Hvaršini
Hvaršini (rus. Хваршины, engl. Кhvarshis) su nahsko-dagestanski narod koji živi u sjevernim državama, a najveći broj njih trenutno živi u Severnokavkaskom federalnom okrugu, u republici Dagestan, koja je inače najveća ruska republika na sjevernom Kavkazu.
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| --- | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| Dagestan | --- |
| Jezici | |
| Hvaršinski jezik, avarski jezik, ruski jezik | |
Područje i jezik uredi
Hvaršini žive u selima na istoku planinskog dela Dagestana na desnoj obali gornjeg dela reke Andi-Kojsu. Administrativno, žive u pet sela (Hvarši, Inhokvari, Kvantlada, Santlada i Hvajni) koji pripadaju seoskim sovjetima Hvarši i Inhokvari u Cumadinskom okrugu u Dagestanu. Susjedi Hvaršina su Čamalali na sjeveru, Tindinci na sjeverozapadu, Avari na istoku i zapadu i Didojci na jugu.[1]
Hvaršinski jezik pripada didojskoj podgrupi sjeverozapadne (avaro-ando-didojske) grupe dagestanskih jezika i ima dva dijalekta: hvaršinski (rus. хваршинский) i inhokvarinski (rus. инхокваринский) dijalekat. Tokom vijekova u rječnik ovog naroda preuzete su mnoge riječi iz jezika drugih naroda. Tako, u svakodnevnoj komunikaciji mogu se primjetiti riječi iz avarskog, arapskog, turskog i gruzijskog jezika. U 20. vijeku ruski jezik je imao najjači uticaj posebno u smislu političkog i tehničkog vokabulara.[1]
Hvaršini nemaju sopstveni pisani jezik, pa iz tog razloga koriste avarski. Avarski jezik je postao zajednički jezik za komunikaciju, a maternji jezik je sveden na kućnu upotrebu unutar domova Hvaršinaca. Hvaršinski jezik je malo proučen. Prve zapise o njihovom jeziku napisao je R. Erkert na kraju 19. vijeka. Tokom proteklih 50 godina hvaršinski jezik su ozbiljnije proučavali E. Bokarev, D. Lomaišvili i E. Lomadze.[1]
Stanovništvo uredi
Zvanično, Hvaršini su smatrani kao poseban narod, samo na popisu iz 1926. godine. U novijim popisima registrovani su kao Avari. Podaci za 1958. i 1967. koji su prikazani u tabeli potiču iz radova akademika i podataka koje su prikupili istraživači na terenu.[1]
| Godina | Broj stanovništva |
|---|---|
| 1926. | 1 019 |
| 1958. | 1 800 (J. Dešerijev) |
| 1967. | više od 1 000 (E. Bokarev) |
Antropološki gledano, Hvaršini su najsličniji kavkaskom tipu balkansko-kavkaske rase. Takođe se mogu primetiti karakteristične osobine kaspijskog tipa. Hvaršini se od ostalih naroda razlikuju po tome što imaju svetliju kosu i kožu nego ostatak dagestanskih naroda.[1]
Religija uredi
Hvaršini su muslimani (suniti). Uz islam, koga su u Dagestan u 8. vijeku doneli Arapi, u 9. i 11. vijeku hrišćanstvo je počelo da se širi uz podršku vladara Gruzije i Kahetije. Vojni pohod koje je vodio Timur (u 14. vijeku) pomogao je u suzbijanju širenja hrišćanstva i znatno učvrstio islam na ovim prostorima. Do 16. vijeka islam je postao zvanična religija. Do pojave islama i hrišćanstva Hvaršini su bili pagani koji su praktikovali svoje običaje. Elementi paganskih običaja preživjeli su do danas.[1]
Kultura i porijeklo uredi
Kulturni razvoj Hvaršina prati opšte karakteristike dagestanske kulture. Jedini kulturni element koji ih razlikuje od drugih avaro-ando-didojskih naroda je jezik, sve ostale komponente razlikuju se samo u detaljima. Primetan je i određeni gruzijski uticaj na njihovu kulturu.[1]
Porijeklo Hvaršina je predmet akademskog spora već godinama i postoji nekoliko hipoteza o ovom pitanju, kao i kod većina manjih naroda koji se nalaze na području Dagestana. Tokom pedesetih i šezdesetih godina 20. vijeka postojali su pokušaji da se etnička raznolikost Dagestana objasni kroz tradicionalnu teoriju teritorijalne izolacije. Međutim, u slučaju Ando-didojskih naroda ovo objašnjenje nije ubedljivo. U slivu rijeke Andi-Kojsu, nema izolacije između susednih etničkih grupa. 1980. godina M. Aglarov sugerisao je da je etnička raznolikost ovog regiona rezultat polistrukturnog političkog sistema, koji je zbog svojih malih nezavisnih političkih jedinica (slobodne zajednice, udružene zajednice), stabilnog društva i fiksnih granica favorizovao lingvističku frakcionalizaciju.[1]
Istorija uredi
Istorijski gledano, Hvaršini su kao i ostali manji avaro-ando-didojski narodi Dagestana, usko povezani sa Avarijom, pomenutom kao Serir, u radovima drevnih autora. Uprkos teškim planinskim uslovima, trupe nekoliko stranih armija su stizale do teritorija Hvaršina: Arapi u 8. vijeku, u 12. i 13. vijeku, pa zatim Mongoli i Tatari, u 16. i u 17. vijeku Turci i Perzijanci. Nakon njih, u 18. vijeku ovaj dio osvajaju Rusi. U 16. i u 17. vijeku Hvaršini su formirali svoju vlastitu političku jedinicu pod nazivom „slobodna zajednica”. Ta slobodna zajednica se sastojala se od šest sela u planinama Kvala-Kir. Njihova zavisnost od Avara bila je samo nominalna.[1]
Hvaršinsko društvo je bilo struktuirano kao patrijarhalno-feudalno društvo u kojem su život regulisali „adat” (običajno pravo) i šerijat (islamsko pravo). Uprkos razlikama u individualnom bogatstvu, klasični oblici feudalizma nisu bili razvijeni u njihovom društvu. Skupština zajednice („ruken”) koju je vodio savet starješina („džamat”) činio je najviši organ u zajednici. Izvršni i sudski organi su birani od strane skupštine.[1]
Godine 1806. teritorije Hvaršina su bile priključene Rusiji, ali je ruska centralna vlast počela da utiče na lokalni život tek 1870. godina nakon administrativne reforme. Kao rezultat toga došlo je do rasta lokalne ekonomije (razvoja monetarnih odnosa i veza između Dagestana i ruskih tržišta).[1]
Ekonomija uredi
Planinsko okruženje, lokalna klima i obilje pašnjaka pogodovali su razvoju sezonskog uzgoja stoke. Najviše su uzgajane ovce, ali su uzgajana i goveda i konji kao radna stoka za obrađivanje zemlje i vuču. Planinski reljef i oskudica obradive zemlje nisu pogodovali zemljoradnji. Koristili su terasasta polja da bi popravili prinose. Tokom druge polovine 19. vijeka počelo se sa uzgojem krompira i određenog povrća, ali je ipak žetva bila oskudna, a dodatne zalihe su morali dobijati iz sela koja su bila u ravničarskim dijelovima. Ekonomska saradnja razvijena je među narodima sliva rijeke Andi-Kojsu i zajednice su se specijalizovale za određenu vrstu komercijalne proizvodnje.[1]
Rat i period rusifikacije uredi
Početkom 20. vijeka religiozni i nacionalistički pokreti uneli su nemir u život Havaršinskog naroda. Ovi pokreti su se pojavili tokom Prvog svetskog rata. U tom periodu separatizam i panislamizam postali su popularni u Dagestanu, iako nije bilo nekih akcija u vidu borbe za nezavisnost među Hvaršincima. Tokom sledećih godina 1917/1918. u Dagestanu je konsolidovano nekoliko centara moći, „Dagestanski nacionalni odbor” formiran je u Temir-Han-Šuru u septembru 1917, dok je „Savez Planinaca” u Tbilisiju osnovan 11. maja 1918. godine. Cilj ovih institucija bio je osloboditi narode Kavkaza i Dagestana od suvereniteta Rusije.[1]
Jedna od najvažnijih vojnih sila Ruskog carstva bila je vojska Denjikina, koja je u maju 1918. godine osvojila veliki broj značajnih centara (Derbent, Hasavjurt, Petrovsk) i pobjedila boljševički Komitet u Petrovsku koji je formiran u decembru 1917. U periodu od 1918. do 1919. godine Kavkaz je napadnut od strane turske i engleske vojske. Nacionalističke trupe koje su iscrpljene borbom protiv Denjikinove vojske morale su se predati u proljeće 1920. godine. Sovjetski režim je uspostavljen u Dagestanu do jeseni iste godine. Planinske regije Dagestana zadržale su svoje nacionalističke težnje i do 10 ili 15 godina kasnije, sve dok ih nisu ugušili fizičkim istrebljenjem i deportacijama tokom perioda kolektivizacije.[1]
Poslije Drugog svetskog rata, sovjetski političari su radili na promjeni stavova i načina razmišljanja planinskih naroda. Rezultati su evidentni u savremenom hvaršinskom društvu. Najočiglednije su promjene u materijalnoj kulturi, zbog pritiska evropskog urbanizma. Promene su uticale na tradicionalnu odjeću, uređaje za domaćinstvo, način gradnje i tradicionalnu hranu. Promjene u nematerijalnoj kulturi nisu u tolikoj mjeri vidljive. Dezintegracija endogamije dovela je do mešovitih brakova i sve većih migracija u ravnice i podnožje planina. Danas, najvažnija jedinica društvene organizacije je porodica, koja je zamjenila bivši klan ili zajednicu („tuhum”) koji je nestao. Položaj žena se takođe promijenio u hvaršinskom društvu, jer su sada uključene u društveni život izvan kuće, što nije bila karakteristika u prošlim vremenima.[1]
Školovanje uredi
Obrazovanje na maternjem jeziku nikada nije bilo mogućnost za Hvaršince, iako je to predloženo u dekretima 10. kongresa komunističke (boljševičke) partije Rusije. To se opravdava činjenicom da su Hvaršini, kao narod mali, i da su njihova kultura i jezik za cijelokupnu ideologiju nebitni. Iz tog razloga, kao i ostali manji narodi Dagestana, nisu imali obrazovanje na sopstvenom jeziku već na stranim jezicima (do 5. godine avarski jezik, a kasnije na ruski jezik). Obrazovni sistem je imao zadatak da širi ideologiju centralne vlasti. Ovo je bilo i glavno sredstvo za širenje novog načina razmišljanja.[1]
Vidi još uredi
Reference uredi
