Starosjedioci u Prevalisu

Od Slovena zatečeni stanovnici u Prevalisu (lat. Praevaliana, Prevalis) su bili:

• potpuno romanizovani i hristijanizirani Iliri;
• isluženi legionari naseljeni u provinciji;
• pripadnici činovničkog upravnog aparata (među njima su i Romeji, ali i ugledni Romani sa vizantijskim titulama, koje su često pretvarali u prezimena) i
• robovi na latifundijama.

Romani, Latini i Romeji

Romani

Romani su ostaci starosjedilaca latinskog jezika (po Konstantinu Porfirogenitu) i predstavljaju „Grke” i „Rimljane” iz narodne tradicije. Romanima se nazivaju i u latinskim izvorima sa početka IX vijeka. Po Konstantinu Porfirogenitu, Avari su „uništili” Romane (starojedioce) koji su živjeli u ravnicama, tako da su potražili spas u utvrđenim primorskim gradovima (Ulcinju, Budvi, posebno u Kotoru). Pretpostavlja se da je ovako naseljeno stanovništvo iz osnova podiglo i grad Bar. Iz tog razloga, kada su Južni Sloveni naseljavali Balkansko poluostrvo, zatekli su starosjedilačko stanovništvo u gradovima, ali i planinskim predjelima. Najviše podataka ima o Romanima u primorskim gradovima. Mada Konstantin Porfirogenit smatra da su sva veća romanska mjesta i utvrde u planinskim predjelima bili uništeni, po Barskom rodoslovu Romani u ravnicama nijesu potražili spas samo u gradovima primorja: izbjegli su i u planinske predjele (super cucumina montium). Tamo su imali zgrade i prema mogućnostima, utvrđenja (primjer romanskog utvrđenja je martinićka gradina, kod sela Martinići, blizu Spuža i nedaleko od razorenog romanskog grada Duklje). U svakom slučaju, zna se da je najveći priliv u primorske gradove došao iz uništenih rimskih gradova u unutrašnjosti.

Latini

Od kraja XI vijeka, u domaćim latinskim spisima Romani se nazivaju Latinima. Takvim ih imenom naziva i pisac Barskog rodoslova, a njihov jezik „lingua latina”. Viljem od Tira (XII vijek) ističe more Slovena oko gradova (navodi između ostalih i Bar), ali da se gradski stanovnici razlikuju od njih po običajima i jeziku („qui ab alliis et moribus et lingua dissimiles latina habent idioma”). Paralelno sa upotrebom slovenskog jezika, živjeće i latinski jezik, kroz cio srednji vijek. Iz tog razloga, pojedini romanski toponimi su mogli biti formirani i poslije dolaska Slovena.

Romeji

Romejima su sebe nazivali Vizantinci. Tako se, po Konstantinu Porfirogenitu, nazivaju, jer ih je car Dioklecijan preselio na ove prostore, iz Rima.

Stari stanovnici (narodna tradicija)

U crnogorsko-hercegovačkoj tradiciji postoje i tri etape naseljavanja područja današnje Crne Gore.

Najstariji naseljenici

Stanovnici zatečeni na Balkanu, dobijali su od pridošlica razna imena. Najstariji naseljenici u narodnoj tradiciji su:

• Grci (rijetko Rimljani) „Grčkim” se najčešće nazivaju stara groblja, gradine, selišta, nečitki natpisi na stijenama i pronađeni novac, mada je sve to najmanje grčko, rimsko, pa ni vizantijsko.
• Jaudije
• Kriči
• Španji (npr. velika gradina iznad Spuža, nekada se smatrala njihovom. Po lokalno sačuvanoj tradiciji, u Luškoj župi su prije dolaska Slovena, živjeli neslovenski Španji).
• Bukumiri

Srednji naseljenici

• Lužani (ili stari Zećani, odgovaraju srednjovjekovnom srpskom slovenskom stanovništvu). Istorijski su poznate Luška i Podluška župa (Podlužje).

Najmlađi

Najmlađi (današnji) naseljenici: porijeklom su vezani za rodonačelnika bratstva i plemena (često sa kraja XV vijeka ili iz XVI vijeka).

Literatura

• Zarije Bešić, Draga Garašanin, Milutin Garašanin i Jovan Kovačević (1967). Istorija Crne Gore — I knjiga. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. CS1 održavanje: Višestruka imena: spisak autora (veza)