Terazijska česma
Terazijska česma nalazi se na Terazijama, ispred hotela „Moskva“. Napravljena je u obliku kamenog stuba, sa metalnom vazom na vrhu, ukupne visine oko 800 cm. Podignuta je 1860. godine po nalogu kneza Miloša, čime je obeležen njegov povratak na presto. Rad je vajara Franca Lorana. [1]
Skoro pola veka česma je stajala nasred Terazija, na mestu na kome se nekada nalazio rezervoar za vodu u obliku kule.[2] U vreme radova na regulaciji Terazija 1911 — 1912. godine,[3] preneta je u portu topčiderske crkve, odakle je 1975. godine vraćena na Terazije, u neposrednoj blizini nekadašnje lokacije na platou ispred hotela „Moskva“.[2]
Iznad većeg rezervoara za vodu, koji se nalazio između današnjeg hotela Moskva i hotela Balkan, izgrađena je nova Terazijska česma, na mestu stare česme-terazija iz turskog perioda i drvene kule-vodomera, velike cilindrične cisterne, koja je imala sistem za ravnomerno raspoređivanje i razvođenje vode po česmama u beogradskoj varoši. Po ovoj kuli-vodomeru ulica je kasnije i nazvana Terazije. Sam naziv Terazije se pominjao od druge polovine 19. veka. Ovaj trg se od 1872. godine zvao ulica Kneza Milana, zatim od 1886. ulica Kralja Milana, a od 1913. nosila je naziv Prestolonaslednikov trg. Zvaničan naziv Terazije ovaj trg dobija tek 1940. godine.
Terazijska česma je sagrađena kao spomen-česma 1860. godine sredstvima kneza Miloša Obrenovića, koji je želeo da podizanjem nove česme od kamena, proslavi povratak na srpski presto.
Molba knezu Milošu za izgradnju nove česme upućena je još 1838. godine, zbog problema sa nestašicom vode. Usledilo je svrgavanje kneza sa vlasti i njegov odlazak iz Srbije je odložio podizanje česme.
Terazijska česma ima posebnu istorijsku, umetničku, arhitektonsku i urbanističku vrednost. Ona je monumentalna i reprezentativna, izgrađena od svetlog tašmajdanskog kamena krečnjaka. Sastoji se od četvorostranog stuba, visine preko 8 m, zapravo zarubljenog obeliska postavljenog u osmougaoni bazen prečnika 10 m. Obelisk ima tri segmenta. Na drugom kubičnom segmentu na svakoj strani u središtu kružnog medaljona je lavlja glava, takođe obrađena u kamenu, sa lulom za izbijanje mlaznice. Česma je pažljivo obrađena sa reljefnom dekoracijom u vidu klasicističkih nizova biljnih motiva, završena frizovima romaničkih slepih arkadica, dok su na ogradi bazena i gotički elementi prelomljenog luka. Na svakoj strani stuba su i inicijali kneza Miloša M.O. I i godina 1860. Sa zapadne strane obeliska reljefna oznaka otkriva radionicu italijanskog kamenoresca Franca Lorana, koji je izradio česmu, istovremeno sa obeliskom u Topčiderskom parku u blizini konaka kneza Miloša. Zbog primenjenih stilskih elementa srednjovekovne umetnosti, Terazijska česma se vezuje za arhitektonska dela romantizma u Srbiji, iz pete i šeste decenije 19. veka (Kapetan Mišino zdanje, Prva varoška bolnica).
Ispred Terazijske česme je 1892. godine održano osvećenje i svečano otvaranje beogradskog vodovoda.[4]
Kada su 1911. godine Terazije rekonstruisane u trg prema projektu francuskog arhitekte Eduara Ležea (Edward Léger), Terazijska česma je premeštena u portu topčiderske crkve Svetih Petra i Pavla. Tu je ostala sve do 1975. godine kao spomenik, jer nije bila povezana na vodovodni sistem, te nije ni radila.
Na inicijativu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda i Gradskog sekretarijata za urbanizam i zaštitu životne sredine, i uz podršku velikog broja građana i kulturnih i javnih radnika Beograda, doneta je odluka da se Terazijska česma vrati u prvobitni ambijent. Česma je utvrđena za spomenik kulture 1965. godine, a deceniju kasnije, pod nadzorom stručnog tima Zavoda, na čelu sa arhitektom Zoranom Jakovljevićem, vraćena je na Terazije. Prema projektu arhitekata Uroša Martinovića i Zorana Petrovića uređen i plato oko česme sa klupama, čime je formiran nov ambijent za okupljanje i odmor građana. Česma je svečano otvorena 12. decembra 1975. godine. [5][6][7][8][9] Novija sanacija i restauracija izvršene su 2002/2003. godine od strane stručnog tima saradnika Zavoda za zaštitu spomenika kulture na čelu sa profesorom Ljubinkom Dragićevićem. Delfa Ivanić je zapisala da kako u Beogradu ranije nije bilo vodovoda, njen poočim i pomajka su vazda držali po jednog ili dva đaka iz Bogoslovije ili Učiteljske škole iz Stare Srbije i Maćedonije, koji su donosili sa Terazijske česme vodu za piće. [10]
Galerija uredi
-
-
-
-
-
-
Terazijska česma -
-
-
-
-
-
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd
- ^ a b Branko Vujović, Beograd u prošlosti i sadašnjosti, izdavačka agencija „Draganić“, Beograd, 1994. godine, str.207-208
- ^ www.beograd.org.rs, Znamenite česme, Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ Vasiljević, Branka (13. 7. 2022). „Zdrava „česmovača” potekla pre 130 godina”. Politika. Pristupljeno 13. 7. 2022.
- ^ B.Maksimović, Projekti za Terazijsku česmu od pre sto godina, GGB IV, Bgd 1957.
- ^ Z.Jakovljević, Terazijska česma, Zbornik zaštite spomenika kulture br. 26-27, Beograd 1980.
- ^ T.Borić, Terazije, urbanistički i arhitektonski razvoj, Beograd 2004.
- ^ V.Bunjac, Česme i fontane Beograda, Beograd 1986.
- ^ S.G.Bogunović, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i HH veka, Beograd 2005.
- ^ Milanović, Jasmina (2012). DELFA IVANIĆ, USPOMENE. Beograd: INSTITUT ZA SAVREMENU ISTORIJU. str. 69. ISBN 978-86-7403-172-8.
Spoljašnje veze uredi
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- Fotografije starog Beograda, Terazijska česma ispred Topčiderske crkve Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. mart 2010) (jezik: srpski)
- "Kolo", 24. jul 1943 (foto, u pravcu Konaka)
- Terazijska česma – svedok razvoja Beograda („Politika”, 23. septembar 2020)
- Terazijska česma
