Srpski jezik u Crnoj Gori
Srpski jezik u Crnoj Gori je srpski jezik koji se govori na području današnje Crne Gore. Srpski jezički korpus u Crnoj Gori pripada štokavskom narečju i ijekavskom izgovoru. U taj korpus se ubrajaju svi govori (subdijalekti) srpskog jezika koji su zastupljeni na području Crne Gore, a koji prema dijalektološkoj podeli srpskog jezika pripadaju dijalektima zetsko-raškom i istočno-hercegovačkom. Srpski jezički korpus u Crnoj Gori predstavlja posebnu sociolingvističku, a takođe i demolingvističku kategoriju, zasnovanu na teritorijalnom principu. Srpskim jezikom u Crnoj Gori govore crnogorski Srbi, kao i oni etnički Crnogorci koji se još uvek izjašnjavaju kao govornici srpskog jezika.[1][2][3][4]
Položaj srpskog jezika u Crnoj Gori uredi
Prvobitni položaj srpskog jezika u nekadašnjoj Kraljevini Crnoj Gori bio je pravno regulisan Zakonom o narodnijem školama u Kraljevini Crnoj Gori iz 1911. godine, u čijem se odredbama (čl. 1. / čl. 4. / čl. 26.) izričito govori o srpskom jeziku i srpskoj pismenosti.[5] Potonji položaj srpskog jezika u jugoslovenskoj federalnoj jedinici Crnoj Gori bio je pravno regulisan Ustavom Republike Crne Gore iz 1992. godine, u čijem je 9. članu bilo propisano: U Crnoj Gori u službenoj upotrebi je srpski jezik ijekavskog izgovora.[6] Takva odredba je bila zasnovana na vekovnom srpskom jezičkom nasleđu Crne Gore.
Slična odredba je bila sadržana i u Ustavu Savezne Republike Jugoslavije od 27. aprila 1992. godine, u čijem je 15. članu bilo propisano: U Saveznoj Republici Jugoslaviji u službenoj upotrebi je srpski jezik ekavskog i ijekavskog izgovora.[7] Takvom odredbom, koja je bila plod pune saglasnosti između tadaših političkih i društvenih činilaca u Crnoj Gori i Srbiji, potvrđena je ravnopravnost oba izgovora u srpskom jeziku, ijekavskog i ekavskog, a izričitim ustavnim isticanjem njihove ravnopravnosti želelo se naglasiti da je reč o varijetetima unutar jedinstvenog srpskog jezika.[8]
Međutim, već krajem 20. i početkom 21. veka, srpski jezik u Crnoj Gori se našao na udaru raznih političkih činilaca koji su se zalagali za razbijanje tadašnje Savezne Republike Jugoslavije i potonje Državne Zajednice Srbije i Crne Gore. Krajem 2002. i početkom 2003. godine, tokom pregovora o donošenju Ustavne povelje Srbije i Crne Gore, predstavnici Vlade Republike Crne Gore su insistirali na izostavljanju ustavne odredbe o srpskom jeziku kao službenom, na šta su pristali i predstavnici tadašnje Vlade Republike Srbije, tako da je iz konačnog teksta povelje izostao svaki pomen službenog jezika, čime je učinjen značajan korak unazad u odnosu na odredbe iz dotadašnjeg Ustava SRJ.[9]
Prema popisu stanovništva iz 2003. godine, 393.740 stanovnika Crne Gore je iskazalo srpski jezik kao maternji, što je činilo 63,49% od ukupnog broja popisanih stanovnika te države. Takvo, gotovo dvotrećinsko izjašnjavanje stanovništva Crne Gore u prilog srpskog jezika izazvalo je zabrinutost među zagovornicima stvaranja posebnog crnogorskog jezika, tako da su tokom narednih godina sa te strane učinjeni znatni napori u cilju pridobijanja zvaničnih državnih struktura za politiku jezičkog separatizma, koja je potom afirmisana kao sastavni deo šireg separatističkog programa.[10]
Nakon proglašenja državne nezavisnosti Crne Gore (2006), došlo je do ubrzane desrbizacije, koja je sprovođena uz istovremeno forsiranje crnogorizacije u svim oblastima društvenog života, uključujući i oblast jezičke politike.[11] Prilikom usvajanja novog Ustava Republike Crne Gore iz 2007. godine, odredba o službenom jeziku je izmenjena, tako što je srpski jezik zamenjen crnogorskim (čl. 13).[12] Taj čin je od strane predstavnika srpskog naroda u Crnoj Gori označen kao akt državnog nasilja i represije.[13][14][15]
Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, 265,895 stanovnika Crne Gore iskazalo je srpski jezik kao maternji, što je činilo 42,88% od ukupnog broja popisanih stanovnika te države. Pripremu i sprovođenje ovog popisa pratile su brojne kontroverze koje su se odnosile na prava i položaj srpskog naroda u Crnoj Gori.[16] Iako je srpski jezik i dalje bio prvi po brojnosti, državne vlasti Crne Gore su tokom narednih godina nastavile da sprovode organizovanu kampanju protiv crpskog jezika u Crnoj Gori, što je u više navrata dovodilo do pokretanja novih javnih rasprava i sporova ne samo u političkoj, već i u široj javnosti.
Državne vlasti Crne Gore su u međuvremenu preduzele niz koraka u cilju sveopšteg potiskivanja srpskog jezika iz javnog, kulturnog i prosvetnog života, a uporedo sa tim su preduzimani znatni napori u cilju promovisanja novog crnogorskog jezika. Prvi zahtev za dobijanje međunarodnog koda za taj novi jezik dostavljen je tehničkom odboru ISO 639 u julu 2008. godine, a dodatna dokumentacija je prosleđena u Vašington u septembru 2015. godine. Tokom razmatranja ovog pitanja, među stručnjacima ISO je prvobitno preovladavao stav da crnogorski jezik predstavlja varijantu srpskog jezika.[17] Međutim, crnogorski zahtev je na kraju ipak odobren, što je učinjeno 8. decembra 2017. godine, kada je crnogorskom jeziku zvanično dodeljen ISO kod [cnr]. U srpskoj javnosti, ova odluka je bila ocenjena kao politička.[18]
Crnogorski govori uredi
Crnogorski govori srpskog jezika su govori, odnosno subdijalekti srpskog jezika koji se govore na području Crne Gore. Iako pripadaju različitim dijalektima, zetsko-raškom i istočno-hercegovačkom, subdijalekti srpskog jezika na području Crne Gore čine jedinstvenu demolingvističku kategoriju, zasnovanu na teritorijalnom principu. Svi govori srpskog jezika na području Crne Gore pripadaju štokavskom narečju i ijekavskom izgovoru.[1][2]
Ovim subdijalektima govore Srbi u Crnoj Gori, kao i oni etnički Crnogorci koji se još uvijek izjašnjavaju kao govornici srpskog jezika. Nasuprot njima, pobornici crnogorskog jezika insistiraju na etnolingvističkoj posebnosti svog jezika,[19] koji je zasnovan prvenstveno na govorima, odnosno subdijalektima sa područja Stare Crne Gore, tako da je njihov crnogorski jezik po svojim svojstvima znatno uži u odnosu na ukupan korpus koji čine svi crnogorski govori srpskog jezika.
U sklopu proučavanja crnogorskih govora srpskog jezika, istraživači su vršili različite podjele i grupisanja prema lokalnim jezičkim osobinama pojedinih govora, odnosno subdijalekata,[20][3] tako da se u lingvističkoj literaturi sreću različiti nazivi za pojedine subdijalekte, koji su najčešće imenovani prema oblasnim ili tradicionalnim plemenskim nazivima.
Prema podjeli srpskog lingviste Miloša Okuke, govori srpskog jezika na području Crne Gore su: cetinjsko-barski, bjelopavlićko-vasojevićki, ozrinićko-broćanski (pripadaju zetsko-raškom dijalektu) i zapadno-crnogorski (pripada istočno-hercegovačkom dijalektu).[4]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Ivić 1956.
- ^ a b Milović 1984.
- ^ a b Ivić 1991, str. 250-255.
- ^ a b Okuka 2008, str. 73-75, 183-185.
- ^ Zakon o narodnijem školama u Kraljevini Crnoj Gori (1911)
- ^ Ustav Republike Crne Gore (1992)
- ^ Ustav Savezne Republike Jugoslavije (1992)
- ^ Brborić 2001, str. 104.
- ^ Ustavna povelja državne zajednice Srbija i Crna Gora (2003)
- ^ Stojanović & Bojović 2006.
- ^ Čedomir Antić (2017): Drugi odgovor dr Aleksandru R. Miletiću
- ^ Ustav Republike Crne Gore (2007)
- ^ Vojinović 2007.
- ^ Vojinović 2008.
- ^ Vuksanović 2012.
- ^ Lutovac 2015, str. 68.
- ^ Amerikanci ne priznaju crnogorski jezik („Politika”, 10. jul 2017)
- ^ Eksperti: Priznavanje crnogorskog jezika politička odluka („Politika”, 13. decembar 2017)
- ^ Šćepanović 2017, str. 105-130.
- ^ Ivić 1984, str. 31-47.
Literatura uredi
- Bojović, Draga (2011). „Crnogorski jezičko-mentalni inženjering” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 79—96.
- Brborić, Branislav (2001). S jezika na jezik: Sociolingvistički ogledi. Beograd: Centar za primenjenu lingvistiku.
- Vojinović, Rajo, ur. (2007). Ustavni genocid nad Srbima: Srpski narod u novom Ustavu Crne Gore: Zbornik radova. Podgorica: Srpsko narodno vijeće Crne Gore.
- Vojinović, Rajo, ur. (2008). Kako do zaštite identiteta srpskog naroda u Crnoj Gori: Zbornik radova (PDF). Podgorica: Književna zadruga Srpskog narodnog vijeća.
- Vuksanović, Momčilo, ur. (2012). Zaštita identiteta srpskog naroda u Crnoj Gori: Zbornik radova. Podgorica: Književna zadruga Srpskog narodnog vijeća.
- Gabrić, Daniel (2010). Montenegrizität: Sprache und Kirche im Spiegel des Identitätsdiskurses in der Republik Montenegro 1990-2007. Frankfurt am Main: Peter Lang.
- Ivić, Pavle (1956). Dijalektologija srpskohrvatskog jezika: Uvod i štokavsko narečje (1. izd.). Novi Sad: Matica srpska.
- Ivić, Pavle (1991). Iz srpskohrvatske dijalektologije. Niš: Prosveta.
- Janjušević-Oliveri, Ana (2011). „Crnogorske inovacije srpskog/srpskohrvatskog pravopisa” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 109—120.
- Jovanović, Miodrag (2008). „Posljedice dodira i preplitanja različitih akcenatskih sistema u crnogorskim govorima”. Zbornik Instituta za srpski jezik SANU. 1. Beograd: Institut za srpski jezik SANU. str. 227—242.
- Jovanović, Miodrag (2009). „Finalne sekvence od dva različita vokala u crnogorskim novoštokavskim govorima”. Razvojni procesi i inovacije u srpskom jeziku. Beograd: Međunarodni slavistički centar. str. 303—315.
- Kovačević, Miloš (2011). „Nezatvorena pitanja srpskoga jezika” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 45—54.
- Lutovac, Zoran (2015). Srpski identitet u Crnoj Gori (PDF). Beograd: Institut društvenih nauka. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 11. 2018. g. Pristupljeno 16. 06. 2019.
- Matović, Veselin (2012). Noć dugih makaza: Potiskivanje srpskog identiteta u crnogorskim udžbenicima za jezik i književnost. Nikšić: Matica srpska, Društvo članova u Crnoj Gori.
- Matović, Veselin (2013). Ćirilica i latinogorica. Podgorica: Književna zadruga Srpskog narodnog vijeća.
- Medaković, Dejan (1958). Grafika srpskih štampanih knjiga XV-XVII veka. Beograd: Naučno delo.
- Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440.
- Milačić, Baćko J., ur. (2014). Nasilje nad srpskim jezikom: Zbornik radova. Podgorica: Književna zadruga Srpskog narodnog vijeća.
- Milović, Jevto M., ur. (1984). Crnogorski govori: Rezultati dosadašnjih ispitivanja i dalji rad na njihovom proučavanju. Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
- Nikčević, Želidrag, ur. (2006). Prava Srba u Crnoj Gori. Beograd: Izdavački grafički atelje M: IGAM.
- Okuka, Miloš (2008). Srpski dijalekti. Zagreb: Prosvjeta.
- Okuka, Miloš (2008). „Jezik u Crnoj Gori: Slike bez tona”. Srpski jezik: Studije srpske i slovenske. 13 (1-2): 607—630.
- Ostojić, Branislav, ur. (2008). Jezička situacija u Crnoj Gori - norma i standardizacija. Podgorica: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
- Pantić, Miroslav (1993). „Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 135—255.
- Pešikan, Mitar (1970). „Stanje proučavanja crnogorske govorne zone i dalji zadaci”. Zbornik za filologiju i lingvistiku. 13 (1): 185—194.
- Pešikan, Mitar (1979). „Jedan opšti pogled na crnogorske govore”. Zbornik za filologiju i lingvistiku. 22 (1): 149—169.
- Piper, Predrag (2007). „Srpski jezik i srpsko pismo u Crnoj Gori u svetlu jezičkog zakonodavstva” (PDF). Letopis Matice srpske. 480 (6): 1023—1034.
- Pupovac, Milorad (2013). „Language Imprisoned by Identities: or, Why Language Should be Defended”. After Yugoslavia: The Cultural Spaces of a Vanished Land. Stanford: Stanford University Press. str. 169—184.
- Stojanović, Jelica (2008). „Srpski jezik u Crnoj Gori u vremenu "stvaranja" montenegristike”. Srpski jezik: Studije srpske i slovenske. 13 (1-2): 631—639.
- Stojanović, Jelica (2011). „Srpski jezik u Crnoj Gori u ogledalu lingvistke i politike” (PDF). Oktoih: Časopis Odjeljenja za srpski jezik i književnost Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori. 1 (1-2): 55—78.
- Stojanović, Jelica (2012). „Antilingvistički procesi u Crnoj Gori”. Nova Zora. Bileća. 34: 13—22.
- Stojanović, Jelica, ur. (2012). Srpsko jezičko nasljeđe na prostoru današnje Crne Gore i srpski jezik danas. Nikšić: Matica srpska, Društvo članova u Crnoj Gori.
- Stojanović, Jelica (2016). „Današnja pitanja, problemi i zadaci srbistike u Crnoj Gori i mogućnosti jezičkog planiranja”. Zbornik Instituta za srpski jezik SANU. 3: 83—94.
- Stojanović, Jelica (2017). „Status srpskog jezika i ćirilice u Crnoj Gori danas i neophodnost jedinstva srpskog jezičkog područja”. Srpski jezik i ćirilica danas: Zbornik radova (PDF). Višegrad: Andrićev institut. str. 61—72.
- Stojanović, Jelica; Bojović, Draga (2006). Srpski jezik između istine i obmane: (socio)lingvistička analiza stanja u Crnoj Gori. Beograd: Jasen.
- Šćepanović, Mihailo M. (2017). „Srpski jezik kao crnogorski”. Srpski jezik i ćirilica danas: Zbornik radova (PDF). Višegrad: Andrićev institut. str. 105—130.
- Ivić, Pavle (1984). „Osvrt na lingvističke metode dosadašnjih proučavanja crnogorskih narodnih govora”. Crnogorski govori: Rezultati dosadašnjih ispitivanja i dalji rad na njihovom proučavanju. Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti. str. 31—47.
