Česi u Republici Srpskoj
Česi u Republici Srpskoj (češ. Češi v Republice srbské) su građani češkog porijekla, koji žive i rade na teritoriji Republike Srpske. Dolaskom austrougarske okupacione vlasti, prve češke porodice naseljavaju područja prnjavorske, laktaške, čelinačke, derventske i susjednih opština. Sa sobom su donijeli svoju kulturu, običaje, tradiciju i jezik koji su se i danas zadržali u Republici Srpskoj. Danas je prisustvo češke nacionalne manjine najprimjetnije na teritoriji Opštine Prnjavor, gdje u naseljenom mjestu Maćino Brdo, od ukupnog broja stanovništva, Česi čine većinu. U Maćinom Brdu, nekoliko kilometara od Prnjavora, istorija Čeha po pisanim tragovima počinje pre stodeset godina. Dekretom iz 1895. austrougarske vlasti su, iz moravske oblasti, u prnjavorski kraj poslale dvadeset i pet porodica. Svaka je dobila po sto dunuma zemlje. Pre dolaska u današnje Maćino Brdo, Česi su proveli dvadesetak godina u Ukrajini.
 Češka narodna zastava | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 218 (2013) | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| Prijedor | 57(2013) |
| Banja Luka | 47(2013) |
| Prnjavor | 46(2013) |
| Jezici | |
| Srpski jezik Češki jezik (56)[a] | |
| Religija | |
| Katolicizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| Poljaci Slovaci | |
Česi su jedna od sedamnaest službenih nacionalnih manjina u Republici Srpskoj, a njihove interese zastupaju predstavnici i delegati u Savjetu nacionalnih manjina, i Savezu nacionalnih manjina.
Istorijat uredi
Četiri vijeka osmanlijske vladavine u BiH učinila su da ona za najveći broj evropskih zemalja, pa tako i za Čehe, bude izolovana i potpuno nepoznata. Tek kada je Austrougarska 1878. godine uspostavila svoju vlast, BiH se otvorila evropskim narodima, a prije svega onim narodima koji su živjeli na području Austrougarske monarhije. Za njih je to bila egzotična zemlja , potpuno nepoznata i puna avanture. BiH je bila zemlja bogata šumama i rudama, što je uveliko moglo da ojača privredu cijelog carstva. Zato se ubrzano pristupilo podizanju pilana za sječu, obradu i transport drveta, osavremenjivanju starih i otvaranju novih rudnika, izgradnji puteva i željeznica, otvaranju željezara, uspostavljanju telefonskog saobraćaja i drugog. S obzirom da su nedostajali stručni kadrovi austrougarska vlast je uputila javni poziv zainteresovanim školovanim kadrovima da se nasele na ove predjele, uz znatne olakšice.
Pozivu su se odazvali pripadnici naroda iz svih dijelova carstva, pa tako i Česi. Zahvaljujući drevnom univerzitetu, koji je postojao još od 14. vijeka u Pragu, Česi su kao obrazovani ljudi mogli da se odazovu pozivu u velikom broju. Oni su na teritroriju Srpske došli iz dva pravca: iz Ukrajine i iz same Češke. Dolaskom na teritoriju današnje Republike Srpske češki doseljenici su osnivali svoje kolonije, koje su bile organizovane po prirodi posla kojim su se oni bavili. Tako je postojala administrativno-industrijska kolonija u Banjoj Luci, Sarajevu, Brodu, Derventi, Mostaru. Druga vrsta kolonija bile su zemljoradničke kolonije i to u Mačinom Brdu kod Prnjavora, Novoj Vesi kod Srpca, Novoj Topoli i Vranduku. Treća vrsta čeških kolonija bila je zemljoradničko-rudarsko-administrativna kolonija, kakva je postojala u Prijedoru.[1]
U samo dvije godine doseljavanja u Bosnu se doselilo više od 7.000 Čeha. Između dva svjetska rata taj broj je iznosio 5.886, nakon Drugog svjetskog rata 1.978 da bi se sedamdesetih godina 20. vijeka smanjio na 871, a 1981. godine na 639 Čeha u BiH. Najveći broj Čeha na teritoriji Republike Srpske živio je u Banjoj Luci, a nešto manji u Derventi, Prnjavoru, Prijedoru, i Gradišci. Osim poljoprivrednika, češki doseljenici bilu su činovnici, sudije, zanatlije svih struka, bankari, ugostitelji, ljekari, farmaceuti, učitelji, šumarski stručnjaci, geometri pa čak i vrhnski muzičari.[2]
Danas, postoji više sveobuhvatnih i kvalitetnih izvora o nastanku češke nacionalne manjine na tlu Republike Srpske, kao što je knjiga “Češi v Bosně a Hercegovině”, (Česi u Bosni i Hercegovini) izdata 2011. godine, autora Zdenka Uhereka, direktora Etnografskog instituta Češke Republike. Svoj doprinos istraživanju o Česima u Republici Srpskoj i Federaciji Bosne i Hercegovine dali su i magistranti - stipendisti čije je školovanje finansirala Češka Republika: Željka Poloni, Milan Balaban i Merima Jašarević.[1]
Značajno priznanje za djelovanje Čeha u Republici Srpskoj je i nagrada “Gratias agit” koju dodjeljuje Češka Republika, a koju je između ostalog primio i banjalučanin Vladimir Blaha, za 2012. godinu, tadašnji predsjednik Udruženja „Češka beseda” Banja Luka.[3]
Religija uredi
Česi u Republici Srpskoj, kao i većina njihovih sunarodnika, u matičnoj zemlji, kao i širom svijeta su katoličke vjeroispovijesti. Na teritoriji Republike Srpske, postoje dva sakralna objekta, katoličke crkve, u kojima svoje vjerske obrede obavljaju pripadnici češkog naroda. Crkva Male Gospe[4] je smještena u Novoj Vesi kod Srpca, a u Maćinom Brdu kod Prnjavora se nalazi Kapela Svetog Ćirila i Metodija.[5][6]
Udruženja uredi
Jasno je da su ovi doseljenici, sa veoma širokim obrazovanjem, imali potrebu da se organizuju u kulturno-umejtnička društva, unutar kojih bi se družili, i prije svega njegovali svoj jezik i kulturu. Takva društva, obično pod nazivom „Češka beseda“ osnivana su u mnogim gradovima Srpske, prije svega u Banjoj Luci, Prijedoru, Maćinu Brdu kod Prnjavora i Novoj Vesi kod Srpca, koja i danas postoje. [7]
Banjalučki Česi su prije Prvog svjetskog rata imali „Češko društvo“ (Český spolek) o kojem nisu sačuvani podaci, a već u decembru 1921. godine osnovali su „Čehoslovačku besedu“ (Československá beseda). Ova „Čehoslovačka beseda“ je, u početku, imala veoma veliki i sadržajan kulturni program, jer su imali aktivnu pozorišnu grupu i orkestar, a takođe su posjedovali i biblioteku češke književnosti.[8] Udruženje Čeha grada Banja Luke, „Češka beseda” postoji od 1997. godine i broji preko dvije stotine članova. [9] U tim društvima se pjevalo i igralo, održavane su predstave na češkom jeziku, a bilo je i različitih sportskih aktivnosti, i tome slično.
Udruženje „Češkoslovenska beseda“ u Novoj Vesi je osnovano 1921. godine. Osnivač Udruženja bio je mlinar Jozef Macek, a Jozef Vlk je bio njen prvi predsjednik. U periodu između dva svjetska rata Česi u Novoj Vesi su bili kulturno vrlo aktivni, imali su svoju biblioteku, lutkarsko pozorište koje se spominje oko 1920. godine, priređivali su pozorišne predstave za omladinu i odrasle. U osamdesetim godinama prošlog vijeka bile su aktivne folklorna i muzička grupa.
Jedan od značajnih jubileja koje je preoslavio češki narod u Republici Srpskoj se održao dana 8. avgusta 2015. godine, kada je „Češka beseda“ iz Maćinog Brda organizovala proslavu jubileja stodvadeset godina doseljenja Čeha na prostore Maćinog Brda i opštine Prnjavor. U rano proljće 1895. jedan dio češke kolonije napušta Novu Ves i doseljavaju se tada na područje Careve Gore gdje postepeno nastaje naselje koje se i danas zove Maćino Brdo.[10]
Rasprostranjenost uredi
Pripadnik češke nacionalne manjine trebalo bi obavezno da ima češko porijeklo, da poznaje Češki jezik i da po mogućnosti bude član Udruženja koje nastoji očuvati češku kulturnu baštinu na tlu Republike Srpske.[11]
Po popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovini, a prema podacima koje je izdao Republički zavod za statistiku, i koji su jedini validni za Republiku Srpsku, u Republici Srpskoj je živjelo 218 Čeha. U prnjavorskom naseljenom mjestu Maćino Brdo, predstavljaju najbrojniju etničku zajednicu.[12] Česi nastanjuju sljedeće opštine i gradove:
| Česi, po opštinama i gradovima, prema popisu stanovništva 2013. u Republici Srpskoj | ||||||
| jedinica lokalne samouprave | ukupno | |||||
| ukupno | 218 | |||||
| Banja Luka | 47 | |||||
| Bijeljina | 4 | |||||
| Brod | 1 | |||||
| Gradiška | 18 | |||||
| Derventa | 3 | |||||
| Doboj | 8 | |||||
| Zvornik | 1 | |||||
| Istočna Ilidža | 1 | |||||
| Kalinovik | 1 | |||||
| Modriča | 2 | |||||
| Kozarska Dubica | 2 | |||||
| Milići | 1 | |||||
| Mrkonjić Grad | 1 | |||||
| Nevesinje | 1 | |||||
| Novi Grad | 3 | |||||
| Petrovo | 1 | |||||
| Prijedor | 57 | |||||
| Prnjavor | 46 | |||||
| Ribnik | 1 | |||||
| Srbac | 17 | |||||
| Trebinje | 1 | |||||
| Ugljevik | 1 | |||||
| Šamac | 2 | |||||
Značajne ličnosti uredi
- Vladimir Blaha, prvi predsjednik Saveza nacionalnih manjina Republike Srpske.
- Željko Vaško, univerzitetski profesor iz Banja Luke.
- Jozef Vlk, prvi predsjednik Udruženje „Češkoslovenska beseda“ u Novoj Vesi.
- Zvonimir Zih, potpukovnik Vojske Republike Srpske, rodom iz Prnjavora.[13]
- Jozef Macek, osnivač Udruženje „Češkoslovenska beseda“ u Novoj Vesi.
Vidi još uredi
Napomene uredi
- ^ Broj stanovnika Republike Srpske kojima je Češki jezik, maternji jezik.
Reference uredi
- ^ a b Izvještaj 2015, str. 20.
- ^ „Česi; O nama”. Savez nacionalnih manjina Republike Srpske. Pristupljeno 6. 4. 2017.
- ^ Izvještaj 2015, str. 22.
- ^ „Crkva Male Gospe”. AIS Republika Srpska. Pristupljeno 13. 5. 2017.
- ^ „Kapela Svetog Ćirila i Metodija”. AIS Republika Srpska. Pristupljeno 13. 5. 2017.
- ^ „Česi; Vjerski objekti”. Savez nacionalnih manjina Republike Srpske. Pristupljeno 6. 4. 2017.
- ^ „Česi; Udruženja”. Savez nacionalnih manjina Republike Srpske. Pristupljeno 6. 4. 2017.
- ^ Riječ 2016, str. 23.
- ^ „Ko su nacionalne manjine u Republici Srpskoj”. Manjine.ba. Arhivirano iz originala 06. 02. 2017. g. Pristupljeno 6. 4. 2017.
- ^ Riječ 2016, str. 22.
- ^ Izvještaj 2015, str. 21.
- ^ „Rezultati Popisa 2013, Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. Republički zavod za statistiku. Pristupljeno 22. 3. 2017.
- ^ „Spisak profesionalnih vojnika 30. kadrovskog centra” (PDF). Kliks. Pristupljeno 8. maj 2023.
Literatura uredi
- Vijeće nacionalnih manjina BiH (2015). „Nacionalne manjine u BiH”. Izvještaj.
- Savez nacionalnih manjina Republike Srpske (2016). „Riječ nacionalnih manjina”. 1: 68.
Spoljašnje veze uredi