Starina Novak
Starina Novak (rum. Baba Novac – Baba Novak; 1530[1], Poreč (na Dunavu), danas Donji Milanovac — 5. februar 1601, Kluž) bio je jedan od najpoznatijih srpskih hajduka, koji je kasnije postao vojskovođa u službi vlaškog kneza Mihaja Hrabrog.[2]
Starina Novak | |
|---|---|
.jpg) Starina Novak, crtao Uroš Predić po narodnoj pesmi | |
| Ime po rođenju | Novak |
| Druga imena | Baba Novak |
| Datum rođenja | 1530. |
| Mesto rođenja | Poreč (na Dunavu), danas Donji Milanovac, Otomansko carstvo, |
| Datum smrti | 5. februar 1601. (70/71 god.) |
| Mesto smrti | Kluž, Kneževina Vlaška |
| Uzrok smrti | spaljivanje na lomači |
| Prebivalište | Otomansko carstvo, Kneževina Vlaška |
| Zanimanje | Hajduk Vojskovođa u vojsci kneza Mihaja Hrabrog |
U srpskoj i rumunskoj kulturi se i danas slavi kao narodni junak i oslobodilac, zbog brojnih ratnih uspeha protiv Turaka na području današnje Srbije, Republike Srpske, Rumunije, Moldavije i Bugarske.[3]
U rumunskom gradu Klužu mu je podignut i spomenik narodne zahvalnosti pored mesta gde su ga Mađari pogubili. Jedno mesto u Transilvaniji je nazvano njegovim imenom, kao i bulevar u rumunskoj prestonici, Bukureštu.
Novakov brat Radivoj i sin Gruja, kao i još neki članovi njihove porodice, takođe su bili istaknuti hrišćanski oficiri 16. veka u borbi za oslobađanje Balkana od islamizacije i Osmanskog carstva.
Biografija uredi
Odrastao je u Poreču (današnji Donji Milanovac), i školovao se u Porečkom manastiru. Govorio je srpski i grčki. Rano je postao hajduk, nakon što je zarobljen i isprebijan od strane Turaka. To ga je nateralo da pobegne iz rodnog sela u šume. Tamo ga je ovdašnji harambaša naučio da rukuje oružjem. Ubrzo je oformio sopstvenu četu i pridružio mu se veliki broj hajduka.
Godine 1595. pridružuje se knezu Mihajlu Hrabrom u borbi protiv Osmanlija gde postaje jedan od najviših komandanata kneževe vojske. Kao vojskovođa srpskih hajduka poslati su da oslobode Vlašku. Reputaciju velikog vojskovođe dobio je kada je sa svojom četom napao Turke u Sofiji tako što ih je prevario promenom putanje uz Staru planinu, i sa svojih 700 vojnika uspešno izveo iznenadni napad na turske snage uz minimalne gubitke. Oslobodio je Vidin, Plevnu, Orahovo, Trgovište, Đurđevo i Bukurešt.
Njegove snage su 1600. bile razmeštene u Banatu, tada mu je naloženo da oslobodi sve zemlje na jugu. Pridružuje se ustanicima u Mirislu(danas rumunizovano Miraslau) i okolnim gradovima, a u decembru sa knezom Mihajlom ide sve do Beča.
Februara 1601. Đorđe Basta, general habzburških snaga arnautskog porekla, optužuje ga za izdaju i naređuje njegovo pogubljenje. Novak biva poslat mađarskim vlastima, i 5. februara osuđen na nabijanje na kolac sa još nekoliko saboraca. Njihova tela su ostavljena gavranima i nakon nekoliko dana spaljena. Na tom mestu se danas nalazi njegov spomenik u gradu Klužu, u Rumuniji.
Starina Novak u predanju i folklornoj književnosti uredi
U srpskoj kulturi je sećanje na Starinu Novaka pretežno sačuvano u epskim pesmama.[2] Epika kaže da je hajdukovao po Hercegovini, Bosni (naročito današnjoj Republici Srpskoj) i Srbiji. Poznate su srpske epske pesme Starina Novak i Deli Radivoje i Starina Novak i knez Bogoslav. U rumunskoj kulturi je sećanje na Starinu Novaka sačuvano u brojnim pričama i legendama.
Starina Novak u Srpskoj i Crnoj Gori uredi
Na Glasincu se mnogo priča o hajducima koji su četovali po Romaniji, a najviše o samom Starini Novaku koji je po narodnom predanju tu hajdukovao sa svojim bratom Radivojem i sinovima Tatomirom i Grujicom. Iako nema pisanih vesti o tome da je bio na Glasincu u narodnoj pesmi se veli za njega da je „Od Glasinca, polja širokoga, Sa visoke gore Romanije“. Na Palama u Republici Srpskoj postoji guslarsko društvo „Starina Novak“. Na južnoj strani planine Romanije, iznad Pala u Republici Srpskoj, nalazi se čuvena Novakova pećina, čiji je naziv vezan za hajduka Starinu Novaka. Po narodnom predanju on je tu hajdukovao sa svojim bratom Radivojem i sinovima Tatomirom i Grujicom, takođe poznatim hajducima.[4]
Pavle Rovinski je pisao o predanju po kojem su žitelji crnogorskog sela Kosijeri sebi prisvojili istorijsku ličnost Starinu Novaka, osnivača srpskih hajduka, jer se kod njih nalazi planina Debeljak.[5]
Nasleđe uredi
Ulice u Kluž-Napoki, Krajovi, Bukureštu, Brašovu, Smederevu i Beogradu nose ime Starine Novaka. U Srbiji je deo beogradskog naselja Palilula posvećen Starini Novaku. Njegovo ime nose ulica, mesna zajednica, osnovna škola osnovana 1922. godine i park. Područje koje park danas zauzima nosilo je naziv Trg Starine Novak do 1954. Gradska uprava je saopštila u oktobru 2017. da će u parku biti podignut spomenik Starini Novaku.[6]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Samardžić 1993, str. 264.
- ^ a b Samardžić 1993, str. 263.
- ^ Starina Novak – istorijska ličnost i epski junak („Politika“, 28. decembar 2017)
- ^ Istorijski zabavnik
- ^ Rovinski 1998, str. 385.
- ^ „Starina Novak posle škole dobija i - spomenik”. blic.rs (Vesti - Beograd). Blic. 27. 10. 2017. Pristupljeno 29. 1. 2020.
Literatura uredi
- Apolonovič Rovinski, Pavel (1998). Etnografija Crne Gore, tom II. CID - Podgorica.
- Samardžić, Radovan; Veselinović, Rajko L.; Popović, Toma (1993). Samardžić, Radovan, ur. Istorija srpskog naroda. Treća knjiga, prvi tom: Srbi pod tuđinskom vlašću 1537-1699. Belgrade: Srpska književna zadruga.
- GLAS ISTOKA: STARINA NOVAK NAJOPJEVANIJI JUNAK U EPSKOJ POEZIJI
- Projekat Rastko: Boško Suvajdžić — Hajduci i uskoci u narodnoj poeziji
- Nikola Gavrilović. Rumunski izvori o Baba Novaku, Zbornik radova Starina Novak i njegovo doba, Balkanološki institut SANU, Beograd, 1988, str. 65-77
- V. Bovan (1988). „Preobražaj istorijskog hajduka Novaka u pesnički lik Starine Novaka, Starina Novak i njegovo doba”. zbornik radova: 129—145.
Starina Novak u narodnim pesmama uredi
Spoljašnje veze uredi
- Kako je srpski hajduk postao rumunski nacionalni heroj? („Dnevno“, 21. jul 2015)
- Starina Novak skoro zaboravljen u zavičaju („Politika”, 27. april 2023)
