Selo

Za druge upotrebe, pogledajte Selo (višeznačna odrednica).

Selo (ponekad seosko ili ruralno naselje) je jedna od tri vrste ljudskih naselja. Osnovni je oblik teritorijalne, socijalne i ekonomske organizacije stanovništva koje se bavi poljoprivredom. Sela su obično stalna naseobina, sa fiksnim obitavalištima; međutim, prolazna sela mogu postojati. Naseobine u selu su prilično blizu jedna drugoj, a ne raštrkane po predelu, kao raštrkano naselje.

Pogled na sremsko selo Lug.

Pejzaž sela.

Turističko selo Lerd u provinciji Ardabil, Iran

Staro selo Holoko, Nograd, Mađarska (Uneskov svetska baština)

U prošlosti su sela bila uobičajeni oblik zajednice za društva koja se bave samoodrživom poljoprivredom, kao i za neka nepoljoprivredna društva. U Velikoj Britaniji zaselak je stekao pravo da se zove selo kada sagradi crkvu. U mnogim kulturama, varoša i gradova je bilo malo, sa samo malim delom stanovništva koji je živeo u njima. Industrijska revolucija privukla je veći broj ljudi da rade u mlinovima i fabrikama; koncentracija ljudi dovela je do toga da mnoga sela prerastu u varošice i gradove. To je omogućilo i specijalizaciju rada i zanata i razvoj mnogih zanata. Trend urbanizacije se nastavlja, ali ne uvek vezano za industrijalizaciju. Istorijski gledano, kuće su bile raspoređene zajedno radi društvenosti i odbrane, i zemljište oko stambenih objekata je obrađivano. Tradicionalna ribarska sela su bila zasnovana na zanatskom ribolovu i nalazila se u blizini ribarskih područja.

Definicija sela

Postoji nekoliko različitih definicija seoskog naselja:

• Pored grada i mješovitog naselja, kao polifunkcijskih naselja, selo se može definisati kao monofunkcijsko naselje, tj. naselje u kome je prevashodno zastupljeno samo jedno zanimanje, i to prvenstveno poljoprivreda. Neka sela mogu imati pored poljoprivrede kao glavnog zanimanja i nekoliko sekundarnih, kao što su zdravstvo ili školstvo.
• Selo je naziv za svako naselje sa manjim brojem stanovnika.

Stanovnici sela se nazivaju seljacima, pri čemu se pod tim terminom često podrazumeva i osoba koja se bavi poljoprivrednom proizvodnjom.

• Tradicionalno, selo je zajednica zemljoradničkih, stočarskih i mješovitih domaćinstava, na određenoj teritoriji, pri čemu su ta domaćinstva povezana radnim, socijalnim i ekonomskih vezama. (J. Cvijić)
• Savremena definicija precizira da je selo naselje gde se najveći deo stanovništva bavi poljoprivredom, gustina naseljenosti nije veća od 10—20 stanovnika po hektaru, slabo je komunalno opremljeno, u dvorištu se nalazi barem jedan privredni objekat i spoljne funkcije su slabo razvijene. (B. Kojić)

Seoska teritorija

Seoska teritorija obuhvata određenu površinu koja je iskorišćena za potrebe poljoprivredne proizvodnje, kao i za biologija|biološku i ekonomsku egzistenciju čoveka. U pogledu naseobinsko-proizvodnog sadržaja može se izdvojiti:

• homogena teritorija (pravi seoski tip, sa izrazitim seljaštvom, udaljene od gradova)
• nehomogena teritorija (osim agrarnih ima i urbano-industrijskih svojstava)

Osnovna podela seoskih teritorija je na:

• primarno ruralno područje (više susednih naselja i njihovih atara)
• drugostepeno ruralno područje (ruralna teritorija koja obuhvata više povezanih seoskih područja)

U administrativnom pogledu seoska teritorija se deli na:

• seoski atar (teritorija koja pripada nekom selu - naselje sa okolnim zemljištem, deli se na potese. Službeno se naziva katastarska opština)
• katastarski srez (najveća organizaciona jedinica seoske teritorije koja obuhvata više katastarskih opština sličnih delatnosti)

Tipologija seoskih naselja

Seoska naselja se klasifikuju prema brojnim merilima od kojih treba izdvojiti sledeće:

• genetska tipologija
  • spontano nastala (heterogena, šarolika, nepravilna)
  • nastala pod nekom intervencijom (čitluci, ušorena sela)
  • nastala pod intervencijom vlasti (sela u Vojvodini)
  • divlja naselja (u predgrađima većih gradova)
• demografska tipologija
  • najmanja sela („patuljasta“ — do 100 stanovnika i „mala“ — 101—500 stanovnika)
  • srednja sela (501-1000 stanovnika i 1.001—2.000 stanovnika)
  • velika sela („veća“ — 2.001—3.000 stanovnika i „najveća“ — preko 3.000 stanovnika)

Fizionomska tipologija sela

Prema fizionomskoj strukturi ruralna naselja se mogu podeliti na više načina, ali našoj literaturu je najkarakterističnija sledeća podela:

• zbijena sela (gusto koncentrisani stambeni objekti)
• razbijena sela (raštrkani stambeni objekti)
• prelazna (mešovita)

Prema obliku možemo izdvojiti tri tipa seoskih naselja:

• okruglasta
• izdužena (uz put ili reku)
• zrakasta

Sela u Srbiji

U Centralnoj Srbiji ima ukupno 4.243 naselja od čega je 3.300 ruralno (78,5%). Sva ona su izdvojena u nekoliko kategorija: usamljena, ratarska, stočarska, prigradska, specijalizovana, rudarska, industrijsko-agrarna, banjska, lečilišna, sedišta opština ili seoskih zajednica i dr.

Cvijićeva fizionomska tipologija

Proučavanjem naselja kako seoskih tako i gradskih na našim prostorima, naročito na Balkanskom poluostrvu bavio se naš geograf Jovan Cvijić. On ih je podelio na tri grupe — zbijena, razbijena i mešovita, gde je izdvojio nekoliko tipova i klasa.

Sela razbijenog tipa

Sela razbijenog tipa imaju raštrkanu stambenu strukturu. Cvijić je izdvojio tri tipa i dve vrste ovih sela.

• starovlaški tip (karakteristična za Stari Vlah, Bosnu i Hercegovinu sve do Alpa. Ovakva naselja imaju širinu do 5—6 km, dele se na zaseoke koji su međusobno udaljeni i po kilometar ili dva)
  • šumadijska vrsta (do 19. veka je bila u sastavu starovlaškog tipa, kada su se naglo razvila. Ovde su se zaseoci razvili u posebna naselja, naročito su napredovali drumski zaseoci koji se dele na nekoliko podvrsta)
  • mačvanska i jasenička vrsta (kao i šumadijska do 19. veka je bila u sastavu starovlaškog tipa. Karakteristična je za Mačvu, Tamnavu i Kolubaru. Mačvanska sela su krstastog, a jasenička zvezdastog oblika)
• karsni tip (karakterističan je za dinarski predeo. To su sela nastala u i na kontaktu vrtača, uvala, kraških polja i dr.)
• ibarski tip (karakterističan je za Ibar, Rašku i rodopski predeo. čine ih „džemati“ smešteni na brdima i međusobno odvojeni dolinama)

Sela zbijenog tipa

Sela zbijenog tipa imaju gustu stambenu strukturu. Cvijić je izdvojio četiri tipa ovakvih naselja:

• timočki tip (pruža se od Dunava do Velesa. Naselje je okruglo i zbijeno, sve ulice vode ka centru, gde je najčešće crkva, dućan ili česma. Dele se na „mahale“)
• čitlučki tip (nastao za vreme Turaka i održao se do 19. veka. Naselja su kvadratna, ozidana sa čifčijskim i begovskim kućama. U dvorištu se nalaze „haremluci“ i „selamluci“)
• mediteranski tip (karakterističan za obale Jadrana, Jonskog i Egejskog mora) deli se na tri podtipa:
  • grčko-mediteranski (karakterističan za Trakiju, Tesaliju i Egejsku Makedoniju, kuće su kamen i zbijene, pokrivene crepom, a ulice kaldrmisane)
  • dalmatinsko-mediteranski (karakterističan za Dalmaciju, kuće su od klesanog krečnjačkog kamena, na uzvišenjima su najčešće crkva i groblje)
  • kaštelanski (karakterističan za pojas između Kaštelanskog zaliva do Kozjaka, takva naselja su kompaktno „srasla“ za obalu mora)
• tursko-istočnjački tip (karakteristične za sve delove Balkana gde su vladali Turci. Ulice su kaldrmisane i krivudave sa ćorsokacima, kuće uvučene u dvorišta, ozidane i bez prozora ka ulicama)

Sela mešovitog tipa

Sela mešovitog tipa se nalaze na prelazu između zbijenog i razbijenog tipa. Cvijić izdvaja samo jedan tip ovakvih naselja:

• čitlučki tip (postojao je do 19. veka, a zatim se transformisao u neke od gorepomenutih tipova. Kuće su bile ozidane, a ulice kaldrmisane)

Vidi još

• Zaselak
• Grad
• Naselje
• Geografija naselja
• Jovan Cvijić

Literatura

• Mastilo, Natalija (2005): Rečnik savremene srpske geografske terminologije, Geografski fakultet, Beograd
• Stamenković, Srboljub i Bačević Milan (1992): Geografija naselja, geografski fakultet, Beograd
• Cvijić, Jovan (1987): Balkansko poluostrvo, SANU, Beograd
• Room, Adrian (1996). An Alphabetical Guide to the Language of Name Studies. Lanham and London: The Scarecrow Press. ISBN 9780810831698. 
• „What is a Hamlet?”. Cultural World (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-12-15. 
• „Difference Between Hamlet and Village”. Compare the Difference Between Similar Terms (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-12-15. 
• McLuhan, Eric (1996). „The source of the term 'global village'”. McLuhan Studies (issue 2). Arhivirano iz originala 20. 06. 2010. g. Pristupljeno 2008-12-30. 
• Poll, Ryan (2012). „Afterword”. Afterward: The Global Village. Rutgers University Press. str. 160. ISBN 9780813552903. JSTOR j.ctt5hjdkj.13. 
• „NIMCJ Global Village Article”. nimcj.org. Pristupljeno 2019-08-07. 
• Wyatt, David (decembar 1971). „Hot and Cool in Anthropology: McLuhan and the Structuralists”. The Journal of Popular Culture (na jeziku: engleski). 5 (3): 551—561. ISSN 0022-3840. doi:10.1111/j.0022-3840.1971.0503_551.x. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Sapir, Edward (1923). „Communications”. Ur.: Johnson, Alvin. Encyclopaedia Of The Social Sciences. 4. str. 78—80. 
• Hendricks, Beth. „Marshall McLuhan & the Global Village Concept”. study.com. study.com. Pristupljeno 23. 11. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• „Definition of 'global village'”. Collins dictionary. Collins dictionary. Pristupljeno 23. 11. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Yew, Lee. „The World Is Truly A Global Village”. Forbes. Pristupljeno 23. 11. 2018. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Mcluhan, Eric (1995). Essential McLuhan. Concord, Ont. : Anansi: HarperCollins. str. 7–186. ISBN 978-0-465-01995-3. 
• Shachaf, Pnina (2008). „Cultural diversity and information and communication technology impacts on global virtual teams”. Information & Management. 45 (2): 131—142. CiteSeerX 10.1.1.142.4839 . doi:10.1016/j.im.2007.12.003. 
• Wellman, Barry (2018-10-08), „The Network Community: An Introduction”, Networks in the Global Village, Routledge, str. 1—47, ISBN 978-0-429-49871-8, doi:10.4324/9780429498718-1, Pristupljeno 2022-11-17 
• McLuhan, Marshall (1967). Hot & Cool. New York: The New American Library Inc. str. 272. ISBN 978-1131918631. 
• Valcanis, Tom (2011). „An iPhone in Every Hand: Media Ecology, Communication Structures, and the Global Village”. ETC: A Review of General Semantics. 68: 33—45. <
• Kraidy, Marwan M (2002-01-01). „Globalization of Culture Through the Media”. Encyclopedia of Communication and Information: 359—363. 
• McLuhan, Marshall (1969). Stearn, Gerald Emanual, ur. McLuhan, hot & cool. New American Library. str. 272. OCLC 639872152. 
• McLuhan, Marshall; Nevitt, Barrington (april 1973). „Take Today: The Executive as Dropout”. The Library Quarterly. 43 (2): 170—172. ISSN 0024-2519. doi:10.1086/620137. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

Spoljašnje veze

• Types of villages (anthropogenic biomes)
• „Village Communities”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). 1911.