Crkva Svete Varvare
Crkva Svete Varvare je manastirska crkva nekadašnjeg pravoslavnog manastira Kmetovce, u istoimenom selu, na teritoriji opštine Gnjilane, na Kosovu i Metohiji. Ruševine crkve predstavljaju nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.[1]
| Crkva Svete Varvare | |
|---|---|
.JPG) | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kmetovce |
| Opština | Gnjilane |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 14. vek |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije |
Položaj uredi
Ostaci crkve se nalaze jedan kilometar jugoistočno od istomenog sela.
Istorija uredi
U selu Kmetovce nalaze se Ostaci nekadašnjeg manastira sa crkvom Svog Dimitrija, odnosno Svete Varvare i manastir u selu Kmetovce prvi put se ne pominje u pisanim izvorima ali usmena tradicija vezuje njegov nastanak za vreme cara Dušana.
| „ | Stilska obeležja slikarstva i arhitekture upućuju na zaključak da se radi o vlasteoskoj zadužbini, najverovatnije iz šeste decenije XIV veka[1], dok ga narodna tradicija vezuje za ličnost cara Dušana (kralj 1331–1346, car 1346–1355)[1]. | ” |
Manastir se našao na udaru Osmanlija posle Kosovske bitke 1389. godine, a definitivno je razoren u XVIII veku. Tesanici sa njenih zidova upotrebljeni su za građenje mostova na rečicama Banji i Dobruši.
U periodu između 1966. i 1968. godine, nad ostacima su izvedeni konzervatorski radovi.
Arhitektura uredi
Manastirska crkva, posvećena prvo svetom Dimitriju, a potom svetoj Varvari, po svojoj osnovi je slična sa nešto starijom crkvom svetog Nikole u Dušanovoj zadužbini Svetim Arhangelima, o čemu govori ovaj citat:
| „ | Crkva Svete Varvara je arhitektonskim rešenjem najbliža crkvi Svetog Nikole u manastiru Svetih Arhanđela u Prizrenu. Osnove dveju građevina su slične: podelom po dužini, kupolom na sredini i karakterističnim potkupolnim sistemom, koji čine pilastri ili zid na zapadnoj i slobodni stupci na istočnoj strani. Sveta Varvara predstavlja skromnije rešenje od Svetog Nikole prema upotrebi materijala za zidanje, načinu zidanja, svakako i po ugledu, te je moguće pretpostaviti da je mlađa, odnosno da je izvedena po uzoru na Svetog Nikolu. Svakako da je bilo i drugih spomenika sličnog arhitektonskog rešenja, ali ako bi trebalo tražiti opšti obrazac, moralo bi se poći od crkve Svetog Nikole. Upisani krst sa dva slobodna oslonca na istočnoj strani neuobičajen je za srpsku arhitekturu toga vremena. Najverovatnije je potekao od nekog reprezentativnijeg spomenika, kao što je jedna od dveju monumentalnih crkava Dušanove zadužbine. Svetom Nikoli kod Prizrena i Svetom Varvari najbliža je crkva Svetog Spasa u Prizrenu. U arhitektonskom rešenju hrama Svetog Spasa ponovljena je ideja graditelja crkve Svetog Nikole. Zamisao prostora sa izdvojenom poluotvorenom pripratom, položaj kupole, kratkim travejem ispred apside gotovo su isti. U zidanju crkve Svetog Spasa primenjen je vizantijski način smenjivanja kamena i opeke, dok oblik njenog potkupolnog prostora podseća na raška rešenja. U spoljnoj obradi Sv. Nikole zadržala se tradicija građenja kamenom kao kod reprezentativnih raških spomenika. Ova tradicija preneta je na hram Svete Varvare, između čijih kamenih blokova na fasadi su vrlo stidljivo utiskivane opeke kao jedini znak tehnike koja je tada u arhitekturi već bila sistem.[2] | ” |
Crkva ima osnovu prelazne forme upisanog krsta[a], sa narteksom, kupolom nad centralnim travejem i spolja trostranom oltarskom apsidom, odakle i proizlaze sličnosti sa hramom Svetog Nikole u manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena.
Od oltarskog prostora očuvala se spolja trostrana apsida, kao i niša koja je označavala proskomidiju. Na fasadi su se nalazili široki plitki pilastri. Crkva je zidana kamenom, a u znatno manjoj meri opekom. Zidovi su na unutrašnjoj strani rađeni od pritesanog kamena, a spolja od krupnijih, prilično dobro tesanih kamenih kvadera, koji su složeni u horizontalne redove. Ponegde su između kvadera ugrađene opeke. U kombinovanju kamena i opeke nije postojao određen sistem.[3]
Živopis uredi
Ostaci živopisa, sačuvani su u severoistočnom uglu crkve, u kome su vidljivi delovi ornamenata i poprsja svetaca na pozadini crvene boje.
Napomena uredi
- ^ Kod razvijene forme upisanog krsta, kupola počiva na slobodnim stubovima, dok kod sažete ona stoji na stubovima vezanim za zidove crkve. Kod manastirske crkve u Kmetovcu, istočni kraj kupole počiva na dva slobodna stupca, dok je zapadni oslonjen na zid između naosa i narteksa.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ a b v „Ostaci crkve Sv. Varvare (Sv. Dimitrija) — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
(iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Kmetovce, manastir”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. - ^ Branka Gugolj: Arhitektura zadužbina Srpske vlastele u doba Nemanjića na Kosovu i Metohiji U: Kosovo i Metohija u civilizacijskim tokovima, UDK 726(497.115)”04/14”
- ^ Korać, Vojislav, „Crkva Sv. Varvare (Sv. Dimitrija) u selu Kmetovci kod Gnjilana“, Starine Kosova i Metohije II–III 1963: 91–97
Literatura uredi
- Korać V. (1963). Crkva sv. Varvare (sv. Dimitrija) u selu Kmetovci kod Gnjilana, Starine Kosova i Metohije, 5 (Priština 1963) 91-97;
- Ivanović M. (1987). Crkveni spomenici XIII-HH veka. Zadužbine Kosova. Prizren-Beograd, 458-459.
Spoljašnje veze uredi
- Kmetovce Monastery Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. septembar 2011) (jezik: engleski)
