Slobodno zidarstvo u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Adolf Hitler se od početka svog političkog delovanja jasno predstavljao kao antisemita. Zbog svojih stavova o Jevrejima Hitler je masoneriju video kao ″izvrstan instrument borbe″ Jevreja za postignuće svojih ciljeva kao i da rukovodeće klase ″uvučene u masonsku mrežu″ postaju nesvestan plen jevrejstva. Kao argument za potrebnu borbu protiv masona naveo je i Sjedinjene Američke Države, rekavši da slobodni zidari daju prava i crncima koji će kasnije kao punopravni građanji postati komunisti i srušiti režim u SAD.
1940 uredi
Među prvima u kraljevini Jugoslaviji protiv masonstva je istupio Anton Korošec. Uskoro mu se pridružuje i nadbiskup Alojzije Stepinac koji je rekao da ″masoni truju hrvatski narod i guraju ga u propast″. U časopisu ″Signal″ Stevan Kluić objavljuje članak Masonerija kroz istoriju u kojem optužuje masone da su učestvovali u stvaranju Mađarske Sovjetske Republike, Španske republike kao i za Marsejski atentat. Danilo Gregorić u listu ″Vreme″ 2. jula 1940. objavljuje članak Masoni u kojem traži da se oni udalje iz društveno-političkog života. Priključuju mu se slovenački list ″Slovenac″, hrvatski ″Zagrebački list″ i ″Hrvatska straža″. Slobodni zidari se optužuju kao glavni protivnici katoličke crkve. Zabranjuje se izlazak polumesečne revije ″Vidici″ koja se bavi kulturnim, političkim i privrednim pitanjima jer se list smatrao promasonskim. Tokom 1940. u sedištu Velike lože Jugoslavije, koje se nalazilo u tadašnjoj Garašaninovoj ulici broj 8, izvršen je pretres. Te mere su dovele do samouspavljivanja VLJ. U raspisu koji je svim radionicama poslao veliki majstor Andra Dinić stoji da se rad obustavlja 1. avgusta 1940. godine ″pod pritiskom današnjih prilika″
Aprilsko i novembarsko hapšenje 1941 uredi
Među prvim slobodnim zidarima bili su uhapšeni profesori Beogradskog univerziteta, Viktor Novak, Jakov Hlitčijev, Dr. Vladeta Popović i Dr. Petar Struve. Uhapšeni su od strane Gestapoa. Hapšenja su sprovođena i u NDH, uhapšeni masoni su sprovođeni u logore u Jasenovcu i Gradišci. Istragu nad bivšim masonima vodio je Hans Rihter, magistar filozofije kog su interesovale masonske arhive i spisak svih članova. Nova hapšenja usledila su u noći između 4. i 5. novembra kada je uhapšeno oko dvesta viđenijih Beograđana, među kojima je bilo šezdeset masona. Hapšenje ni ovog puta nije zaobišlo Viktora Novaka, uhapšeni su iz prihvatnog centra na Dedinju upućeni u logor na Banjici. Kvislinški list ″Novo Vreme″ pisao je povodom hapšenja da je borba koja žrtvuje sto za jednog besmislena. Većina zarobljenih bila je puštena početkom 1942. Razlog za ovaj postupak se krije ili u intervenciji Nedićeve vlade ili u nadi da će ovim činom većina uhapšenih, kako slobodnih zidara tako i ostalih, biti prinuđena da sarađuje sa okupatorom.
Upitnik uredi
Upitnik se sastojao od trideset pitanja i morao je biti popunjen u roku od tri dana i lično dostavljen komesaru za personalne poslove Tanasiji Diniću. Upitnik je sastavljan od strane Nemaca i na osnovu odgovora na postavljena pitanja Dinić je odlučivao da li će slobodni zidar biti proteran iz službe, penzionisan ili i dalje zaposlen. Pored uobičajenih pitanja vezanih za biografiju, vreme stupanja u ložu, njen unutrašnji red i hijerarhiju bilo je političkih pitanja kao što su stav prema Jevrejima, pitanje o radu jevrejske lože Bene Berit, konkordat, srpsko-hrvatski odnosi, spoljnopolitička orijentacija Jugoslavije, itd. Ova ispitivanja vršena su se od 1941. do 1943. Masoni su uglavnom izbegavali davanje preciznih odgovora i to su pravdali zakletvom koju su položili pri ulasku u ložu. Po ličnom naređenju Tanasije Dinića otpušteno je više činovnika i prosvetnih radnika. Među otpuštenima su uglavnom bile sudije, prosvetni radnici, advokati. Penzionisana su 24 profesora Beogradskog univerziteta, među njima bili su slobodni zidari Aleksandar Belić, Jovan Erdeljanović, Petar Bajalović, Nikola Pušin, i drugi. Neki masoni su vraćeni u službu uz obrazloženje da su potrebni zbog svoje stručnosti, jedan od njih bio je Đuro Popović. Njegova slika je čak uklonjena sa Antimasonske izložbe uz obrazloženje da je bio ″eksponiran u borbi protiv komunista″. Neki masoni su dakle bili priznati kao ″nacionalno pouzdani″ dok su se drugi nalazili u zarobljeništvu kao vojnici jugoslovenske vojske. Nekoliko slobodnih zidara je streljano a većina je prošla torturu kroz nacističke logore.
Literatura uredi
- Dr Nadežda Jovanović, Odnos okupatora i kvislinga prema masoneriji u Srbiji 1941—1942, Godišnjak grada Beograda knj 18. - 1971.