Crkva Svetog proroka Ilije u Sokocu

Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Crkva Svetog proroka Ilije u Sokocu
Osnovni podaci
Tip	crkva
Jurisdikcija	Srpska pravoslavna crkva
Eparhija	Mitropolija dabrobosanska
Osnivanje	1882
Upravnik	protojerej stavrofor o. Boris Banduka
Posvećen	Sveti prorok Ilija
Arhitektura
Nivo značaja	Spomenik pod zaštitom države
Lokacija
Mesto	Sokolac
Država	Republika Srpska
Koordinate	43° 56′ 3.58″ N 18° 48′ 8.60″ E / 43.9343278° S; 18.8023889° I
	Romanijska Lazarica Romanijska Lazarica na karti Bosne i Hercegovine

Crkva Svetog proroka Ilije ili Romanijska Lazarica je hram Srpske pravoslavne crkve koji se nalazi u Sokocu u Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini. Pripada dabrobosanskoj mitropoliji, arhijerejskom namjesništvu Sarajevskom i sjedište je parohije. Crkva je pod zaštitom Zavoda kulturnih dobara Republike Srpske.^[1]

Istorija uredi

Crkva Svetoga proroka Ilije je građena između 1876. i 1882. godine na lokalitetu Gradac u Sokocu. Prema Ristu Čajkanoviću, jednom od prvih učetelja Srpske škole u Sokocu, gradnja hrama počela je 27. juna 1873. godine.^[2]

Sokolačka gradina uredi

Sokolački Gradac na kome se nalazi crkva Svetog proroka Ilije, predstavlja jednu od praistorijskih gradina na Glasincu. Na glasinačkim gradinama praistorijski stanovnici ovog područja Autarijati, gradili su fortifikacije. Zahvaljujući razvoju društvenih odnosa nastala je nadaleko čuvena Glasinačka kultura iz gvozdenog doba. O načinu života Autarijata arheolozi govore na osnovu nalaza dobijenih iskopavanjem nadgrobnih spomenika ili tumula. Brojni tumuli postojali su na sokolačkoj gradini. Pored tumula na lokalitetu Gradac postojali su i stećci iz srednjovijekovne Bosanske države.

Gradnja hrama uredi

O samom procesu gradnje sačuvano je malo podataka. Danas je poznato da su neimari za zidanje sokolačkog hrama koristili kamen iz praistorijskih tumula i stećke sa lokaliteta same gradine. Materijal za izgradnju sokolačkog hrama donošen je i sa lokaliteta Crkvine u Bjelosavljevićima gdje se nalazila čuvena pravoslavna crkva na Glasincu iz 14. vijeka koja se u više navrata pominje u dubrovačkim spisima. Izgradnja crkve na sokolačkoj gradini presudno je uticala na pomijeranje prirodnog središta Glasinca iz Podromanije u Sokolac.

Prvo osvećenje crkve uredi

Prvo osvećenje crkve Svetog proroka Ilije u Sokocu, izvršio je mitropolit Dabrobosanski Sava Kosanović. O samom činu osvećenja postoji sačuvan dokument napisan 5. avgusta 1881. godine. Autor Miloš Martinović opisao je dolazak mitropolita Dabrobosanskog Save Kosanovića, koga je, kako stoji u tom tekstu, u Sokocu dočekalo između osam i deset hiljada ljudi. O samom osvećenju Martinović je napisao sljedeće:

Narod bijaše, čuvši glas zvona, veoma dirnut, jer sa malim iznimkama bijaše ih najviše koji u svom životu nikada bistre zvukove zvona čuli nisu...

Enterijer hrama uredi

Unutrašnjost Romanijske Lazarice

Crkvu Svetog Proroka Ilije, između dva svjetska rata oslikao je prvi akademski slikar u Bosni i Hercegovini Roman Petrović. Na podu crkve ispred oltara prvobitno je postavljen reljef kog su neimari prenijeli iz srednjovijekovne Glasinačke crkve. Aprila mjeseca 1941. godine, kada je počeo Drugi svjetski rat, crkvu su bombardovali njemački avioni. U njemačkom bombardovanju stradao je kompletan crkveni inventar, ikonostas i freske Romana Petrovića. Ono što je ostalo iza njemačkih bombi, zapalile su i uništile ustaše. Pošto su ustaše kao centralni stožer u Sokocu koristile parohijski dom, arhivu i ljetopis crkve Svetog proroka Ilije koristili su za loženje vatre i zagrijavanje prostorija. Usljed krajnje necivilizacijskih i nadasve primitivnih ustaških postupaka, sokolačka crkvena opština ostala je bez arhive i ljetopisa pa danas ne postoji niti jedna fotografija ili bilo koji pouzdan podatak o prvobitnom izgledu enterijera hrama. Stoga je o potpunoj restauraciji sokolačke crkve nemoguće govoriti. U toku rekonstrukcije poda crkve Svetog proroka Ilije, reljef koji je prvobitno stajao ispred oltara prenijet je ispod zvonika i danas se nalazi na samom ulazu u crkvu.

Sokolačka crkva u Drugom svjetskom ratu uredi

Zbog ustaškog terora sveštenici i vjernici napustili su parohiju. Mnogi od sokolačkih parohijana postradali su na proljeće 1942. godine na obalama rijeke Drine u Starom Brodu i Miloševićima pri pokušaju da pobjegnu u Srbiju. Oni koji su preživjeli pogrom sa romanijskog platoa i sklonili se u Srbiju kasnije su posvjedočili o monstruoznim ustaškim pohodima čiji je ishod oko 6000. srpskih žrtava. Po završetku rata preživjeli parohijani su se vratili na svoja zgarišta. Vratio se i sveštenik Veljko Mijatović, koga su strijeljali partizani 1946. godine. Drugi sveštenik Miloš Jevđević napustio je svešteničku službu, tako je sokolačka parohija ostala bez stalnog sveštenika. Od 1946. do 1949. godine komunističke vlasti su pretvorile crkvu u žitni magacin. Protojerej Dragoljub Savić iz Sarajeva je od 1949. do 1967. godine opsluživao parohiju ali mu vlasti nisu dozvolile da vrši bogosluženja.

Drugo osvećenje crkve uredi

Dolaskom jereja Milosava Vidakovića za stalnog paroha 1967. godine, situacija se poboljšala. Obnovljena je crkva i parohijski dom. Malo osvećenje crkve izvršio je na Pokrov presvete Bogorodice 1971. godine mitropolit Dabrobosanski Vladislav. U Sokocu se i danas može čuti priča o veličanstvenom dočeku mitropolita Vladislava. Za proslavu stogodišnjice postojanja crkve Svetog proroka Ilije, na pod su stavljene keramičke pločice i urađen je nov ikonostas. Ikonostas od javorovog drveta izradio je Milivoje Rudović, duborezac iz sela Jelovci kod Han Pijeska. Ikone na platnu je izradio Dragoslav–Pavle Aksentijević, akademski slikar iz Beograda. Novi ikonostas je osvetio mitropolit Vladislav 1981. godine.

Rat u Bosni i Hercegovini uredi

Tokom rata u BiH 1992. godine umro je mitropolit Vladislav u izbjeglištvu u Srbiji. Za mitropolita Dabrobosanskog izabran je episkop Dalmatinski Nikolaj (Mrđa). Zbog ratnog stanja mitropolit Nikolaj nije mogao ući u Sarajevo gdje se nalazilo sjedište mitropolije dabrobosanske. Mitropolit dabrobosanski G. Nikolaj je u ratnim okolnostima odlučio da za privremeno sjedište mitropolije izabere Sokolac. Dolaskom mitropolita Nikolaja u Sokolac crkva Svetog proroka Ilije postala je saborna crkva mitropolije dabrobosanske. Odlukom mitropolita Nikolaja crkva Svetog proroka Ilije nazvana je Romanijska Lazarica. Od tada, u nedelju po Vidovdanu, na nivou mitropolije dabrobosanske, kod crkve se održava duhovni sabor posvećen Vidovdanu.

Dolazak srpskog i ruskog patrijarha uredi

U maju 1994. godine u Sokocu uz zvona Romanijske Lazarice, skromno a veličanstveno, dočekani su ruski patrijarh Aleksij II i srpski patrijarh Pavle, koji su sa mitropolitom Nikolajem na oltaru romanijske svetinje molili za prijeko potrebni mir u zemlji.^{[traži se izvor]} Ostale su zabilježene riječi mitropolita Nikolaja:

Ne možemo vas dočekati u Sabornoj crkvi u Sarajevu kako dolikuje ovakvim gostima, ali ova malena crkva, posvećena Svetom proroku Iliji, značajan je istorijski međaš srpske istorije i crkve, jer je u ovom kraju hirotonisan prvi pravoslavni episkop, prije osam vijekova...

Obraćajući se mitropolitu Nikolaju, ruski patrijarh Aleksij II tom prilikom rekao je:

Hvala vam na toplim riječima i dobrodošlici. Saosjećam sa vama i narodom vaše mitropolije. Vidio sam spaljene, razrušene i napuštene kuće...

Romanijska Lazarica danas uredi

Romanijska Lazarica se nalazi na listi nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine i predstavlja blago pod zaštitom države. Pored toga Romanijska Lazarica je sjedište kako liturgijskog tako i kulturno-obrazovnog života u Sokocu. U porti Romanijske Lazarice izgrađen je duhovni centar sa velikom dvoranom u kojoj se organizuju duhovna predavanja i tribine. U duhovnom centru nalaze se prostorije crkvene opštine sokolačke. U toku 2015. godine u crkvenoj porti obnovljen je stari parohijski dom. U blizini kompleksa Romanijske Lazarice, krajem 2015. i početkom 2016. godine izgrađen je novi parohijski dom. Na platou ispred hrama Romanijske Lazarice u toku 2016. godine planirana je izgradnja Trga patrijarha Pavla i mitropolita Nikolaja. Danas pri hramu Romanijska Lazarica služe četiri sveštenika i jedan đakon, što znači da crkvena opština sokolačka ima četiri parohije.

Galerija uredi

Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Reljef iz Crkvine na Glasincu, ugrađen je u pod zvonika crkve
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica
Romanijska Lazarica

Reference uredi

^ Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja str, 43.
^ Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja str, 42.

Spoljašnje veze uredi

Literatura uredi

Abazović; Elez; Karadžić, Gajević, Dobrila; Velemir; Grujo; Branko (2010). Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja. Sokolac: Info centar. ISBN 978-99955-669-0-6.
zvaničnog sajta mitropolije dabrobosanske sa ove^{[mrtva veza]} stranice, uz dozvolu

[1] Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja str, 43.

[2] Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja str, 42.

[1]

[2]