Socijalistička Republika Makedonija
Socijalistička Republika Makedonija (skraćeno SR Makedonija) bila je jedna od šest republika u sastavu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ).
| Социјалистичка Република Македонија Socijalistička Republika Makedonija | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Položaj SR Makedonije u okviru SFRJ | |||||||||||
| Glavni grad | Skoplje | ||||||||||
| Zemlja | SFR Jugoslavija | ||||||||||
| Površina | 25.333 km2 | ||||||||||
| Stanovništvo | 2.033.964 (1991. god) | ||||||||||
| Događaji | |||||||||||
| Vladavina | |||||||||||
| • Oblik | Narodna republika Socijalistička republika | ||||||||||
| Istorija | |||||||||||
• Uspostavljeno | 14. april 1945. | ||||||||||
| 2. avgust 1944. | |||||||||||
• osnivanje FD Makedonije | 14. april 1945. | ||||||||||
| 29. novembar 1945. | |||||||||||
• nezavisnost od SFRJ | 8. septembar 1991. (46 god.) | ||||||||||
| |||||||||||
.svg)
.svg)
Nastala je u toku Narodnooslobodilačkog rata, formiranjem Antifašističkog sobranja narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) na njegovom Prvom zasedanju u manastiru Prohor Pčinjski, kod Bujanovca 2. avgusta 1944, a njenom formiranje započelo je nakon oslobođenja Makedonije od strane jedinica NOV i PO Jugoslavije, krajem iste godine. Na Trećem zasedanju ASNOM u Skoplju, od 14. do 16. aprila 1945. nastala je Federalna Država Makedonija, u sastavu Demokratske Federalne Jugoslavije (DFJ). Odlukom Narodnog sobranja 8. marta 1946. promenila je naziv u Narodna Republika Makedonija, a u „socijalističku republiku” preimenovana je 12. aprila 1963. donošenjem novog Ustava. Vodeću društveno-političku ulogu u SR Makedoniji imao je Savez komunista Makedonije, a nakon prvih višepartijskih izbora, 7. juna 1991. promenjen joj je naziv u Republika Makedonija. Nezavisnost od SFRJ stekla je 8. septembra 1991. godine.
Spadala je među najnerazvijenije jugoslovenske republike, a po veličini je bila četvrta. Glavni grad je bio Skoplje. Konstitutivan narod bili su Makedonci, a zvanične narodnosti bile su — Albanci,[1] (do popisa 1971. koristio se naziv Šiptari) i Turci,[1] ali samo u opštinama u kojima su činili značajni deo stanovništva.[1]
Istorija
urediNarodna Republika Makedonija konstituisana je 2. avgusta 1944. godine na Prvom zasedanju ASNOM-a u manastiru Sv. Prohor Pčinjski. Prva vlada Makedonije formirana je 16. aprila 1945. godine na Trećem zasedanju ASNOM-a.
Zadaci prve vlade bili su poboljšavanje zdravstvene zaštite, iskorenjivanje nepismenosti, ozakonjenje makedonske azbuke i književnog jezika, razvoj prosvetnog sistema i ostalo. Bila je pokrenuta i ubrzana industrijalizacija zemlje.
Glavni grad SR Makedonije, Skoplje je 26. juna 1963. godine zadesio jak zemljotres, jačine 9 stepeni merkalijeve skale, koji je načinio velike ljudske žrtve (1.070 mrtvih i oko 4.000 povređenih) i ogromnu materijalnu štetu (90% građevina je bilo porušeno).
Uz solidarnost cele Jugoslavije obnovljen je i sad spada među najlepše gradove u ovom području Evrope.
Teritorijalna organizacija
urediNa tri poslednja popisa stanovništva iz 1971, 1981. i 1991. godine, SR Makedonija sastojala se iz 34 opštine i to:
- Grad Skoplje (5 opština): Gazi Baba, Karpoš, Kisela Voda, Centar i Čair.
- ostale opštine u SR Makedoniji, bile su: Berovo, Bitolj, Valandovo, Vinica Makedonska, Gostivar, Debar, Delčevo, Demir-Hisar, Đevđelija, Kavadarci, Kičevo, Kočani, Kratovo, Kriva Palanka, Kruševo, Kumanovo, Makedonski Brod, Negotino, Ohrid, Prilep, Probištip, Radoviš, Resen, Sveti Nikole, Struga, Strumica, Tetovo, Titov Veles i Štip.
Nazivi određenih gradova u vreme postojanja SR Makedonije:
- Vinica Makedonska — danas Vinica
- Titov Veles (od 1946; po Josipu Brozu Titu)— danas Veles
Društvo i kultura
urediDan ustanka naroda Makedonije obeležava godišnjicu oružane akcije Prilepskog partizanskog odreda, 11. oktobra 1941. godine, kada je, po odluci Pokrajinskog komiteta KPJ za Makedoniju, napao neprijateljsku posadu, zatvor i telefonsku centralu u Prilepu.
Prvi broj Nove Makedonije objavljen je 29. oktobra 1944.
Univerzitet u Skoplju osnovan je 24. aprila 1949.
Makedonska akademija nauka i umetnosti osnovana je 23. februara 1967. godine.
Makedonska pravoslavna crkva nastala je nekanonskim odvajanjem od Srpske pravoslavne crkve 17. jula 1967. godine.
Privreda
urediOd industrije najviše se ističu prehrambena i duvanska industrija.
Posle rata je sprovođena ubrzana industrijalizacija zemlje, što je uzrokovalo priliv seoskog stanovništva u gradove, ali i opšti porast životnog standarda.
Makedonija je snabdevala jugoslovensko tržište poljoprivrednim i tekstilnim proizvodima, te rudama koje su većinom rađene u gotove proizvode u razvijenijim jugoslovenskim republikama.
Funkcioneri SR Makedonije
urediPredsednici
urediFunkcija predsednika Republike, odnosno predsednika Predsedništva SR Makedonije uvedena je tek Ustavom iz 1974. godine, a pre toga je funkciju šefa države obavljao predsednik Antifašističkog sobranja narodnog oslobođenja Makedonije, od 1944. do 1946. godine, odnosno predsednik Prezidijuma Narodnog sobranja, od 1946. do 1953. godine. Nakon ukidanja ove funkcije, od 1953. do 1974. godine funkciju šefa države je obavljao predsednik Narodnog sobranja.
- Predsednik ASNOM-a (1944—1945)
- Metodije Andonov Čento (2. avgust 1944 — 1. januar 1945)
Spomenik oslobodiocima Skoplja
- Metodije Andonov Čento (2. avgust 1944 — 1. januar 1945)
- Predsednik Prezidijuma Narodne skupštine (1945—1953)
- Metodije Andonov Čento (1. januar 1945 — 15. mart 1946)
- Blagoja Fotev (april 1946 — decembar 1950)
- Vidoje Smilevski (4. januar 1951 — 1953)
- Predsednik Narodne skupštine (1953—1974)
- Dimitar Stojanov (1953 — 19. decembar 1953)
- Lazar Koliševski (19. decembar 1953 — 26. jun 1962)
- Ljupčo Arsov (26. jun 1962 — 24. jun 1963)
- Vidoje Smilevski (24. jun 1963 — 12. maj 1967)
- Mito Hadživasilev (12. maj 1967 — 1. avgust 1968)
- Nikola Minčev (septembar 1968 — 6. maj 1974)
- Predsednik Predsedništva SR Makedonije (1974—1990)
- Vidoje Smilevski (6. maj 1974 — 31. oktobar 1979)
- Ljupčo Arsov (31. oktobar 1979 — 29. april 1982)
- Angel Čemerski (29. april 1982 — 29. april 1983)
- Blagoje Taleski (29. april 1983 — 29. april 1984)
- Tome Bukleski (29. april 1984 — 26. april 1985)
- Vančo Apostolski (26. april 1985 — jun 1986)
- Dragoljub Stavrev (jun 1986 — maj 1988)
- Jezdimir Bogdanski (maj 1988 — 28. april 1990)
- Vladimir Mitkov (28. april 1990 — 27. januar 1991)
- Kiro Gligorov (27. januar 1991 — 15. april 1991)
Premijeri
uredi- Ministar za Makedoniju u Privremenoj vladi DFJ (1945)
- Emanuel Čučkov (7. mart 1945 — 16. april 1945)
- Predsednik Vlade (1945—1953)
- Lazar Koliševski (16. april 1945 — decembar 1953)
- Predsednik Izvršnog veća (1953—1991)
- Ljupčo Arsov (decembar 1953—1961)
- Aleksandar Grličkov (1961—1965)
- Nikola Minčev (1965—1968)
- Ksente Bogoev (1968 — mart 1974)
- Blagoje Popov (mart 1974 — 29. april 1982)
- Dragoljub Stavrev (29. april 1982 — jun 1986)
- Gligorije Gogovski (jun 1986 — 20. marta 1991)
- Predsednik Vlade (1991)
- Nikola Kljusev (20. mart 1991 — 17. avgust 1992)
Reference
uredi- ^ a b v Spasov, Ljudmil; Arizankovska, Lidija. Hierarhizacija jezikov v Republiki Makedoniji in Republiki Sloveniji glede na jezikovno politiko Evropske unije, (161. — 169.) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. septembar 2010) u Vidovič-Muha, Ada (2003). Slovenski knjižni jezik: Aktualna vprašanja in zgodovinske izkušnje : Ob 450-letnici izida prve slovenske knjige : Mednarodni simpozij Obdobja--metode in zvrsti, Ljubljana, 5.-7. December 2001. Center za slovenščino kot drugi/tuji jezik pri Oddelku za slovenistiko Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani. str. 163—164. ISBN 978-961-237-057-2.
Literatura
uredi- Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit.
- Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 3. Beograd: Nolit. ISBN 9788619016605.
