanov zakonik”. Kusovac smatra da je ugovor za izvođenje karlovačkih slika sklopljen više godina pre njihovog nastanka, još za vreme patrijarha Georgija Brankovića na šta ukazuje i patrijarhov portret u liku Stefana Dečanskog na severnom tronu crkve.

Akademik Dejan Medaković zapisao je da se u nekim od ovih dela može primetiti uticaj nazarenskih asocijacija, pogotovo u “Besedi na gori”, koja se odlikuje svetlim koloritom i didaktičkom narativnošću. Kao i da čitav Jovanovićev crkveni opus nije proistekao iz značajnijeg umetničkog istraživanja i promišljanja. Slikar je želeo da pokaže da je sposoban da radi u duhu savremenih umetničkih tendencija, ali se ove težnje sastoje iz zanatske bravuroznosti i forme, a nedostaje im moderan način razmišljanja.

Postoji i verzija da je Jovanović ovih devet dela najpre uradio za crkvu Svetog Đorđa na Oplencu, zadužbinu kralja Petra Prvog Karađorđevića iz 1910. godine, ali te slike, navodno, nisu bile po volji kralja. Veliki slikar se, kažu, ljutnuo i odlučio da ova platna daruje sremskokarlovačkom hramu.^[1]

Vidi još

Izvori

^ „U Sabornom hramu u Sremskim Karlovcima rekonstruisana malo poznata platna Paje Jovanovića“ 13. novembar 2010. Večernje novosti

Spoljašnje veze

[1] „U Sabornom hramu u Sremskim Karlovcima rekonstruisana malo poznata platna Paje Jovanovića“ 13. novembar 2010. Večernje novosti

[1]