Slovenska plemena u Makedoniji
Slovenska plemena u oblastima Makedonije su slovenska plemena koja su tokom ranog srednjeg veka bila nastanjena u oblastima Makedonije. U istorijskim izvorima poimenično se pominje nekoliko južnoslovenskih plemena, nastanjenih na tim prostorima, kao što su: Brsjaci, Draguviti, Rinhini, Sagudati, Smoljani i Strumljani. Naseljavanje Slovena na širem prostoru Makedonije započelo je već tokom 6. veka, a nastavljeno je i tokom 7. veka, kada je došlo do potpunog sloma vizantijske vlasti, koja je u oblastima Makedonije bila svedena na Solun. Pomenuta slovenska plemena su na tim prostorima stvorila svoje prve države, odnosno arhontije, koje se u vizantijskim izvorima pominju i kao sklavinije. U razdoblju od 8. do 10. veka, pomenuta slovenska plemena su bila suočena sa stalnim nastojanjima Vizantije da obnovi svoju vlast na tim prostorima, prema kojima je počevši od 9. veka svoje pretenzije počeo da iskazuje i Bugarski kaganat. Tokom Vizantijsko-bugarskih ratova, slovenska plemena na širem prostoru Makedonije su pristajala uz jednu ili drugu stranu, prema trenutnim prilikama, a pod neposrednu vizantijsku vlast su konačno potpala početkom 11. veka, u vreme cara Vasilija II. U međuvremenu, dovršeno je i pokrštavanje pomenutih slovenskih plemena, koja su napustila svoju staru veru, primivši hrišćanstvo.[1][2]
Prema svedočenju vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita, koji je sredinom 10. veka sastavio čuveni istoriografski spis pod naslovom De administrando imperio, na širem prostoru Makedonije se već u vreme cara Iraklija (610-641) pojavljuju i Srbi, koji su se nastanili u oblasti oko grada Servije.[3][4]
Stvaranje plemenskih država uredi
Prve slovenske arhontije u oblastima Makedonije stvorene su nedugo naon doseljavanja na te prostore, tokom 6. i 7. veka. Jedan od prvih po imenu poznatih slovenskih vođa bio je starešina Dragovića, koga grčki izvori pominju kao Hacon (Χάτζων), što je verovatno helenizovana varijanta slovenskog imena Hotimir. On se u grčkim izvorima pominje sa titulom egzarha (έξαρχος Σκλαβίνων, "egzarh slovenski")[5][6], a u latinskim sa titulom kralja (Rex Hacon ili Rex Hatson). Romejski izvor pod nazivom "Čuda Svetog Dimitrija" svedoči o tome da su slovenska plemena krenuli u veliki zajednički napad na jedan od glavnih romejskih centara - Solun.[6] To nam ukazuje da je povod za ovaj zajednički pohod najverovatnije bio zaštita od grčkog uticaja i vojnih upada.
- Dragovići, (grč. Draguviti) su nesumnjivo bili vodeće slovensko pleme u oblastima Makedonije. Dve odvojene grane ovog plemena pominju se u istorijskim izvorima - jedna severozapadno od Soluna, na prostoru od Skoplja do Verije[7]; i druga u okolini reke Marice i grada Filipopolja (danas Plovdiv u Bugarskoj)[8]. Prema "Čudima Svetog Dimitrija", njima su vladali kraljevi, koji su često Romejima plaćali danak i sa njima bili u savezu.[9]
- Brsjaci, (grč. Berziti) su bili srpsko pleme koje je, poput Dragovića, bilo podeljeno u dve različite grane. Jedna, veća grana, naseljavala je područje današnje severne Albanije, severno od reke Škumbe. Druga, manja grana, pominje se u "Čudima Svetog Dimitrija" pod nazivom "Velegeziti" na prostoru Tesalije, tačnije, na severnoj obali Pagasetskog zaliva, kod Demetrijasa i Tebe Tesalijske. [10] Do 677. godine aktivno su trgovali sa romejskim gradom Solunom.[11]
- Rinhini, su bili pleme avaro-slovenskog porekla. Njihovo ime potiče od lokalne reke, verovatno na prostoru između Vardara i Strume.[12] Poznati su bili po rudarstvu i metalurgiji, i bili su veoma moćno i uticajno pleme.[13]
- Sagudati, su bili podeljeni u dve grane: jedna je nastanjivala prostor od Verije do Soluna, a druga sliv reke Bregalnice. Poznati su bili po pljačkanju romejskih luka u Tesaliji.[14]
- Smoljani, su naseljavali područje u okolini reke Meste, kao i veći deo Pirinske Makedonije i Rodopskih planina.
- Strumljani (grč. Strimoniti), su bili pleme koje je naseljavalo obale reke Strume, kao i manje delove Pirinske Makedonije. Bili su najpoznatiji po vrhunskoj brodogradnji i pomorstvu. Činili su osnovu Hotimirove flote. U svojim gusarskim pljačkama stizali su čak i do Mramornog mora,[15] a veruje se i da su se njihovi brodovi našli na arapskoj strani tokom arapske pljačke Carigrada 904. godine.[16]
Prva opsada Soluna (615) i njene posledice uredi
Prema "Čudima Svetog Dimitrija", Hotimir je odmah po ujedinjenju srpskih plemena krenuo u napad na Solun. Od istog izvora saznajemo da su se Sloveni uspešno ulogorili ispred samih zidina grada, i da su čak otpočeli veliki napad putem mora, u kome je ključnu ulogu odigralo pleme Strumljana, poznato po pomorstvu. Međutim, ovaj napad je propao u velikoj buri, koja je pripisana Svetom Dimitriju, zaštitniku grada Soluna. Nakon ovoga, opsada grada je napuštena, i Hotimir je ušao u grad sa ciljem da pregovara o miru. Međutim, majke Solunjana poginulih u boju su pokrenule nerede na ulicama, i gradska rulja uspela je da se dočepa Hotimira, koga su, uprkos pokušajima vladara grada da ga zaštite, Solunjani mučki ubili.[5][6]
Nakon ovog poraza, slovensko pleme Vajoniti, koje je najverovatnije bilo nastanjeno u zapadnim oblastima Makedonije, preselilo se u Epir,[17][18] Ime Vajoniti najverovatnije je helenizovana verzija srpske reči vojnici,[19] Došavši u Epir, Vajoniti su se nastanili na prostoru od reke Škumbe na severu, do Ambrakijskog zaliva na jugu, gde osnivaju svoju sopstvenu kneževinu sa glavnim centrom u gradu Beligradu (danas Berat u Albaniji). Na latinskom jeziku, ime Beligrad prevodi se kao Albanopolis (Alba - beo, polis - grad). Ova oblast nosila je ime Vajonitija ili Vagenetija sve do 1270. godine[20], kada pada pod vlast napuljskih Anžujaca, koji ovu oblast po prvi put u istoriji nazivaju - Albanija, upravo po njenom glavnom gradu Beligradu. Mešoviti slovensko-grčki živalj Albanije utopio se u šiptarski nacionalni korpus tek sa dolaskom Osmanlija. Veruje se da reka Vojuša u Albaniji nosi ime po Vajonitima, budući da im je originalno ime upravo - vojnici.[21]
Vajoniti u Epiru uspeli su da svoju nezavisnost očuvaju do 9. veka. Poznata su nam dva vajonitska kneza na osnovu pečata koji su pronađeni: spatar Teodor iz kasnog 7. i ranog 8. veka, i protospatar Ilarion iz 9. veka.[22] U periodu opadanja južnoslovenskih država na Balkanu, u 9. veku, vajonitska kneževina pada pod romejsku vlast. Dugo su očuvali staru slovensku veru. Glavna zanimanja u novoj domovini su im bila poljoprivreda i stočarstvo.
Druga opsada Soluna (617) uredi
Hotimirova vojska, izrevoltirana činjenicom da im je vladar sramotno ubijen tokom pokušaja pregovora, žudila je za osvetom. Sloveni su poslali svoje delegate avarskom kaganu, tražeći od njega vojnu pomoć u osvajnju Soluna i obećavajući mu veliki plen. Avarski kagan je prihvatio ovu ponudu, i do ponovnog napada na Solun došlo je svega 2 godine kasnije, 617. godine nove ere.
Napad je bio neočekivan. Avarske trupe prvo su zarobile svakog koji se našao izvan zidina grada. Kagan je, zajedno sa najvećim delom svoje vojske, stigao nekoliko dana kasnije. Kagan je sa sobom doveo katapulte, ovnove, opsadne kule i ostale opsadne sprave. Romejski car Iraklije je bio iznenađen avarskim napadom, a zbog rata sa Persijom na istoku nije mogao da pošalje pomoć, izuzev par brodova sa hranom i ostalim namirnicama. Jedina nada za Solun bila je, brojčano značajno manja, lokalna vojska. [5]
Međutim, zbog neiskustva Avara u rukovanju opsadnim spravama opsada nije uspela. Opsadna kula se srušila na same Avare. Opsada je trajala 33 dana i završena je pregovorima između kagana i upravnika Soluna. Avari su se povukli kada im je plaćen danak. Sloveni su ostali bez vojne pomoći, i zarobljene Solunjane prodali su Romejima, nakon čega su se povukli.[5]
Sukobi sa Bugarima i Romejima uredi
Veliki romejski hroničari daju opis ove države i pominju je u svojim hronikama. Romejski hroničar Teofan Ispovednik detaljno opisuje romejske pripreme za pohod protiv Bugarske i slovenskih arhontija[23]. Slovenske plemenske države je bila izložena konstantnim napadima, kako od Romeja, tako i od Bugara. Đorđe Monah govori o mnogim zločinima koje su bugarski kan Presijan i njegova vojska počinili nad Slovenima na širem prostoru Makedonije. Kada je Toma Sloven otpočeo svoju pobunu protiv Romejskog carstva, Romeji su zamolili Bugare da uguše pobunu u Makedoniji; "reke krvi" su potekle od bugarskih ubistava koje su počinili nad slovenskim stanovništvom u oblastima Makedonije, prema rečima Đorđa Monaha.[24]
U Egejskoj Makedoniji, u gradu Filipi, pronađen je natpis bugarskog hana Presijana, koji glasi: „Presijan od Boga vladetel na mnogu bolgari, go isprati kavhanot Isbul posle davanjeto na vojska nemu i na boilot Kolovur protiv Smoljanite." [25]
Na drugom srednjevekovnom spomeniku, napisanom na kamenoj ploči, stoji: "knez Omurtag ja povede svojata vojska protiv grci i sloveni ...da go gazi imperatorot.... dodeka teče rekata Tiča." [26]
Od sukoba sa Romejima treba istaći pohod romejskog cara Konstansa Pogonata 658. godine, kada je sa ogromnom vojskom upao u Makedoniju i naterao plemena Rinhina i Strumljana da plaćaju danak.[27]
Kralj Prebond uredi
U drugoj knjizi "Čuda Svetog Dimitrija", pominje se izvesni Prebond (Prѣbѫdъ), kao kralj Rinhina (ὀ τῶν Ῥυγχίνων ρῆξ). Prema "Čudima", 675. godine Prebond je privukao pažnju romejskog arhonta grada Soluna, budući da je navodno bio neprijateljski nastrojen prema Carstvu i planirao napad na Solun. Čuvši to, car Konstantin IV naredio je da se Prebond uhapsi. Tokom careve posete Solunu, Prebond je na prevaru uhvaćen, stavljen u okove i poslat u Carigrad. Rinhini i Strumljani poslali su svoje poklisare caru, tražeći da puste njihovog gospodara, i Konstantin je obećao da će njihove molbe uslišiti čim okonča rat sa Arapima.[28]
U međuvremenu, Prebond se tokom svog ropstva sprijateljio sa jednim carskim pisarom, koji ga je nagovarao da pobegne. Budući da je tečno govorio grčki, Prebond se prerušio u Romeja i jednostavno izašao iz Carigrada kroz kapije Vlaherne. Nakon ovoga, sakrio se u pisarevu kuću kod grada Vize u današnjoj Turskoj. Razrajen, car je poslao svoje ljude u poteru za njim, i obavestio Solunjane da će grad verovatno ubrzo biti napadnut. Potraga je završena nakon 40 dana, kada je pisareva žena razotkrivena kada je nosila hranu u Prebondovo sklonište.[28] Čitava pisareva porodica je ubijena, dok je Prebond odveden na ispitivanje. Nakon što je ponovo probao da pobegne, a njegova želja da sve Slovene podigne protiv Romejskog carstva postala očigledna, i on je pogubljen.[28] Saznavši da im je vladar ubijen, Sloveni su krenuli na Solun i ponovo ga opseli, 677. godine.
Propast uredi
Do sredine 8. veka, kao rezultat unutrašnjih nemira u Vizantijskom carstvu, careva kontrola nad Slovenima u Makedoniji je oslabljena. Sloveni su prestali da plaćaju danak, i počeli su da, u piratskim upadima, pljačkaju obale Egejskog mora. Zbog toga je vizantijski car Konstantin V Kopronim 759. godine poveo kampanju protiv Slovena, u kojoj je efektivno uništio neke od njihovih arhontija, razdelivši ih na više malih sklavinija, vazalnih Vizantijskom carstvu.[29] Posebno su, tokom ove invazije, ispaštali Rinhini, koji su se sklonili na poluostrvo Halkidiki, zajedno sa Sagudatima i Vlasima.[30] U manastiru Konstamonit nalazi se rukopis koji svedoči o njihovom dolasku "iz Bugarske" na Svetu Goru.[31] Isti rukopis govori o njihovom pokrštavanju za vreme ikonoboračkih careva u Vizantijskom carstvu.
Od tada su sklavinije bile primorane da plaćaju danak vizantijskom caru, ali su zadržale unutrašnju samoupravu, aristokratiju i knezove. U 9. veku poveći deo Makedonije potpao je pod bugarsku vlast. I pod bugarskom vlašću sklavinije su održale svoju unutrašnju samoupravu, dok su Bugarima samo plaćale danak. [32][33][34]. Ovu situaciju lepo objašnjava srednjovekovni makedonski autor Joan (Ivan) Kameniates, koji kaže da jedan deo sklavinija plaća danak gradu Solunu (Vizantijsko carstvo), a deo njih Skitima (Bugarima), ali imaju knezove koji samostalno odlučuju o unutrašnjim poslovima u kneževinama i davanju vojne pomoći Vizantijskom carstvu ili Bugarskoj [35]. Vazalni odnos slovenskih sklavinija u Makedoniji prema Bugarima i Vizantijcima može se uporediti sa vazalnim odnosom Dubrovačke republike i Osmanskog carstva. Dubrovčani su Turcima plaćali danak u novcu, a zauzvrat dobijali unutrašnju autonomiju.
Reference uredi
- ^ Ostrogorski 1955.
- ^ Ostrogorski 1969.
- ^ Moravcsik 1967.
- ^ Ferjančić 1959.
- ^ a b v g Christophilopoulou, Aikaterini . Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Νεώτερος Ελληνισμός, Τόμος Γ' (in Greek). Athens: Herodotos. str. 25–26.
- ^ a b v Fine, John Van Antwerp (1991), The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. . University of Michigan Press. 2006. pp. 41., 44
- ^ Nesbitt & Oikonomides 1991, str. 84
- ^ Predrag Piper, Uvod u slavistiku 1
- ^ Kazhdan 1991, str. 662.
- ^ Koder, Johannes; Hild, Friedrich (1976). Tabula Imperii Byzantini, Band 1: Hellas und Thessalia (in German). Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
- ^ Vrionis, Spyros (1978). The "Past" in medieval and modern Greek culture. Undena Publications.
- ^ Traian Stoianovich (2015) [1967]. Balkan Worlds: The First and Last Europe. Routledge. str. 127.
- ^ Curta 2006, str. 96–97
- ^ Byzantinoslavica. Czecho-Slovak Academy. (1991). str. 96. Pristupljeno 31 January 2011.
- ^ Stratos, Andreas N. (1978). Byzantium in the Seventh Century, Volume IV: 668–685. Amsterdam: Adolf M. Hakkert. str. 87–90
- ^ Frendo, David; Fotiou, Athanasios, eds. (2000). John Kaminiates: The Capture of Thessaloniki. Perth: Australian Association for Byzantine Studies. str. 144.
- ^ Ćorović & Petrović 2006, str. 51
- ^ Doklestić, Ljubiša (1964). Kroz historiju Makedonije: izabrani izvori. Školska knj. str. 294.
- ^ Istorijski muzej Srbije (1982). str. 51.
- ^ Ljubomir Maksimović (1988). The Byzantine provincial administration under the Palaiologoi. A.M. Hakkert. str. 67.
- ^ "Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji" – Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990. Dragoljub S. Petrović, "Heterogenost stanovništva determinanta složenosti rešenja političkog statusa albanskog prostora"
- ^ Inge Lyse Hansen; Richard Hodges; Sarah Leppard (8 January 2013). Butrint 4: The Archaeology and Histories of an Ionian Town. . Oxbow Books. pp. 249.
- ^ Teofanes, Hronografija, uredena od Karolus de Boor (Lajpcig, 1883), I, pp. 347, Teofanes, pp. 557
- ^ "Istoriя na bъlgarskata dъržava prez srednite vekove", tom I, Sofiя, 1970 g. str. 41
- ^ Deržavin, N. S. Istorija na Bugarija. Tom І, s.213, citat po Georgi Radule: Koй falšificira istoriяta?
- ^ Pъrvobъlgarski nadpisi, Veselin Beševliev, Sofija, 1979, BAN, pp. 129-130.
- ^ Sbornik. Istoriя Vizantii. Tom 1 Otvetstvennый redaktor akademik Skazkin S. D. — Moskva: Nauka, 1967
- ^ a b v Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2000). "Perbundos (#5901)". Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit: 1. Abteilung (641–867), Band 3: Leon (# 4271) – Placentius (# 6265) (in German). Berlin and Boston: De Gruyter. str. 556–557.
- ^ Curta, Florin (31. 8. 2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250. Cambridge University Press.
- ^ Balkan Studies. 22. Institute for Balkan Studies, Society for Macedonian Studies. (1981). str. 423.
- ^ Robert Lee Wolff (1944). Studies in the Latin empire of Constantinople. Variorum. str. 204
- ^ Joannes Cameniata, De excidio Thessalonicensi, cap. 6
- ^ Theophanis Contin., ed. Bon.. str. 498. T. Tafel
- ^ De Thessalonica eiusque argo, Berolini, 1839, p. LXXVII — LXXVIII, et pp. 252
- ^ L. Niederle, 425—428
Važniji radovi uredi
- Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Ostrogorski, Georgije (1970). Vizantija i Sloveni. Beograd: Prosveta.
- Ostrogorski, Georgije, ur. (1955). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 1. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1966). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 3. Beograd: Vizantološki institut.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1971). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 4. Beograd: Vizantološki institut.
- Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.